او همچنین کشت نشدن یکصد هزار هکتار از اراضی مستعد کشاورزی در اصفهان را یکی دیگر از دلایل ایجاد کانونهای گرد و غبار میداند و میگوید: «این پدیده با وزش باد در سطح کلانشهر اصفهان و دیگر شهرهای استان گسترده میشود. درمجموع تغییرات اقلیم، کاهش بارش و خشکسالی که بخشی از آن به نبود برنامهریزی وزارت نیرو در تامین حقابههای کشاورزی و زیست محیطی برمیگردد ، موجب بحران خیزش گرد و غبار در استان اصفهان شده است. بدین سبب از ابتدای سال جاری تاکنون، هوای کلانشهر اصفهان ۲۷ روز در شرایط ناسالم برای گروههای حساس قرار داشت و با توجه به اینکه یک سوم استان اصفهان بیابانی است، باید دستگاههای مربوطه نسبت به اجرای طرحهای کنترلی و پیشگیرانه برای توسعه نیافتن بیابان در این استان همت بیشتری داشته باشند.»
بارندگی قابل توجهی در سرچشمههای زاینده رود رخ نداد
کاهش بارش نزولات آسمانی در سال جاری نسبت به سال گذشته باعث تدام شرایط خشکسالی در استان اصفهان شده است. آنگونه که گزارشهای هواشناسی نشان میدهند میزان بارندگیها از ابتدای سال زراعی در فصول پاییز، زمستان و بهار تاکنون خوب نبوده است و بارشهای اردیبهشت ماه نیز نیمه شمالی و شرقی اصفهان را در برگرفت که به صورت رگباری و محلی بود و تأثیر بسزایی بر حوضه آبریز زاینده رود نداشته و همین روند باعث تشدید شرایط خشکسالی شده است.
نوید حاجی بابایی، معاون توسعه و پیشبینی اداره کل هواشناسی اصفهان در گفت و گو با رسانهها گفته: «در ماههای اخیر بارندگی قابل توجهی در سرچشمههای زاینده رود رخ نداد و میانگین بارشیهای تاکنون در کوهرنگ ۸۱۳ میلیمتر است در حالی که مدت مشابه سال قبل یک هزار و ۱۶۹ میلیمتر و بلند مدت یک هزار و ۳۴۷ میلیمتر بوده که از این رو سرچشمههای زاینده رود نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۰ درصد و نسبت به بلند مدت ۴۰ درصد کاهش بارندگی دارد. همچنین مجموع بارشهای استان اصفهان از ابتدای سال زراعی تاکنون ۱۰۶ میلیمتر بوده است. بررسی میانگین بارشی بلند مدت اصفهان در شرایط نرمال نشان میدهد این استان تاکنون باید ۱۵۱ میلیمتر بارش دریافت کرده باشد، اما بر اثر تشدید خشکسالی در سال جاری ۳۳ درصد و نسبت به بلند مدت نرمال ۲۹ درصد کاهش بارندگی داریم.»
حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کانونهای گرد و غبار کشور در استان اصفهان
خشکسالی و جاری نبودن آب در رودخانه و عدم تخصیص حقابه به گاوخونی و همچنین تغییرات اقلیمی در سالهای اخیر، اما باعث فعال شدن کانونهای گرد و غبار در استان اصفهان شده است. براساس مطالعات دفتر مخاطرات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کانونهای گرد و غبار کشور در استان اصفهان است. تالاب گاوخونی با وسعت 47000 هکتار در130 کیلومتری شرق اصفهان و و انتهای رودخانه زاینده رودکه از سرشاخه های تا تالاب 410 کیلومتر طول دارد، واقع شده، یکی از مهمترین این کانونهاست که حالا شیشهفروش نسبت به انتقال گرد و غبار این تالاب به سمت و سوی 6 استان دیگر هشدار میدهد و دست به دامان مسئولان وزارت نیرو و محیطزیست میشود تا شاید از بروز فاجعه جلوگیری شود. بر اساس مطالعات علمی حداقل نیاز آبی رود خانه و تالاب برای حفظ کارکردهای اکولوژیک حداقل 137 میلیون متر مکعب برای رودخانه و 176 میلیون متر مکعب برای تالاب و جمعا 313 میلیون متر مکعب تعیین شده است. ایرج حشمتی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان بیان می کند: «به علت مدیریت ناصحیح منابع آب و روند توسعه غیر آینده نگر در چند دهه گذشته در 15 سال اخیر هیچگونه حقابه زیست محیطی برای تالاب و نیز بخش اعظمی از رودخانه، تخصیص و تامین نشده است و در نتیجه در حال حاضر حدود 96 درصد تالاب خشک و تقریبا 4 درصد آن فقط است و در آستانه تبدیل شدن به کانون گرد و غبار مسموم است که می تواند تا شعاع 500 کیلومتر را با مخاطره مواجه سازد.»
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به دلایل خشک شدن تالاب به «اصفهان زیبا آنلاین» میگوید: «دلایل خشک شدن و شرایط بحرانی تالاب گوناگون و پیچیده است که میتوان به عدم توجه واقعی به پایداری زیست محیطی و اصول آمایش در روند توسعه، حذف غیر قانونی حقابههای زیست محیطی در 17 سال اخیر، وابستگی 95 درصدی احیای تالاب به جریان آب زایندهرود، مسیر طولانی و حدود 400 کیلومتری از سرشاخهها تا تالاب، عدم مدیریت یکپارچه مدیریت حوضههای آبریز رودخانهها، بارگذاریهای غیر علمی، بیپروا، بیش از حد توان و ادامه دار بر حوضه، تصمیمسازیهای غالبا سیاسی یا بخشی و بهدور از رویکرد کارشناسی و فنی، عدم توجه به ملاحظات آمایش سرزمین و اصول پایداری در روند توسعه افت نگران کننده آبدهی حوضه زاینده رود، کسری فزاینده منابع به مصارف، وجود بندها و چاههای متعدد از سراب تا پایاب و برداشتهای غیر مجاز و خشکسالیها در کل حوزه و اقلیم بیابانی و گرم و خشک تالاب، اشاره کرد.»
وی در بخش دیگری از اظهاراتش با اشاره به اینکه خشک شدن تالاب گاوخونی به شدت ناشی از عوامل انسانی بوده تا عوامل طبیعی، تصریح میکند: «از دلایل واضح اینکه در سالهای پر بارش حدود 2000 میلیمتر در سرشاخهها در ادوار گذشته، میزان آب وارده به تالاب حدود 1 میلیارد متر مکعب بوده؛ بطور مثال در سال 1371 میزان آب وارده به تالاب معادل 940 میلیون متر مکعب بوده است؛ در حالی که در سال آبی 97-98 با وجود بارشهای کم سابقه و 2140 میلیمتری در سرشاخههای زاینده رود با وجود پیگیریهای طاقت فرسا دریافتی تالاب گاوخونی فقط حدود 41 میلیون متر مکعب آب و زهاب کشاورزی در نیمه دوم سال 98 بوده است. پس وقتی دریافتی تالاب در سال پر بارش و کم بارش تفاوتی نمیکند، پس وزن عامل انسانی خشکیدگی تالاب با یک فاصله بسیار زیاد بر وزن عوامل طبیعی و خشکسالی غالب است.» رضا اسلامی، مدیرکل زمینشناسی مرکز اصفهان نیز در گفت و گو با «اصفهان زیبا آنلاین» به پدیده تغییر اقلیم اشاره میکند و آن را باعث و بانی بسیاری از اتفاقات ناخوشایند زیست محیطی در حوزه تالاب گاوخونی میداند: «جهت باد همیشه از غرب به شرق است، اما اگر مانند سال گذشته تغییر اقلیم باعث تغییر جهت وزش باد یعنی از سمت جنوب شرق (دریا) به غرب شود، بادها گرد و غبارهایی را با خود به سمت اصفهان حمل خواهند کرد که حاوی “پتاس” و البته بسیار خطرناک است. فروردین ماه امسال هم طوفانهای قرمزی در مناطقی همچون اردکان و… اتفاق افتاد که جهت بادها از جنوب شرق به غرب تغییر کرده بود. این بادها به دلیل ذرات معلقی که حمل میکنند، بسیار خطرناک هستند و باعث ابتلای افراد به سرطان ریه میشوند. اما آیا تا به الان آماری از مرگ و میر ناشی از بیماریهای تنفسی که به دلیل تنفس این گرد و غبارها رخ داده، اعلام شده؟ همیشه میگویند اصفهان شهری امن است که هیچ مشکلی در آن وجود ندارد؛ درحالیکه این روی قضیه است و کاوری زیبا برای اصفهان ترسیم کردهاند. واقعیت این نیست. اصفهان از درون درحال متلاشی شدن است.»
او ادامه میدهد: «اگر زاینده رود جاری نشود و حقابه گاوخونی تخصیص پیدا نکند (بعید است چنین اتفاقی بیفتد) شرایط بدتر از این خواهد شد. از سوی دیگر مجوز بهرهبرداری از تپههای شنی که از شمال تا جنوب قرار دارند نیز صادر شده؛ درحالیکه این تپهها عامل بازدارندهای برای انتقال گرد و غبارهای برخاسته از گاوخونی هستند.»
دامنه خشکسالی به شمال هم کشیده شده است
دامنه خشکسالیها به شمال اصفهان نیز کشیده شده و فقط شرق را در بر نگرفته: «در شمال اصفهان، حوالی فرودگاه وضعیت همینطور است. بیشترین آثار گرد و غبار و پهنههای خشکی در این منطقه به چشم میخورند. به خاطر اینکه زمینهای کشاورزی که زمانی زیر کشت بودهاند، اکنون به دلیل بی آبی به زمینهای لم یزرع تبدیل شدهاند؛ زمینهایی که با وزش باد، خاک آنها به آسانی جا به جا میشود. در مناطقی مثل حبیب آباد و دولت آباد که کارگاههای آجرپزی وجود دارد، نیز این اتفاق افتاده و زمینها به کورههای آجرپزی تبدیل شده اند. » به گفته او، اگر این روند ادامه پیدا کند و آب در بستر رودخانه جاری نشود، روزی خواهد آمد که اصفهان دیگر جای زندگی نیست و میرود که به زابل تبدیل شود؛ فقط با این تفاوت که ذرات گرد و غباری که از سمت گاوخونی منتقل میشود سمی و بسیار خطرناک است.»
