به گزارش اصفهان زیبا؛ مازوت کم‌گوگرد نسخه جدیدی است که مسئولان و متولیان برای کاهش آلودگی هوای ناشی از سوزاندن این ماده در نیروگاه پیچیده‌اند! همین چند روز پیش بود که منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری از توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه شهید منتظری و استفاده از گاز طبیعی در ۷ واحد این مرکز خبر داد؛ تصمیمی که البته موقت است و هر لحظه با افزایش مصرف انرژی و تشدید ناترازی ممکن است عوض شود و مشعل‌های مازوت دوباره به مدار آیند.
حالا، اما به تازگی سخن از جایگزینی مازوت کم گوگرد (Low Sulphur) به جای مازوت پرگوگرد برای شرایط احتمالی در میان است که به اعتقاد برخی آلایندگی کمتری نسبت به نفت کوره یا مازوت با گوگرد بالا تولید می‌کند؛ هرچند جایگزینی این سوخت نیز با اما و اگرها و انتقادهای بسیاری روبه رو است و از نظر برخی از کارشناسان، این نسخه جدید نیز نمی‌تواند درد آلودگی هوا را درمان کند و باعث کاهش آن شود.
داریوش گل‌علیزاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست اصفهان در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» می‌گوید مخالف صددرصدی سوزاندن هر گونه مازوت در اصفهان هستیم. او البته معتقد است مازوت دلیل اصلی آلودگی هوای شهر اصفهان نیست؛ البته این به آن معنا نیست که مازوت آلودگی ایجاد نمی‌کند. اتفاقا استفاده از سوخت مازوت بدون نصب سیستم‌های کنترلی، حجم زیادی از گاز آلاینده دی‌اکسید گوگرد را وارد هوا می‌کند و می‌توان گفت، واحد مصرف‌کننده سوخت‌های سنگین، یک عامل تشدیدکننده آلودگی هوا محسوب می‌شود که تهدیدی برای سلامت شهروندان به شمار می‌آید. بنابراین نباید آلودگی هوا را صرفا به مازوت‌سوزی منتسب کنیم؛ این مسئله، به‌نوعی آدرس غلط دادن به مردم و مراجع تصمیم‌گیری است.
به‌تازگی مراجع رسمی از جایگزینی مازوت کم‌گوگرد به جای مازوت پرگوگرد در شرایط اضطرار خبر می‌دهند و مدعی هستند میزان آلودگی این ماده کمتر است و در صورتی که نیروگاه ناچار به سوزاندن مازوت شود، می‌تواند از آن استفاده کند. آیا این ادعا درست است و مازوت کم‌گوگرد آلودگی کمتری به همراه دارد؟
مازوت کم گوگرد، مازوتی با محتوای گوگرد نیم درصد است؛ یعنی دارای ۵هزار قسمت در میلیون (ppm) است و در حال حاضر در حمل‌ونقل دریایی مصرف می‌شود؛ اما مازوتی که قبلا سوزانده می‌شد، محتوای گوگردی بین 3 تا 4 درصد، یعنی 35 تا 40 هزار ppm داشت. در واقع، استفاده از این ماده سوختی، اکسید گوگرد زیادی را وارد هوا می‌کند که در بیشتر مواقع این گاز آلاینده، پس از مدتی، طی فرایند شیمیایی به ذرات معلق ثانویه تبدیل می‌شود. طی چند سال اخیر به دلیل ناترازی گاز در فصول سرد، مازوت پر گوگرد در نیروگاه‌های بخار به‌عنوان سوخت جایگزین گاز طبیعی، مصرف می‌شد. امسال با پیگیری‌هایی که سازمان حفاظت محیط‌زیست انجام داد و با حمایت دولت، مقرر شد پالایشگاه شازند، اقدام به افزایش تولید مازوت کم گوگرد کند تا در شرایط اضطرار سوخت در فصول سرد سال، اگر نیروگاهی مجبور به مصرف سوخت مازوت شد، حتما از مازوت کم گوگرد استفاده کند. همچنین گازوئیل معمولی که در نیروگاه‌ها یا در برخی از جایگاه‌ها توزیع می‌شود، نیز دارای6 هزار تا ده‌هزار ppm گوگرد است؛ اما همانطور که گفتم، مازوت کم گوگرد 5 هزار ppm گوگرد دارد.
آیا محیط‌زیست با این جایگزینی و سوزاندن مازوت کم‌گوگرد در نیروگاه‌ها موافق است؟
خیر، اشاره‌ای که کردم به این معنا نیست که با مصرف مازوت کم گوگرد موافق هستیم. همه سوخت‌های فسیلی اعم از گاز، بنزین، گازوئیل و مازوت آلاینده هوا هستند؛ مگر این که با بهره‌گیری از تجهیزات کنترلی و کاهنده، آلاینده‌های تولید شده را حذف یا کاهش دهند؛ مخصوصا در نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ؛ بنابراین، در حال حاضر، سازمان حفاظت محیط‌زیست، به‌هیچ‌وجه از منظر محیط زیستی، مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها و صنایع پتروشیمی و سایر واحدهایی که فاقد تجهیزات کنترلی هستند را تأیید نمی‌کند. البته براساس، ماده ۱۳ قانون هوای پاک، درصورتی‌که سوخت مناسب وجود نداشته باشد، تمام واحدهای خدماتی، صنعتی، تولیدی و معدنی، باید با اتخاذ تمهیدات و بهره‌گیری از تجهیزات کنترلی، حدود مجازهای اعلامی سازمان را رعایت کنند. به‌هیچ‌عنوان موافق انتشار آلاینده به محیط‌زیست و اجبار واحدهای آلاینده به پرداخت عوارض و جریمه نیستیم، بلکه رویکرد اصلی این است که به‌هیچ‌وجه آلودگی ایجاد نشود؛ لذا دوباره تأکید می‌کنم، با شرایط موجود، با مصرف سوخت سنگین موافق نیستیم، نه در نیروگاه و نه در هیچ واحد دیگری؛ این رویکرد اصلی و مأموریت اصلی ماست؛ زیرا انتشار آلودگی بیش از حد مجاز، خلاف قانون است. در واقع، اگر قرار به مصرف سوخت فسیلی باشد، باید واحدهای صنعتی به سیستم‌های کنترلی و کاهنده مجهز شوند.
وقتی درباره آلودگی هوای اصفهان صحبت می‌شود، معمولا انگشت اتهام به سمت نیروگاه‌ها می‌رود و گفته می‌شود اگر نیروگاه مازوت نسوزاند، مشکل از بین می رود. به گفته مدیرکل بحران استانداری فعلا مازوتی سوزانده نمی‌شود، سؤال این است چرا باز آلودگی هوا در شهر اصفهان ادامه دارد؟
سؤال خوبی است که هر ساله نیز تکرار می‌شود. پاسخ این است؛ به دلیل این که منابع اصلی قبلی انتشار آلاینده‌ها نه‌تنها کم نشده، بلکه افزایش هم یافته است. آیا تعداد خودروها، به‌ویژه خودروهای فرسوده و میزان مصرف انرژی و سوخت نسبت به گذشته کمتر شده است؟
وقتی می‌گوییم مازوت دلیل اصلی آلودگی هوای شهر اصفهان نیست؛ به این معنا نیست که مازوت آلودگی ایجاد نمی‌کند. اتفاقا استفاده از سوخت مازوت بدون نصب سیستم‌های کنترلی، حجم زیادی از گاز آلاینده دی‌اکسید گوگرد را وارد هوا می‌کند و می‌توان گفت، واحد مصرف‌کننده سوخت‌های سنگین، یک عامل تشدیدکننده آلودگی هوا محسوب می‌شوند که تهدیدی برای سلامت شهروندان به شمار می‌آید. حرفم این است آلودگی هوا را صرفا به مازوت‌سوزی منتسب نکنیم؛ این مسئله، به‌نوعی آدرس غلط دادن به مردم و مراجع تصمیم‌گیری است و ازاین‌رو، بر اساس اطلاعات غلط، در اتخاذ راهکارها و اقدامات، دچار خطاهای راهبردی شده‌ایم که منجر به هدررفت منابع و وقت می‌شود و کمکی به حل مسئله آلودگی هوا نمی‌کند. داده‌های کیفیت هوا نشان می‌دهند در برخی از سال‌ها که مازوت‌سوزی نداشتیم، شرایط آلودگی هوا بسیار بدتر بوده است؛ البته این مسئله بیشتر تابع شرایط جوی و شدت وارونگی و عمق لایه‌مرزی بوده است نه اقدامات انجام شده. من می‌گویم از سایر منابع آلاینده هوا که در نتایج سیاهه انتشار، سهم عمده‌ای دارند، غافل نشویم. موضوع مهمی که می‌خواهم یادآوری کنم این است که ما به دنبال انجام یک اقدام اساسی هستیم؛ اینکه با همکاری مسئولان استانی و ملی و تقویت مطالبه‌گری مردم، نیروگاه شهید منتظری را به سیکل ترکیبی تبدیل کنیم. در این صورت، وضعیت متفاوت خواهد شد و دیگر امکان مصرف مازوت در نیروگاه جدید وجود ندارد و البته این اتفاق، مزایای محیط زیستی زیادی ایجاد می‌کند.
ایده تبدیل نیروگاه شهید منتظری به سیکل ترکیبی، موضوعی است که بارها از سوی مسئولان و متولیان مربوطه اعلام شده و بسیاری از کارشناسان هم چندین سال است که بر این مطلب تأکید کرده‌اند. آیا تاکنون اقداماتی آغاز شده؟
بله. طبق برنامه زمان‌بندی ارائه شده از سوی مدیریت نیروگاه، اجرای این طرح سه سال طول می‌کشد؛ ولی در این مدت به‌خاطر اینکه اختلالی در تأمین برق ایجاد نشود، نیروگاه فعلی نمی‌تواند به‌یک‌باره تعطیل شود، بلکه نیروگاه جدید به‌مرور ساخته می‌شود و بعد از اینکه کاملا وارد مدار شد، نیروگاه قبلی از فعالیت دست می‌کشد. در واقع، با تبدیل نیروگاه فعلی به سیکل ترکیبی و نسوزاندن مازوت، آلودگی کمتر می‌شود. البته فراموش نکنیم، حتی در شرایطی که نیروگاه گاز مصرف کند و تجهیزات کنترلی وجود نداشته باشد نیز هوا آلوده می‌شود؛ چرا که گاز نیز نوعی از سوخت فسیلی است. البته آلودگی ناشی از سوزاندن گاز به‌اندازه مازوت نیست، اما باتوجه‌به حجم بالای مصرف گاز، آلاینده دی‌اکسید نیتروژن را وارد هوا می‌کند؛ مگر اینکه تجهیزات کاهنده اکسیدهای نیتروژن را نصب کند. اگر نیروگاه تبدیل به سیکل ترکیبی شود، راندمان از ۲۹ درصد فعلی به ۵۵ تا ۵۶ درصد می‌رسد. با افزایش راندمان، میزان مصرف سوخت، حدود ۵۰ درصد کاهش می‌یابد. همچنین با بهره‌گیری از سیستم‌های کنترلی و کاهنده، انتشار نیتروژن اکسیدها NOx) ) به میزان ۹۰ درصد کاهش می‌یابد و این موضوع بسیار مهم است؛ چون وقتی این آلاینده در هوا انتشار یابند، در اثر فرایندهای شیمیایی، تبدیل به ذرات معلق ثانویه می‌شود. در تابستان نیز با شدت تابش نور خورشید و در حضور ترکیبات آلی فرّار، باعث شکل‌گیری آلاینده ثانویه اُزن می‌شود که بسیار خطرناک و سرطان‌زاست. مزیت دیگر این جایگزینی، کاهش میزان مصرف آب است.
با فرض اینکه مقدمات ساخت نیروگاه سیکل ترکیبی مهیا شده باشد، به گفته شما ساخت آن حداقل 3 سال طول می‌کشد؛ پس در این مدت تکلیف چیست؟ از یک طرف استفاده از تجیهزات کنترل آلاینده‌ها به هزینه زیادی نیاز دارد و برای نیروگاه مقرون به صرفه نیست و از طرف دیگر با ناترازی شدید انرژی مواجه هستیم!
طی هشت سال اخیر، سه بار این طرح ارائه شد که در دو دوره، محیط‌زیست موافقت کرده است؛ ولی به دلیل نبودن اراده جدی در مسئولان ذی‌ربط و وزارت نیرو و همچنین به بهانه نبود اعتبارات لازم، تاکنون اقدام عملیاتی صورت نگرفته است؛ درحالی‌که در خیلی از کشورها، بسیاری از نیروگاه‌ها و صنایع بالقوه آلاینده در وسط شهر و نقاط جمعیتی قرار دارند، اما سیستم کنترلی مناسب نصب کرده‌اند و اصلا آلودگی نمی‌بینیم.
مشکل این است که بسیاری از کارخانه‌ها حاضر نیستند شرایط و استانداردهای لازم برای استفاده از سوخت‌های سنگین را فراهم کنند و تجهیزات کنترلی را نصب کنند!
ماده ۱۳ قانون هوای پاک می‌گوید، اگر سوخت مناسب وجود نداشته باشد، واحدهای صنعتی، خدماتی و تولیدی باید استانداردها و حدود مجازها را رعایت کنند. در اروپا، حتی زمانی که از زغال‌سنگ به‌عنوان سوخت استفاده می‌کنند، با نصب و بهره‌گیری از سیستم‌های کنترلی، هیچ آلودگی ایجاد نمی‌کنند. تأکید می‌کنم این موضوع باید به مطالبه عمومی تبدیل شود. هدف، حل اساسی مسئله آلودگی هواست و امیدواریم بتوانیم به نتیجه برسیم. البته چنانچه در پایش‌ها، مشاهده کنیم واحدی از حدود مجاز و استانداردها تخطی کند و آلودگی‌اش احراز شود، ضمن قراردادن آن واحد در فهرست صنایع آلاینده و پرداخت عوارض آلایندگی، مورد پیگیری قضایی هم قرار می‌گیرد.
اغلب اوقات مازوت‌سوزی فقط معطوف به نیروگاه می‌شود، درحالی‌که واحدهای دیگری مانند سیمان سپاهان یا پالایشگاه‌ها نیز ممکن است مازوت‌سوزی داشته باشند، اما معمولا به آن‌ها پرداخته نمی شود.. همسایگان مجاوراین مراکز یا کارگرانی که در آنجا کار می‌کنند، مازوت‌سوزی را تأیید می‌کنند. آیا نظارتی بر این واحدها انجام می‌شود؟
این اطلاعات غلط است. شاید تعجب کنید اگر بگویم، کارخانه‌های تولید سیمان خاکستری حتی اگر مازوت هم بسوزانند، به‌هیچ‌وجه آلودگی حاصل از احتراق ندارند. زیرا در فرایند تولید سیمان، دی‌اکسید گوگرد موجود در مازوت، پس از تبدیل به سولفات، جذب کلینکر می‌شود و به همین علت، در نمونه‌های اندازه‌گیری شده در خروجی دودکش‌ها، میزان انتشار این گاز، خیلی ناچیز و در حد صفر است. ما در کارخانه‌های تولید سیمان واقع در استان‌های مختلف، خروجی دودکش این واحدها را در حالت مازوت‌سوزی مورد سنجش قرار داده‌ایم. در چند مرحله این نمونه‌برداری انجام شد و برای اولین‌بار در استان اصفهان، سپس در تهران و البرز این اندازه‌گیری‌ها صورت گرفت. نتایج نشان داد آلودگی ناشی از مازوت‌سوزی خیلی ناچیز و در بیشتر موارد، میزان گاز دی‌اکسید گوگرد در خروجی دودکش، صفر بوده است. البته این واحدها تحت پایش مستمر هستند و اگر آلودگی ایجاد شود مربوط به ذرات معلق با منشأ فرایندی است و به نوع سوخت و احتراق ربطی ندارند؛ اگر تجهیزات کنترلی و سیستم فیلتراسیون مناسب وجود نداشته باشد، در فرایند تولید، ذرات معلق منتشر می‌شود که صرفا با نصب سیستم‌های کنترلی و فیلترهای مناسب می‌توان انتشار این ذرات را به حد استاندارد محیط‌زیست رساند.
پس چرا از شدت آلودگی هوای اصفهان همچنان کم نمی‌شود؟
در پاسخ به این پرسش که چرا کماکان آلودگی هوا در اصفهان ادامه دارد، باید گفت، چون منابع آلاینده همچنان وجود دارند؛ از طرفی، باد با سرعت مناسب (حداقل ۵ متر بر ثانیه) هم نمی‌وزد تا تخلیه آلاینده‌ها صورت پذیرد. لازم است اشاره کنم، انتشار آلاینده‌ها در تابستان هم وجود دارد، اما چون هوا گرم است، وارونگی دمایی اتفاق نمی‌افتد یا به دلیل وزش باد، آلاینده‌های منتشره در هوا رقیق می‌شوند و ازاین‌رو جز در مواردی که طوفان گردوخاک رخ دهد یا آلاینده ثانویه اُزن بیش از حد باشد، کیفیت هوا پاک یا قابل‌قبول است. نکته این است وقتی بارگذاری فعالیت، جمعیت و غلظت تجمعی آلاینده‌ها بیش از ظرفیت تهویه هوا باشد، تخلیه هوای آلوده انجام نمی‌شود و در نتیجه، با انباشت آلاینده‌ها در هوا مواجه می‌شویم؛ هرچه عمق لایه‌مرزی کمتر باشد، غلظت آلاینده‌ها بیشتر شده و کیفیت هوا کاهش می‌یابد.
