تیرگی و کدورتی که بــه خـــصـــوص در دوران حـــکومـــت سلمانبنعبدالعزیز و ماجـــراجــوییهـــای پــسرش مــحـــمد بنسلمان در منطقه، اوج گرفته و بیش از همه، رژیم صهیونیستی از آن سود برده است؛ اما به تازگی خبرهایی به رسانههای جهان درز کرده که حاکی از مذاکرات غیرعلنی تیمهای امنیتی دو کشور برای بهبود روابط است. هفته گذشته منابعی با تأیید دیدار طرفهای سعودی و ایرانی در بغداد، هدف از آن را تلاش برای بهبود روابط میان ریاض و تهران اعلام کردند. بنابر گزارش خبرگزاری فرانسه، ریاست هیئت سعودی را «خالدبنعلی الحمیدان» رئیس اطلاعات سعودی و هیئت ایرانی را نمایندگانی از سوی علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران بر عهده داشتند.
از سوی دیگر، منابع آگاه گفتهاند ایران و عربستان سعودی قصد دارند دور دوم گفتوگوهای مستقیم خود را در ماه جاری میلادی برگزار کنند. رویترز به نقل از مقامهایی در غرب آسیا (خاورمیانه) و برخی منابع دیگر این خبر را گزارش داده و نوشته هدف از این مذاکرات کاستن از تنشها میان تهران و ریاض است. ایران و عربستان سعودی که سال ۲۰۱۶ روابط دیپلماتیک خود را با یکدیگر قطع کردهاند، هیچ یک برگزاری نخستین دیدار مستقیم در عراق را تأیید یا تکذیب نکردهاند.
خبرگزاری رویترز نوشته این گفتوگوها بعد از سفر نخستوزیر عراق به ریاض برگزار میشوند. محور اصلی این گفتوگوها را یمن تشکیل میدهد، جایی که ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی از شش سال پیش آن را هدف حملات سنگین هوایی، دریایی و زمینی قرار داده است.
عربستان بهدنبال یک حاشیه امن است
اکنون این سؤال مطرح است که دورنمای این مذاکرات چگونه است و آیا به انعقاد توافقی جامع بین دو کشور خواهد انجامید؟ «اصفهان زیبا» برای روشنتر شدن ابعاد مذاکرات میان ایران و عربستان با حسن هانیزاده کارشناس مسائل خاورمیانه صحبت و گفتوگو کرد. به گفته این تحلیلگر بینالملل مذاکرات 9 آوریل در بغداد که با نظارت عراق نیز صورت گرفت، پیشرفتهایی را در بر داشت؛ اما هنوز به یک نقطه قابل اتکا نرسیده است.
او می گوید: «ازآنجاییکه عربستان سعودی در طول شش سال گذشته نقشی کاملا تخریبی در رخدادهای منطقه بهخصوص در حمله به مردم بیدفاع یمن داشته، نقش تخریبی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در عراق، سوریه و لبنان نیز شرایط ناپایداری را در روابط تهران و ریاض به وجود آورده است.» هانیزاده ادامه میدهد: «عربستان سعودی در طول شش سال جنگ ظالمانه علیه ملت یمن که هزینهای بالغبر 350 میلیارد دلار در بر داشت، هزاران زن و کودک حوثی را به شهادت رساند. اما اکنون وضعیت میدانی به نفع مردم یمن تغییر کرده است. انصار الله و ارتش یمن توانستند در این مدت به یک توازن برسند و عمق اراضی عربستان را ازجمله شرکت بزرگ آرامکو را هدف قرار دهند که این باعث تغییر موازنه قدرت به نفع انصارالله شد. از طرفی با آمدن جو بایدن، شکست ترامپ و پیروزی حزب دمکرات، تغییراتی در کاخ سفید و در سیاست خارجی آمریکا رخ داد که باعث تغییر موضع ایالاتمتحده در خصوص عربستان شد و این کشور را به انزوا کشاند. همچنین پرونده قتل جمال خاشقچی، روزنامهنگار برجسته سعودی نیز بار دیگر بازگشایی شد و این موضوع محمد بنسلمان را بهطور مشخص دچار وحشت از فشار آمریکا و با احتمال برکناری خود کرد. به همین خاطر عربستان باوجوداین مسائل در تلاش برای ایجاد یک حاشیه امن است.»
حل اختلاف ایران و عربستان عراق را به آرامش میرساند
این کارشناس خاورمیانه با اشاره به سفر اخیر مصطفی الکاظمی، نخستوزیر عراق به ریاض میگوید: «در این سفر الکاظمی مسئله اختلافات تهران و ریاض را مطرح کرد و پیشنهاد یک سری مذاکرات میان ایران و عربستان در بغداد را داد. مذاکراتی که از 9 آوریل و نزدیک به دو هفته پیش آغاز شد.» او تأکید می کند: «عربستان سعودی اگر رفتار تهاجمی خود را صادقانه کنار بگذارد و با ایران به یک نقطه تفاهم برسد، قطعا هم به نفع منطقه، هم به نفع دو ملت ایران و عربستان و هم به کاهش شدت نفوذ رژیم صهیونیستی در منطقه کمک خواهد کرد. البته اختلافات ایران و عربستان بسیار ریشهای است و ریاض باید گامی اساسی و عملی در راستای نزدیک شدن به تهران بردارد. تجربه ثابت کرده که عربستان هرگاه دچار انزوای سیاسی شده است با یک حرکت سیاسی تاکتیکی به سمت تهران متمایل میشود. عربستان باید جدی باشد و در رفتار خود و برای همیشه تغییر اساسی ایجاد کند.»
هانیزاده در پاسخ به این سؤال که مذاکرات ایران با کشورهای 1+4 در وین تا چه اندازه بر تصمیم عربستان در خصوص رابطه با کشورمان مؤثر بوده است و همچنین نقش عراق در قالب یک میانجی چیست؟ میگوید: «از آنجایی که عربستان احتمال میدهد مذاکرات وین به نتیجه مطلوبی برسد، پیشدستی کرد و روند یک سری مناسبات را با تهران به راه انداخت. از طرفی اختلافات ایران و عربستان بر ساختار اجتماعی عراق نیز تأثیر منفی بهجای گذاشته و از آنجایی که جامعه عراق یک جامعه دوقطبی است و اکثریت مردم عراق به ایران گرایش دارند و اقلیتی هم به عربستان، ازاینرو اختلافات ایران و عربستان تأثیر بسیار مستقیم بر رفتار اجتماعی مردم عراق دارد. لذا الکاظمی معتقد است اگر این اختلافات میان ایران و عربستان کاهش پیدا کند، عراق نیز به یک آرامش نسبی دست پیدا خواهد کرد. به همین دلیل حکومت عراق و شخص مصطفی الکاظمی در راستای حل این اختلافات و کاهش آنها و البته با داشتن ظرفیت میانجیگری میان ایران و عربستان دستبهکار شدند. از طرفی چین و برخی کشورها مانند روسیه نیز تمایل به پر کردن شکاف موجود میان عربستان و ایران و ترمیم آن با اهداف نوین خود را دارند؛ چراکه این موضوع به نفع ملتهای منطقه و البته فرامنطقه است.»
عربستان رابطه با ایران را به رابطه با اسرائیل ترجیح میدهد
این کارشناس بینالملل همچنین از میزان نفوذ رژیم صهیونیستی بر عربستان با توجه به منافع مشترکی که میان آنها وجود دارد، گفت. هانیزاده معتقد است اسرائیل نفوذی بر عربستان ندارد و نمیتواند تأثیر چندانی بر تصمیمات عربستان در رابطه با ایران بگذارد. او تصریح میکند: «درست است که اسرائیل با بحرین و امارات رابطه دارد، اما هنوز رابطهاش را با عربستان علنی نکرده است. عربستان نیز بهخوبی میداند که رابطه با اسرائیل او را به انزوای بیشتری در میان ملتهای اسلامی و عربی خواهد کشاند و تردید بسیاری در برقراری ارتباط با اسرائیل دارد. در حال حاضر نیز به نظر میآید عربستان ترجیح میدهد با تهران روابط خود را ترمیم کند. زیرا برقراری ارتباط با اسرائیل در این شرایط به نفع عربستان نخواهد بود.» هانیزاده همچنین به لزوم برقراری و احیای رابطه ایران با عربستان اشاره کرده و میافزاید: «ایران همواره تمایل دارد که به اختلافات میان تهران و ریاض پایان دهد؛ زیرا این تنشها تنها به نفع رژیم صهیونیستی است و آمریکا نیز از این موضوع بهرهبرداری میکند. نفوذ اسرائیل در منطقه و ارتباط با بحرین، امارات و سودان موجب شد که اسرائیل از اختلافات موجود میان ایران و عربستان سود جوید و رابطه گستردهای را با کشورهای عربی برقرار کند. به همین خاطر است که ایران خواهان بهبود روابطش با عربستان است.»
او افزود: «ایران بهطور طبیعی دارای نفوذ معنوی در منطقه است؛ اما هیچگاه سعی نکرده که از نفوذ خود به نفع خود استفاده کند. بلکه از این موقعیت تنها در راستای کاهش نفوذ رژیم صهیونیستی در منطقه استفاده میکند. لذا اگر روابط ایران و عربستان به یک حالت پایدار و مناسبی برسد، قطعا نفوذ اسرائیل نیز کاهش پیدا خواهد کرد و دو کشور عربستان و ایران میتوانند به یک نقطه تفاهم برسند و بسیاری از بحرانهای منطقه ازجمله بحران یمن، سوریه و عراق نیز کاهش پیدا خواهد کرد. به همین خاطر اولین شرط ایران در برقراری دوباره رابطه با عربستان پایان حملات ظالمانه عربستان علیه مردم یمن است. عربستان نیز برای رسیدن به یک نقطه تفاهم با ایران و روابط قابلقبول با تهران باید به جنگ در یمن را پایان دهد و در مسائل سوریه و عراق نیز دخالت نکند.»
