به گزارش اصفهان زیبا؛ کلان‌شهراصفهان از سالیان دور، درگیر بافت فرسوده بوده است. جدای از بافت تاریخی که سهم فراوانی از بافت فرسوده را به خود اختصاص داده است، در دل محله‌ها هم بافت‌های فرسوده زیادی وجود دارد که مردمان این مناطق با حاشیه‌های آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
طبق آخرین آمار ارائه‌شده، شهر اصفهان دوهزار و 380 هکتار بافت فرسوده دارد که 12درصد از مساحت کل بافت شهر را به خود اختصاص داده است و بیشترین آن‌ها در مناطق یک، 3و 14 قرار دارد. در این سال‌ها طرح‌ها و مشوق‌هایی درنظر گرفته‌شده است تا درصدی از این سهم کاهش پیدا کند؛ اما باآنکه از ابتدای سال، بیش از دوهزار پروانه ساختمانی صادرشده، تنها 276 پروانه مخصوص بافت فرسوده بوده؛ به این معنا که اجرای طرح‌های بازآفرینی، سرعت محسوسی در کاهش بافت فرسوده نداشته است.
بافت فرسوده در معرض خطر خالی‌شدن از سکنه شناسایی و تعریف درست بافت فرسوده و حرکت به‌سمت بازآفرینی و ترغیب مردم به ساخت‌وساز در این بافت‌ها راه‌حلی است که امروزه در شهرها اجرا می‌شود؛ تا شاید مقداری از این سهم در شهرها کاهش پیدا کند.
شورای عالی شهرسازی و معماری ایران ویژگی‌های بافت فرسوده شهری را در قالب شش معیار (عمر ابنیه، دانه‌بندی و تعداد طبقات، نوع مصالح، وضعیت دسترسی‌ها، وضعیت خدمات و زیرساخت‌های شهری و شاخص‌های کیفی) بیان‌کرده و برای هریک ضوابطی معرفی می‌کند.
در مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری نیز سه شاخص ناپایداری، نفوذناپذیری و ریزدانگی برای تشخیص بافت‌های فرسوده مدنظر قرارگرفته که بر اساس این معیارها، مبنای شناسایی بافت‌های فرسوده، بلوک‌های شهری است.
هر بلوک شهری که 50درصد قطعات آن مشمول هر یک از معیارها باشد، فرسوده است؛ این یعنی 12درصد بافت شهر اصفهان نیمی از زیرساخت‌ها و زیربناهای موردنیاز شهر را ندارد. همین مسئله باعث شد فلاح چم‌آسمانی،مدیرکل راه شهرسازی استان اصفهان، در مصاحبه‌ای تأکید کند که برای بهبود و ارتقای وضعیت محله‌های واقع در بافت فرسوده، پروژه‌های روبنایی و زیربنایی آغاز می‌شود.
او خاطرنشان می‌کند که هرگونه مداخله کالبدی در بافت‌های شهری باید باهدف رفع مسائل و ارتقای سکونت انجام شود و نوسازی بافت فرسوده بخش مهمی از برنامه هفتم توسعه است.
او پایین‌بودن استحکام بناها، ریزدانگی به‌علت جداسازی نامناسب زمین‌ها، مشکلات شکل‌گیری یا تفکیک املاک، رعایت‌نکردن شیوه‌های ساخت‌وساز و حداقل مسافت یا تناسب ابعاد پلاک را از اشکال خانه‌های موجود در بافت فرسوده اعلام و اضافه می‌کند: «اگر به این مشکلات رسیدگی نشود، این بافت چه در هسته مرکزی و چه در حاشیه‌ها، خالی از سکنه می‌شود.»
به گفته چم‌آسمانی با آغاز پروژه‌های مختلف،سرمایه‌گذاران و سازندگان تشویق و ترغیب می‌شوند که به مسئله نوسازی ورودکرده و در آن سرمایه‌گذاری کنند.
تدوین سند بازآفرینی بر پایه تجربه زیست ساکنان
طبق نظر کارشناسان شهرسازی، تمرکز بر مشارکت شهروندان و ترغیب آن‌ها به مشارکت در اصلاح بافت‌های فرسوده، باید محور اصلی طرح‌های بازآفرینی قرار بگیرد و به همین منظور سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری و سایر متولیان به‌سمت پیدا کردن راه‌های افزایش مشارکت در طرح‌های بازآفرینی شهری هستند.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در همین راستا در آخرین مصاحبه‌اش از تدوین سند بازآفرینی برای 45 محله شهر اصفهان خبر می‌دهد.
محمدعلی ایزدخواستی البته به تغییر رویکرد دفاتر تسهیلگری و تمرکز بر تجربه زیست واقعی شهروندان اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای ۴۵ محله اصفهان سند بازآفرینی تدوین‌شده است، سندهایی که بر پایه مشارکت ساکنان، احصای چالش‌های محلی و طراحی اقدام‌های توسعه‌ای شکل‌گرفته است.»
بنا به گفته محمدعلی ایزد خواستی، محور برنامه‌های این سازمان برای بافت فرسوده حفظ مشخصه‌ها و مؤلفه‌های تاریخی، ایجاد سرزندگی اجتماعی، رونق اقتصادی، توسعه خدمات زیربنایی، بهبود دسترسی‌ها و ارتقای امنیت اجتماعی است.
او این سندها را شامل برنامه‌های توسعه‌ای، احصای چالش‌ها و دستورات اقدام برای ارتقای کیفی محله می‌داند که تمامی برنامه‌ها بر اساس مشارکت ساکنان و تجربه زیست آنان شکل‌گرفته است.
تجربه زیست ساکنان که در تدوین سندهای بازآفرینی نقش مؤثری ایفا می‌کند، این‌طور تعریف‌شده است: تجربه زیست، یعنی شناخت دقیق شرایط واقعی زندگی افراد ساکن در محله؛ کسانی که روزانه در آنجا زندگی می‌کنند، شغل داشته یا ارتباط مستقیم با محله دارند. این تجربه‌ها مبنای شناسایی چالش‌ها و طراحی برنامه‌های آینده محله‌ها بوده و در این فرایند مشارکت واقعی مردم و معتمدان محله، کیفیت و اثربخشی اقدام‌ها را چندین برابر افزایش داده است.
بنا به گفته مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان این شیوه مبتنی بر مشارکت مردمی و تجربه زیست، نمونه موفقی در سطح ملی است که توانسته به‌عنوان عالی‌ترین جایزه وزارت راه و شهرسازی شناخته شود و جایگاه ملی پیدا کند. این دستاورد نشان می‌دهد که مشارکت ساکنان و تجربه زیست واقعی، کلید موفقیت برنامه‌های بازآفرینی شهری است.
اگر آن‌طور که ایزدخواستی گفته است، طرح‌های بازآفرینی با نگاه ویژه به مردم ساکن در محله‌ها و نوع زیست آن‌ها پیش برود، می‌تواند به ماندگاری مردم در سکونتگاه‌ها کمک کرده و از مهاجرت و تغییر بافت مناطق مسکونی جلوگیری کند.مشارکت‌دادن شهروندان در بازآفرینی محله‌ها و استفاده از تجربه زیست باید با دقت وسرعت بیشتری به روندخود ادامه داده و آمار صدور پروانه ساختمانی را در بافت فرسوده افزایش دهد.
حسن سلمانی، مدیرطرح «بازآفرینی شهری» شهرداری اصفهان نیز در مصاحبه‌ای با بیان اینکه رونق ساخت‌وساز در بافت فرسوده، تسریع و تسهیل نوسازی و ایجاد انگیزه برای توسعه‌گرها، سرمایه‌گذاران و مالکان اراضی از دیگر اهداف اجرای این طرح است، اظهار می‌کند: «معاونت شهرسازی باهدف ارتقای کیفیت محیطی و تأمین خدمات موردنیاز، ضوابط تشویقی نوسازی کالبدی را تدوین و تصویب کرده که هم‌اکنون در حال بهره‌برداری توسط شهروندان برای ساخت‌وساز در شهر اصفهان است. »
او در ادامه تصریح می‌کند: «طرحی مبتنی‌بر تجمیع و مصوبه افزایش ارتفاع این محدوده‌ها تصویب، و دسترسی معابر اصلاح و تقویت‌شده است تا بتواند پاسخ‌دهی لازم به ساخت‌وساز را داشته باشد؛ همچنین کاربری‌های خدمات اساسی همچون فضای سبز، آموزشی و درمانی نیز در طرح‌ها لحاظ شده است تا هم‌زمان بتواند کیفیت زندگی در بافت فرسوده را نیز افزایش دهد.»
بسته‌های تشویقی مالی و کالبدی بافت فرسوده راهکار مدیریت ششم
سلمانی در ادامه، راهکار مدیریت شهری در دوره ششم را تصویب بسته‌های تشویقی مالی و کالبدی بافت فرسوده می‌داند و ادامه می‌دهد: «حدود یک‌چهارم شهروندان شهر اصفهان در محدوده بافت فرسوده ساکن هستند و منطقه ۵ با ۱۸ هکتار کمترین و منطقه ۱۴ با بیش از ۲۳۰ هکتار بیشترین مساحت بافت فرسوده را دارد.»
باوجود تمامی تدبیرها، اما مدیر طرح‌های بازآفرینی شهری شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه شهروندان رغبتی به ساخت‌وساز در محدوده بافت فرسوده ندارند، می‌گوید: «این اقدام برای شهروندان صرفه اقتصادی ندارد؛ زیرا در زمان تهیه طرح توسعه شهری به دلیل اینکه این محدوده‌ها ضرورت بارگذاری کمتری به دلیل معابر با عرض کمتر یا ریزدانگی داشته، کدهای ارتفاع پایین‌تر لحاظ شده است؛ بنابراین راهکار مدیریت‌شهری در دوره ششم، تصویب بسته‌های تشویقی مالی و کالبدی بوده است.»
این حرکت مدیریت‌شهری توانست کمی آمار صدور پروانه را در شش‌ماه اول امسال افزایش دهد و بنا به گفته معاون شهرسازی ومعماری شهرداری اصفهان، دوهزار و ۹۰ پروانه ساختمانی در مناطق پانزده‌گانه شهرداری اصفهان به متراژ بیش از یک‌میلیون و ۷۸۲ هزار هکتار صادر شده است.
سید مرتضی حسام‌نژاد با اشاره به رشد ۱۶درصدی صدور پروانه ساختمانی در این کلان‌شهر طی شش ماه نخست سال جاری می‌گوید: «از تعداد پروانه‌های صادرشده ۲۷۶ مورد آن در بافت فرسوده بوده است که مناطق یک، ۱۰ و ۸ شهرداری اصفهان بیشترین صدور پروانه ساختمانی را به خود اختصاص داده‌اند.»باآنکه مناطق 14 و 3 شهرداری بیشترین میزان بافت فرسوده را دارند، در آمار شش‌ماهه امسال نقشی نداشته‌اندو این نشان می‌دهد طرح‌های بازآفرینی و تشویقی در این مناطق موفق نبوده است.
۲۳درصد رشد صدور پروانه ساختمانی در بافت فرسوده اصفهان
حسام‌نژاد دلایل رشد صدور پروانه را در شش ماه نخست امسال مشوق‌های ابلاغ‌شده از سمت شورای عالی معماری و شهرسازی برای بافت فرسوده می‌داند و اظهار می‌کند: «مجوز ساخت طبقه مازاد مصوب منطقه در بافت فرسوده نظیر سایر نقاط مورد استقبال سرمایه‌گذاران قرار گرفت؛ بر همین اساس، از ابتدای سال جاری تاکنون ۲۳درصد رشد صدور پروانه ساختمانی در بافت فرسوده اصفهان رخ‌داده، این در حالی است که اگر خانه‌های کوچک تجمیع شود و به متراژ ۴۰۰ مترمربع برسد، اجازه دو طبقه مازاد داده می‌شود که این موضوع نیز موردتوجه شهروندان قرار گرفته است.»
او همچنین در ادامه بیان می‌کند: «شهرداری ۷۰درصد تخفیف‌و مشوق‌عوارض درزمینه ساخت‌وساز در نظر گرفته و از محل اعتبارات خود نیز به‌عنوان محرک توسعه به‌طور مستقیم ورود کرده است و در خصوص بازگشایی گلوگاه‌ها، پروژه‌های محله‌محور در بافت فرسوده، احداث پارک‌ها و فضای سبز و آسفالت معابر هزینه می‌کند تا شاهد تحول جدی در بافت فرسوده کلان‌شهر اصفهان باشیم.»
اجرای طرح‌های تشویقی و جدید در بازآفرینی شهری، طبق آمار منجر به رشد احیای بافت‌های فرسوده شده است؛ اما در کنار همه اقدام‌های مؤثر، رشد بافت فرسوده سریع بوده و در این سال‌ها نتوانسته است از سهم بافت فرسوده شهر کم کند و در بعضی نقاط حتی رشد فراوانی داشته است. سرعت‌بخشیدن به اجرای طرح‌های بازآفرینی شهری و برطرف‌کردن موانع احیای بافت فرسوده، به‌ویژه در مناطق محروم شهر، بسیار لازم و ضروری است و باید سهم صدور پروانه ساختمانی در بافت فرسوده افزایش محسوسی پیدا کند.
