به گزارش اصفهان زیبا؛ زلزله ۵.۳ ریشتری جمعه شب نه تنها خواب اهالی «زواره» را بر هم زد، که موجی از تشویش و نگرانی را در برخی از شهرستانها ایجاد کرد؛ زلزلهای که قدرت آن به قدری بود که شهروندان قمی و تهرانی نیز آن را احساس کردند.
همزمان با وقوع زلزله، کاربران فضای مجازی نیز بیکار ننشستند و دست به انتشار شایعات مختلفی در این باره زدند؛ مثلاً اینکه صدای مهیب و لرزش برخی از شهرها مربوط به زلزله نبوده و به دلیل انجام آزمایش هستهای در اصفهان بوده است؛ شایعاتی که هنوز و با گذشت چند روز از وقوع زلزله همچنان ادامه دارد و در فضای مجازی دست به دست میشود.
روز گذشته، اما پس از پسلرزههایی با بزرگی ۲ و ۸ ریشتر ساعت ۱۰ و ۱۰ دقیقه و ۱۱ و ۱۹ دقیقه، زلزلهای در شمال شرق زواره وقوع پیوست که به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری خساراتی در بر نداشت.
مهدی زارع، زلزلهشناس و استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی و عضو وابسته فرهنگستان علوم در گفتوگو با «اصفهان زیبا» به بیان دلایل وقوع این زلزله پرداخته است.
زلزلهای با بزرگای ۵.۳ ساعت ۰۰: ۰۵ بامداد روز جمعه ۱۱ مهر ۱۴۰۴ در ژرفای حدود ۱۰ کیلومتر در زواره رخ داد. به نظرشما دلیل وقوع این زلزله چیست؟
سامانه گسله در شمال زواره با راستای شرق، جنوب شرق و غرب و شمالغرب به نظر میرسد، مسبب این زمینلرزه متوسط بوده است.
با وقوع زلزله شایعات مختلفی در این باره شکل گرفت! برای مثال، در شبکههای مجازی، برخی از کاربران مدعی شدند زلزلهای در کار نبوده و امتحان کردن بمب اتمی باعث شنیده شدن صدای مهیب و احساس لرزش شده است. آیا تشخیص این دو از هم امکانپذیر است؟
امواج لرزهای در ایستگاههای متعدد داخلی و خارجی ثبت شده و الگوی یک زمینلرزه زمینساختی را نشان میدهد. شایعات مطرح شده در فضای مجازی مبنی بر احتمال انفجار هستهای بودن این زمینلرزه، نارواست؛ چرا که زمینلرزه در ژرفای ۱۰ کیلومتری رخ داد و در ده ساعت اول پس از رخداد پنج پسلرزه داشت و هیچ نشانهای از انفجاری بودن آن، از جمله سازوکار انفجاری، از سوی شبکههای جهانی لرزهنگاری و CTBTO (پیمان جامع منع آزمایش هستهای) عنوان نشده است. این زلزله زمینساختی بود و انفجار نبود؛ دلایل واضح زمینشناختی، شکل نگاشت، ژرفای حدود ۱۰ کیلومتری و سازوکار آن که کاملاً نشان از یک گسیختگی تکتونیکی و نه یک انفجار دارد، این موضوع را تایید میکند.
پیش از این مسبوق به سابقه بوده است که در اصفهان یا شهرستانهای آن زلزلهای با این قدرت رخ دهد و آیا اصفهان زلزله خیز است؟
در استان اصفهان بله. بخشهای غربی استان تحت تأثیر منطقه گسله زاگرس و سیستمهای گسلی ایران مرکزی در بخشهای مرکزی و شرقی استان مهم هستند. سیستم گسلی کوهبنان با امتداد شمال غربی جنوب شرقی تا شرق استان اصفهان امتداد دارد و با سازوکار امتدادلغز راستگرد، زلزلههای تاریخی قابل توجهی را ایجاد کرده است.
گسل انار از گسلهای مهم استان است. گسل زفره و پهنه گسلهای کاشان از روندهای مهم در محدوده استان اصفهان هستند. در سال ۱۳۴۴ در نزدیکی شهر اصفهان زلزلهای رخ داد که به نظر میرسد در حد همین رخداد زلزله زواره اکتبر ۲۰۲۵ بوده است. زلزله در ۱۶۶۶ با بزرگای تخمینی ۶.۷ در نزدیکی بروجن موجب خساراتی در اصفهان صفوی شد.
زلزلههای ۱۷۵۵، ۱۷۷۸ و ۱۸۴۴ در نزدیکی کاشان، خساراتی از جمله ترک خوردن مسجد شاه را به بار آورد. ثبتهای دستگاهی در طول ۵۰ سال گذشته الگویی از لرزهخیزی کم تا متوسط را نشان میدهد.
گسل کوهبنان و زفره قادر به ایجاد زلزلههایی با بزرگی ۷.۰ یا بیشتر هستند. زلزلههای بزرگ نادر هستند؛ انرژی تغییر شکل در طول قرنها جمع میشود و به طور بالقوه منجر به رویدادهای بسیار قدرتمندی میشود که در نهایت منجر به گسیختگی میشوند.
هسته تاریخی اصفهان محل قرارگیری مکانهای میراث جهانی یونسکو با ارزش، اما آسیبپذیر مانند میدان نقش جهان، مسجد شاه و کاخ عالی قاپو است که بسیاری از آنها از آجر و کاشیکاریهای حساس به لرزش زمین ساخته شدهاند.
این شهر همچنین با ساختوسازهای مدرن به سرعت گسترش یافته است که همه آنها مطابق با کدهای لرزهای مناسب ساخته نشدهاند. منطقه اصفهان، نشانگر دورههای طولانی و آرام همراه با زلزلههای گاه به گاه و ویرانگر است. سابقه تاریخی به عنوان یک هشدار حیاتی عمل میکند.
ترکیبی از گسلهای توانمند، فواصل بازگشت طولانی و یک محیط ساخته شده وسیع با آسیبپذیری بالا، اصفهان را به یکی از استانهای ایران با ریسک لرزهای قابل توجه تبدیل میکند. نظارت مداوم بر خطر و ریسک زلزله و اجرای دقیق ضوابط ساختمانی و مقاومسازی سازههای تاریخی برای کاهش تأثیر زلزله بزرگ آینده در این منطقه حیاتی از نظر فرهنگی و اقتصادی ضروری است.
بارها صحبت درباره زلزله و پیامدهای آن در شهرهای بزرگی مثل اصفهان و تهران شده است؛ اما کمتر به شهرستانهای کوچکتری مثل زواره پرداخته شده است. آیا وقوع زلزله در این شهرستانها میتواند به اندازه وقوع زلزله در شهرهای بزرگ نیز خطرناک باشد؟
تعداد مطلق تلفات در یک منطقه کمجمعیت مانند زواره مسلماً کمتر از شهرهای بزرگ است. ولی در منطقهای کمجمعیت ممکن است فقط یک پل اصلی، خط برق یا تصفیهخانهای آب وجود داشته باشد که به یک منطقه وسیع خدماترسانی میکند. اگر خط برق قطع شود، کل منطقه میتواند خاموش شود. تأمین خدمه تعمیر و تجهیزات سنگین برای یک ناحیه دورافتاده میتواند هفتهها یا ماهها طول بکشد.
شهرهای کوچک به همان نسبت خدمات اورژانسی کوچکی دارند. ساکنان شهرهای کمجمعیت و دورافتاده ممکن است روزها یا حتی هفتهها قبل از رسیدن کمکهای خارجی قابل توجه، تنها و به سطحی از آمادگی نیاز داشته باشند که ساکنان شهری ممکن است به آن نیازی نداشته باشند. اگر اقتصاد شهر به یک معدن متکی باشد، زلزلهای که آن تأسیسات معدن را نابود کند، میتواند کل پایه اقتصادی جامعه را از بین ببرد.
مردم ممکن است از زلزله اولیه جان سالم به در ببرند، اما بدون شغل و هیچ راهی برای حمایت از خانوادههای خود باقی میمانند و این منجر به فروپاشی اقتصادی بلندمدت و کاهش جمعیت میشود.
در مناطق کوهستانی، زمینلرزهها میتوانند باعث زمینلغزشهای عظیم شوند که جادهها را مسدود میکنند. ساختمانها در شهرهای دورافتاده اغلب قدیمیتر هستند، مطابق با ضوابط لرزهای مدرن ساخته نشدهاند و از مصالح بنایی غیرمسلح یا چوب بدون مهار مناسب ساخته شده باشند.
در یک منطقه کمجمعیت، خطر زلزله از مشکل مدیریت تلفات انبوه به مشکل بقای سیستمی تغییر میکند. خطر این است که یک رویداد واحد زلزله بتواند رشتههای همبستگی اجتماعی را قطع کند و منجر به فروپاشی اقتصادی و اجتماعی آن مدتها پس از توقف لرزش زمین شود.
با توجه به نرخ بالای فرونشست در اصفهان وقوع زلزله در شهرهای مختلف این استان آیا میتواند خطرناکتر و جبران ناپذیرتر از شهرهای دیگر باشد؟
مناطقی در استان اصفهان که فرونشست زمین بالایی را تجربه میکنند، در زلزله در معرض خطر و ریسک بالاتری قرار دارند. هنگام وقوع زلزله، خسارات و اثرات ثانویه به طرز چشمگیری افزایش مییابد. استخراج بیش از حد آبهای زیرزمینی و پمپاژ آب سریعتر از آنچه که میتواند دوباره پر شود، باعث فشرده شدن دائمی لایههای خاک و رسوب میشود. زمین «از پیش نشست کرده» میتواند با پدیدهای مانند فروچالههای جدید در هنگام زلزله مواجه شود. نشست افتراقی باعث فرونشست ناهموار زمین و منجر به کج شدن و تنش سازهای در ساختمانها میشود.
لرزش زلزله به طور نامتناسبی بر این سازههای از قبل کشیده شده و کج شده تأثیر میگذارد و احتمال فروپاشی کامل آنها را بسیار بیشتر میکند. سازههای آسیبپذیر آجری تاریخی (مانند پل خواجو یا سی و سه پل نمادین که در حال حاضر تحت فشار ناشی از خشک شدن بستر رودخانه و فرونشست هستند) و ساختمانهای مدرن بر روی پایههای ضعیف در معرض خطر شدیدتر زلزله قرار خواهند گرفت. با خطر بالای فرونشست زمین در اصفهان، وقتی زلزله اجتنابناپذیر رخ میدهد، عواقب آن به طور تصاعدی بدتر خواهد شد.
با توجه به بعد جغرافیایی تهران و زواره چرا تهرانیها و قمیها نیز این زلزله را احساس کردند؟
دلیل حس شدن زلزله در فاصله ۲۵۰ کیلومتری، علاوه بر بزرگی زلزله (۵.۳)، اثر خاک در شهرهای واقع در فواصل زیاد بود؛ چرا که در محلهایی با وجود خاک نرم، امواج لرزهای تشدید میشوند. ضمناً در ساختمانهای بلند، این تکانها در طبقات بالایی بیشتر حس میشود.
