به گزارش اصفهان زیبا؛ این روزها که ایام فاطمیه و شهادت حضرت‌زهرا (س) است، همچون دیگر مناسبت‌های مذهبی و به‌خصوص شهادت امام‌حسین(ع)، بر دیوار کوچه‌ها و خیابان‌ها، اعلامیه‌های مراسم عزاداری جا خوش کرده است؛به‌ویژه در شهری مانند اصفهان که از یک طرف، در بافت سنتی محلی‌اش همچنان روضه‌های خانگی برپاست و از طرف دیگر، در حسینیه‌هایش، کلان‌هیئت‌ها مراسم عزاداری حضرت فاطمه‌زهرا (س) را برگزار می‌کنند.
با این توضیح، آنچه به آن می‌پردازیم، گفتمان حاکم بر این مراسم و برنامه‌هاست. شهادت حضرت‌زهرا(س) همانند هر پدیده یا رخدادی می‌تواند گفتمان‌ها و منظرهای متفاوتی را در خود جای دهد. اگرچه این گفتمان‌ها الزامادر تضاد با یکدیگر نیستند، اینکه بر چه بعدی از شهادت ایشان تمرکز کنیم، می‌تواند منجر به برداشت و پیامدهای متفاوتی شود.
در این راستا، رصدی بر آگهی‌های عزاداری شهادت حضرت فاطمه(س) در سطح خرد و کلان انجام شد تا ببینیم مضامین آن‌ها (گزاره‌های شعاری یا تصویری) دال بر چه گفتمانی است. در این تحلیل، ۸۰ آگهی منتشرشده در اصفهان در ایام فاطمیه بررسی و درنهایت چهار گفتمان غالب شناسایی شد:
1. تأکید بر هویت شیعی و برائت از دیگری؛
2. تأکید بر روایت تاریخی و مظلومیت ائمه‌اطهار؛
3. پیوند مفهوم مقاومت با هویت ملی و مذهبی؛
۴. تأکید بر نقش سیاسی حضرت فاطمه(س) و ولایتمداری ایشان.
تأکید بر هویت شیعی و برائت از دیگری
بر اساس تحلیل آگهی‌ها، آنچه به‌طور مشهود به‌خصوص در قالب عبارات دیده می‌شود، تأکید بر هویت شیعی عزاداران است که با اختصاص ۳۴درصد آرا، گفتمان غالب است؛ به‌طور نمونه،
عبارات «ما بچه‌های مادر پهلوشکسته‌ایم»، «ما بچه‌های زهراییم»، «ما بی‌خیال حرمت مادر نمی‌شویم»، «مدیون لطف مادر این خانواده‌ایم». در این عبارات به‌طور مشخص واژه به‌عنوان دال مرکزی «مادر» به‌کار رفته که نمادی از هویت شیعی است. ازطرفی، می‌توان ذیل تأکید بر هویت شیعی و مادرانگی حضرت‌زهرا(س)، برائت از «دیگری» را با عبارت «لعنت بر قاتل زهرا(س)» مشاهده کرد.
تأکید بر روایت تاریخی و مظلومیت ائمه‌اطهار(ع)
در این گفتمان نمادهایی همچون «درب سوخته»، «گل یاس پرپر» و «آتش» مشاهده می‌شود که نشان از شهادت مظلومانه حضرت‌زهرا(س) دارد؛ همچنین تصاویر «تنهایی حضرت‌علی(ع)»، «قبرستان خالی» و «تابوت غریب» نشان از خفقان آن دوران و غربت حضرت دارد. این گفتمان که ۲۵درصد مضامین را شامل می‌شود، عمدتا مبتنی بر تصاویر بوده و با دال مرکزی خشونت علیه اهل‌بیت و القای حس سوگ و تنهایی، بر عاطفه‌گرایی متمرکز است.
پیوند مفهوم مقاومت با هویت ملی و مذهبی
گفتمان دیگر، حضور پررنگ مفهوم مقاومت است؛ به‌ویژه در چند سال گذشته و پس از عملیات ۷ اکتبر و رخدادهای خاورمیانه، مفهوم مقاومت به ساحت‌های مختلف ازجمله مراسم مذهبی وارد شده است؛ برای مثال، شعار «رمز پیروزی ما یازهراست» در مقیاس فراوانی از آگهی‌های عزاداری ایام فاطمیه امسال دیده می‌شد.
شایان ذکر است؛ این شعار توسط «جامعه ایمانی مشعر» یا مجموعه مداحان کشور متناسب با ایام فاطمیه به‌عنوان شعاری واحد انتخاب شده است و افراد و گروه‌ها به اختیار در آگهی‌هایشان درج کرده‌اند؛ درواقع می‌توان گفت که گفتمان نیمه‌رسمی جامعه بر پیوند روحیه مقاومت با هویت مذهبی تأکید داشته است؛ همچنین در کنار این شعار، برخی از آگهی‌ها عکس «امام خمینی(ره)»، «رهبر انقلاب» و فرماندهان شهید حوزه مقاومت، به‌ویژه شهدای جنگ دوازده‌روزه را درج کرده‌اند که به هویت ملی و مذهبی ایرانیان اشاره دارد. دال مرکزی این گفتمان، معرفی حضرت زهرا(س) به‌عنوان تضمین‌کننده بقای جبهه مقاومت و کشور بوده و بر این اساس ۲۰درصد آگهی‌ها شامل چنین مفاهیمی است.
تأکید بر نقش سیاسی حضرت‌فاطمه(س) و ولایتمداری ایشان
گفتمان آخر با ۱۷ درصد و دال مرکزی فداکاری برای حق و امامت، به نقش سیاسی و اجتماعی حضرت‌زهرا(س) اشاره دارد. عباراتی همچون «تو اولین شهید راه ولایتی»، «پاسداری از ولایت را به زهرا سپرده‌اند» و «مثل زهرا پای حق می‌ایستیم» نشان از پیروی حضرت از ولی‌امر زمانشان دارد. در این گفتمان، از جنبه‌ای متفاوت نسبت به گفتمان مظلومیت، به واقعه نگریسته شده و با بیان اهداف قیام حضرت‌زهرا(س) تلاش می‌شود از منش ایشان برای امروز جامعه الگوسازی شود.
بر اساس آنچه بیان شد، در وضعیت کنونی جامعه ما به شوروشعور قیام حضرت‌زهرا(س) توأمان توجه کرده؛ با این اختلاف که ضریب توجه به آن‌ها متفاوت است؛همان‌طور که در طول تاریخ نیز کفه ترازو میان عقلانیت و عاطفه‌گرایی در نوسان بوده. در روزگار کنونی به ابعاد اجتماعی و سیاسی قیام حضرت کمتر توجه شده است و این موضوع نه‌تنها از یک‌سو مانع الگوسازی می‌شود، بلکه می‌تواند با گسترش رسانه‌ها به‌مرور زمان منجر به مصرفی‌شدن مذهب و مراسم مذهبی شود.
