
قلعه تازه نیک آباد جرقویه ( ینگ آباد ) در جنوب شهر نیک آباد قرار دارد و از آثاری باقی مانده که از بین رفته است. این قلعه در زمان کریم خان زند در حدود سال های 1160تا 1163 ه ق ساخته شده و همزمان با آن یخچال بزرگی هم در پیکان ساخته شد.

بیشتر برجهای کبوتر امروزی مربوط به قرنهای ۱۶ و ۱۷ میلادی و دوران حکومت صفویان و سلسله قاجار هستند؛ البته شواهد نشان میدهد که قدمت برخی کبوترخانهها به بیش از ۱۲۰۰ سال پیش باز میگردند. در روستای مالواجرد شهرستان جرقویه یکی از این برج های کبوتر وجود دارد که آثار دیدنی این روستا محسوب میشود. این روستا در حاشیه جنوب غربی تالاب بین المللی گاوخونی و در فاصله ۴۰ کیلومتری مرکز شهرستان ورزنه و ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان و در مرز استانی اصفهان ،فارس و یزد واقع شده است.

قلعه مزرعه عرب به شماره ثبت ۱۵۴۲۱، یکی از آثار ملی ثبتشده ایران، در استان اصفهان و در شرق شهر نیکآباد جرقویه واقع شده است. این قلعه در تاریخ ۱۳۸۵/۰۳/۱۷ به ثبت ملی رسیده و قدمت آن به دوران قاجار بازمیگردد.

دژ کوه حسنآباد در فاصله کمی از شهر حسنآباد و روستای دستجرد در جرقویه قرار دارد. این قلعه بر روی تپه سنگی طبیعی بنا شده که بر فراز آن کاملا دشت اطراف را میتوان مشاهده کرد. این سازه شامل چهار برج است که در فاصله نه چندان دور از یکدیگر قرار دارد. از این چهار برج دو برج (اولی و آخری) وضعیت مناسبی دارند. دو برج دیگر دستخوش تخریب زیادی شده و فقط بخشی از دیوار آن در قسمت پایهها باقیمانده است.

در آذرخواران از توابع جرقویه در استان اصفهان چندین دژ قدیمی وجود دارد که نشان دهنده تاریخچه و پیشینه این آبادی است. در میان سالهای ۹۰۷ تا ۹۳۰ هجری در آذرخواران دژی (قلعه) ساخته شده که اکنون در خاور (شرق) این روستا همچنان پابرجاست و از یادگارهای دوران شاه اسماعیل صفوی است.

اللهآباد یا یخچال، روستایی در منطقه جرقویه و از توابع بخش جرقویه علیا استان اصفهان است. این روستا در فاصله ۴۰ کیلومتری شهرستان ورزنه و ۱۲۰ کیلومتری جنوب شرقی شهر اصفهان قرار دارد. نام قدیمی این روستا یخچال بوده. این روستا تا ۱۱۴۰ تا ۱۱۵۰ هجری قمری به عبارتی تا اواخر دوران صفویه و آغاز دوران افشاریه، یخچال طبیعی روستاهای منطقه شرق جرقویه (گرکویه) بوده و در زمستانها گروهی در آنجا به یخسازی پرداخته و در تابستانها آن یخها را به مردم روستاهای اطراف میفروختند. در روزگار کریم خان زند، گروهی از مردم روستاهای پیرامون به کارگران یخچال پیوستند و در آنجا به زندگی پرداختند و نام روستای نوین را یخچال نهادند. چند سال بعد از انقلاب، در دهه ۸۰، نام این روستا به اله آباد یا اللهآباد تغییر یافت.

روستای مالواجرد در ۱۲۹ کیلومتری جنوب شرقی اصفهان و 12 کیلومتری حسن آباد جرقویه قرار گرفته و آب و هوای کویری و معتدل و خشک دارد. کوههای دملاح، کوتوره و سفید در شمال آبادی واقع شده و دریاچه نمک تالاب گاوخونی و کویر خارا در ۱۶ کیلومتری شرق آن قرار دارد. وجود یک چشمه آب طبیعی زیبا در دل کویر، یک مسجد قدیمی، کوچههای باریک و مسقف، قلعه، چندین برج دفاعی، کبوتر خانه و کوچه باغهای آن بر زیبایی روستا افزوده است.

در دل کویر منطقه جرقویه علیا در 100 کیلومتری جنوب شرق اصفهان، چشمه ای پرآب از دل زمین می جوشد که آبگیری بزرگ را در زمین های کویری ایجاد کرده است. بر بلندای تپه ای در مجاورت این چشمه، یک عمارت چهارطاقی تاریخی قرار دارد که گفته می شود مربوط به آتشکده زرتشتیان در دوره گرشاسب پیشدادی در قبل از اسلام بوده است. محل این چشمه مابین دو روستای دستجرد و حسن آباد در منطقه جرقویه علیای اصفهان است.

قارنه روستایی تاریخی است که در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان اصفهان در بخش جرقویه قرار دارد. این روستا در پناهگاه حیات وحش پارک ملی کلاه قاضی واقع شده است. قدمت این روستا حدود ۳۵۰۰ تا ۷۰۰۰ سال تخمین زده میشود. به دلیل قرارگرفتن کوه قارنه در غرب روستا آب و هوای این روستا خنکتر و مرطوبتر از روستاهای مجاور است.

چشمه حسنآباد جرقویه که به چشمه دستگرد نیز معروف است، در ۱۰۰ کیلومتری جنوب شرق اصفهان و بین شهر حسنآباد و روستای دستجرد جرقویه علیا واقع شده است. این چشمه به سبب اینکه در منطقهای گرم و خشک و در دل کویر تشکیل شده، از شگفتیها و عجایب طبیعت به شمار میرود. با توجه به یافتهها و مطالعات باستانشناسان قدمت این چشمه به زمان زرتشتیان باز میگردد. چشمه دستگرد بسیار پر آب و تأمین کننده آب کشاورزی چندین روستاست و باعث سرسبزشدن مزارع اطراف در ناحیه کویری شده است.

آکواریوم طبیعی مالواجرد که در مرکز روستای تاریخی مالواجرد جرقویه علیا و چسبیده به قلعه تاریخی این روستا قرار دارد. این آکواریوم طبیعی حاصل جوشش چشمه های کویری است و محل زندگی ماهی های آکواریومی که بر اثر خواص آب چشمه، به طور عجیبی رشد کرده اند. این برکه پر از ماهی های زینتی مختلفی است که به شکل عجیبی زاد و ولد کرده اند.

ارگ محمدآباد جرقویه در شهر محمدآباد در 65 کیلومتری اصفهان واقع شده است. این ارگ قدیمی به مساحت هفت هزار متر در بافت قدیمی شهر قرار دارد و در دوران زندیه و قاجاریه ساخته شده است. حصار قلعه با ارتفاع بین هفت تا هشت متر مکانی خوب برای دیدبانی است. داخل قلعه شامل هشت خانه، یک اصطبل و جلوخان و دارای دو درِ در ورودی شمال و جنوب است. خانههای داخل قلعه با معماری خشتی و طاقهای ضربی مخصوص مناطق کویری و اطاقهای سهدری، پنجدری با مشبکهای گچی بنا شده است.