ک تالاب و 20 سال چشم‌انتظاری؛ تالابی که گفته می‌شود نفس‌های آخر خود را می‌کشد و بی‌آبی دیگر نایی برای آن باقی نگذاشته است و می‌رود که کم‌کم به کانون گردوغبار تبدیل شود. گاوخونی
گاوخونی، این تالاب بین‌المللی که به دلیل عدم حقابه و همچنین مطلوب‌نبودن بارش‌ها سال‌هاست لب تر نکرده، زیر پای سیاه‌کوه سال‌هاست که جان می‌دهد و اما کسی به دادش نمی‌رسد.
هرچند بارها وعده‌ووعید در رابطه با احیای آن داده شده و به تازگی هم معاون عمرانی استانداری در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته است که برنامه احیای آن روی میز ریاست‌جمهوری است، آنچه به نظر می‌رسد این است که حیات گاوخونی و متعلقات آن به فراموشی سپرده شده و در لابه‌لای انبوه اولویت‌های مختلف گم شده است؛ درحالی‌که کارشناسان در این باره مدام هشدار می‌دهند.
به گزارش «ایسنا» معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حـفاظت محیط‌زیست استان اصفهان حیات گاوخونی را صددرصد به جاری‌بودن زاینده‌رود وابسته دانست و گفت: اکنون ۹۹ یا ۱۰۰ درصد تالاب خشک است و فقط بخشی از نیمه شمالی آن در لایه‌های زیرین مرطوب است.
چون حقابه‌ای دریافت نکرده و بارندگی چشمگیری نیز در منطقه رخ نداده است. حسین اکبری بیان کرد: تالاب گاوخونی در پایین‌ترین نقطه حوضه آبریز زاینده‌رود واقع شده و طی تقریبا ۲۰ سال اخیر، حقابه واقعی دریافت نکرده است. در نیمه دوم سال ۹۸ مقدار مختصری آب به تالاب رفت.
ولی اصلا مطابق با نیازهایش نبود و می‌توان گفت هیچ حقابه‌ای دریافت نکرد.او افزود: به‌طور میانگین بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر بر ثانیه نیز پساب و آب‌های کشاورزی به تالاب رسیده که در بهبود وضعیت تالاب اصلا مؤثر نیست و حداقل است.
درحالی که حقابه تالاب از بارش‌ها به‌صورت میانگین بر اساس مطالعات دانشگاهی، ۱۷۶ میلیون مترمکعب در سال محاسبه شده است؛ اما از این مقدار هیچ حقابه‌ای به تالاب گاوخونی نرسیده و شرایط تالاب به سمت خشکی صددرصد و کامل رفته است.
از طرف دیگر، بازوبسته شدن رودخانه در زمانی که آب برای کشاورزی باز است تا سد رودشتین می‌رسد که ۸۵ کیلومتر تا تالاب گاوخونی فاصله دارد و از آنجا وارد کانال‌های کشاورزی می‌شود، یعنی عملا از سد رودشتین آبی به سمت تالاب نمی‌رود.
خشکی مطلق!
اکبری ادامه داد: محلی که آب به تالاب گاوخونی می‌رسد، ایستگاه هیدرومتری شاخه‌کنار است. بر اساس شاخص‌های آن بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ میلی‌متر آب یا پساب در تابستان کمتر و در فصل پاییز یا زمستان که تبخیر کمتر است بیشتر، پساب یا آب‌های کشاورزی جاری بوده، وگرنه عملا هیچ آبی به تالاب نرسیده است.
بنابراین خشکی زاینده‌رود، در واقع خشکی صددرصدی تالاب گاوخونی را در پی دارد؛ چراکه تالاب گاوخونی آورده دیگری از نظر جریان‌های سطحی ندارد. او تصریح کرد: مطالعات دانشگاه نشان می‌دهد که حتی اگر وضعیت بارش‌ها هم خوب شود، سایر جریان‌های سطحی (به غیر از زاینده‌رود) آن هم به شرط شکل‌گیری سیلاب، فقط ۴درصد می‌تواند در حیات تالاب گاوخونی مؤثر باشد و می‌توان گفت حیات گاوخونی صددرصد به جاری‌بودن زاینده‌رود بسـتگی دارد.
مـعـاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان با اشاره به اجرای طرح‌های پژوهشی و پایشی و پروژه‌های اجرایی در خصوص تالاب گاوخونی از سوی این اداره‌کل، گفت: محیط‌زیست در تمام سطوح مختلف استانی و ملی پیگیر حقابه این تالاب بوده است.
طرح جامع احیای رودخانه زاینده‌رود و تالاب بین‌المللی گاوخونی در دستورکار قرار گرفته و پیش‌نویس این طرح در حال آماده‌شدن است تا هماهنگی‌های بین‌بخشی و بین دستگاه‌های مختلف انجام شود.
ضمن اینکه احیای رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی به یک مطالبه عمومی تبدیل شده است؛ مدیریت استان هم به شدت دنبال این موضوع هستند تا پیش‌نویس این طرح تدوین و به ستاد هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور ارجاع شود.
با تصویب این طرح، یک نقشه راه و مسیر درست و مشخص و اقداماتی که موردنیاز است، به‌صورت یک سند تصویب می‌شود تا در جهت حفظ و احیای تالاب و زاینده‌رود باشد.
او اظهار کرد: در چهار تا پنج سال اخیر، طی چهار پروژه مختلف از سد رودشتین تا نزدیک تالاب گاوخونی را در حدود ۷۱ کیلومتر، به‌صورت غیرپیوسته و براساس اولویت‌ها، لایروبی بستر انجام دادیم و به‌منظور رفع و برداشتن موانع و تسهیل جریان این کار صورت گرفت.
این پروژه‌هایی که اجرا شده باعث شده است حداقل آب کشاورزی و پساب موجود به سمت تالاب جاری شود تا درصدی بتواند قسمت‌های شمال تالاب را رطوبت‌بخشی کند. این کار اقدام مؤثری بوده که مقداری رطوبت تالاب را حفظ کرده و تا حدی از تبدیل‌شدن به کانون گردوغبار جلوگیری کند.
اکبری ادامه داد: اگر پرندگان از نظر تعداد و تنوع در تالاب گاوخونی کم شده‌اند، به دلیل خشکی تالاب است و به زهاب و پساب ربطی ندارد. اتفاقا در قسمتی که رطوبت وجود دارد، می‌توان پرندگان را دید و این نشان می‌دهد که پساب و زهاب، اگرچه جای حقابه را نمی‌گیرد، در مسیری که به سمت تالاب می‌رود،
مقداری پالایش و تصفیه طبیعی انجام می‌شود و زیست‌بوم آبی آنجا را از مرگ صددرصد نجات می‌دهد.
چون اگر همین رطوبت هم نبود پرندگان نبودند؛ اگرچه به تعداد و تنوع گذشته نیست. به گفته او، وقتی در بستر رودخانه آب جاری نباشد، بر اثر تبدیل پوشش گیاهی و موانعی که ایجاد می‌شود،حتی اگر آبی رهاسازی شود، به تالاب نمی‌رسد.
بنابراین به‌منظور تسهیل جریان و رفع موانع، لایروبی صورت گرفت که پروژه‌ای بسیار مؤثر بود؛ ضمن اینکه به‌صورت کلی بستر زاینده رود نیز نیاز به لایروبی اساسی دارد.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان با تأکید بر اینکه باید ذخیره آبی باشد تا آب به تالاب گاوخونی برسد، تصریح کرد: آب شرب اولویت اصلی است که باید تأمین شود، تالاب گاوخونی هم آورده دیگری جز زاینده‌رود ندارد.
بنابراین تلاش می‌شود از طریق احیای زاینده‌رود و پایداری جریان آب در زاینده‌رود، تالاب گاوخونی هم احیا شود. او با بیان اینکه برای آب‌رسانی به تالاب گاوخونی اول باید آبی وجود داشته باشد، افزود: آب‌رسانی از جای دیگر آن هم با کانال ممکن نیست.
در گذشته که بارندگی‌ها شدید می‌شد، از طریق یک رودخانه سطحی و خشکی که در استان فارس وجود دارد، سیل از سمت جنوب تالاب به گاوخونی می‌آمد؛ اما به‌تدریج بر اثر خشک‌سالی و احداث سد ایزدخواست و برداشت‌های در مسیر، دریافت چشمگیری از این طریق نیز برای تالاب وجود ندارد.
اکبری خاطرنشان کرد: طبق قانون حفظ اکوسیستم‌های تالابی، محیط‌زیست بنا به تعاریفی که دارد، اقداماتی برای احیای تالاب گاوخونی انجام داده است.
از جمله اجرای طرح‌های پژوهشی و تهیه بانک اطلاعات پایه که در این راستا چندین پروژه پژوهشی در چند سال اخیر انجام داده‌ایم، چهار پروژه لایروبی و سه پایش از جمله غبارسنجی و غبارریزی منطقه انجام داده‌ایم و ایجاد دوربین‌های برخط برای حفاظت از تنوع زیستی تالاب ازجمله اقدامات انجام‌شده از این محل است
راه نجات گاوخونی
او طرح جامع احیای زاینده‌رود را که در دست تهیه است، راهکار اصلی برای نجات تالاب گاوخونی دانست و گفت: اگر این طرح در ستاد هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور به تصویب برسد، طرح و سندی است که براساس آن، بودجه‌هایی که دستگاه‌های مختلف نیاز دارند احصا و اقدامات جهت پایداری جریان زاینده رود و نجات و احیای تالاب گاوخونی شروع می‌شود.
معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان در خاتمه خاطرنشان کرد: در حال تلاش هستیم، هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف در استان به وجود آید و طرح جامع احیای زاینده‌رود هرچه زودتر کلید بخورد و به ستاد هماهنگی مدیریت تالاب‌های کشور ارجاع شود.
چراکه تصویب این طرح نقشه راهی است که براساس مدل مشخص و طی یک بازه زمانی می‌توان در جهت حفظ و احیای تالاب گاوخونی تلاش کرد.
.
