به گزارش اصفهان زیبا؛ آسمان سالهاست که بخیل شده و خبری از بارش نزولات آسمانی نیست؛ موضوعی که باعث شده سایه خشکسالی بر استانهای مختلف سایه بیاندازد و آنها را با بحران بیآبی مواجه کند.
در این میان، اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نیست و کاهش بارشها در سالهای اخیر و همچنین سوءمدیریت منابع آبی و بارگذاریهای متعدد بر حوضه زایندهرود سبب شده تا نه تنها گاوخونی خشک شود که این استان با خشکسالی دست و پنجه نرم کند و با معضل بیآبی روبه رو شود. گزارشهای هواشناسی حاکی از این است که سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ در این استان با ۴۷ درصد کاهش بارندگی نسبت به مدت مشابه سال گذشته، به پایان رسیده است.
میزان بارش کل استان در سال زراعی گذشته ۹۲.۲ میلی متر بوده که نسبت به مقدار بلند مدت ۴۵ درصد کاهش معادل (۷۵ میلی متر) و نسبت به سال زراعی گذشته ۴۷ درصد کاهش معادل (۸۱ میلیمتر) داشته است. براساس این گزارشها بیشترین کاهش بارش نسبت به نرمال، در سرچشمههای آبی زاینده رود مشاهده میشود؛ بهطوری که ایستگاه کوهرنگ با ثبت ۱۰ هزار و ۱۱ میلی متر بارش در سال آبی ۱۴۰۴ – ۱۴۰۳، نسبت به بلندمدت ۲۴ درصد کاهش و نسبت سال گذشته ۱۴ درصد کاهش داشته است.
همچنین بارشها در حوضه گاوخونی در سه سال آبی گذشته کمتر از مقدار بلندمدت بوده و به طور مستمر با کاهش مواجه و به ترتیب ۹۰، ۹۸ و ۸۸ میلی متر کاهش داشته است. علاوه بر این، آمارها نشان میدهند میزان بارش کل کشور ۱۴۲ میلی متر بوده که در حدود ۴۰ درصد کاهش بارش نسبت به سال زراعی گذشته و همچنین مقدار بلند مدت داشته است.
راهکارهایی که راه به جایی نبردند!
خشکسالیهای پیدرپی و همچنین کاهش نزولات آسمانی و بیآبی اما باعث شده تا در سالهای اخیر، متولیان این حوزه راهکارها و طرحهای مختلفی را ارائه دهند؛ طرحهایی که البته آنطور که باید و شاید راه به جایی نبردند و نتوانستند مشکل بیآبی را حل کنند.
حالا اما به تازگی وزیر نیرو از بارورسازی ابرها در آبان و آذر در گفتوگو با رسانهها خبر داده است: «از راهکارها برای مقابله با چالش کمآبی، اجرای صحیح عملیات بارورسازی ابرهاست. این اقدام در دنیا سابقه دارد، اما در ایران تجربهای تازه محسوب میشود و مردم امیدوار باشند نتایج آن را در پاییز مشاهده کنند.» این اولین باری نیست که بحث بارورسازی ابرها مطرح میشود؛ بلکه در سالهای گذشته نیز بارها این مساله مورد توجه قرار گرفته است و مخالفان و موافقان خود را هم دارد.
رئیس سازمان توسعه و بهرهبرداری فنآوریهای نوین آبهای جوی در این باره با اشاره به برنامه توسعه ناوگان هوایی به «ایرنا» میگوید: «در حال حاضر چند هواپیمای مخصوص در حال تجهیز هستند و پیشبینی میکنیم تعداد آنها از دو فروند به پنج فروند افزایش یابد تا بتوانیم مناطق بیشتری از کشور را تحت پوشش قرار دهیم. محدودیت منابع مالی یکی از چالشهای موجود است و افزایش قیمتها بهویژه در بخش ارزی بر هزینه پروازها تأثیر گذاشته و در حال پیگیری برای تأمین منابع مالی از طریق برنامه بودجه کشور هستیم. امیدواریم با همکاری سازمان برنامه و موافقتهای بعدی بتوانیم ناوگان را توسعه دهیم.»
به گفته او، همچنین 12 پایگاه تخصصی در استانهای مختلف کشور طراحی شده که نقش مهمی در افزایش دقت واثربخشی عملیات خواهند داشت. این پایگاهها متناسب با شرایط اقلیمی و پتانسیل هر منطقه ایجاد میشوند. مراجع جهانی میزان افزایش بارش ناشی از بارورسازی ابرها را بین ۵ تا ۱۵ درصد اعلام کردهاند. در کشور ما نیز براساس ارزیابیهای موسسه آب دانشگاه تهران، میانگین افزایش بارش بین ۱۵ تا ۲۰ درصد بوده که البته بسته به نوع سامانه ابری و شرایط اقلیمی هر منطقه متفاوت است.
زایندهرود؛ یکی از اهداف بارورسازی ابرها
حالا و بنا به گفته متولیان حوزه آب، قرار است یکی از اهداف بارورسازی ابرها زاینده رود باشد؛ رودخانهای که سالهاست خشک و به رودی فصلی تبدیل شده است. این درحالی است که بسیاری از کارشناسان معتقدند بارورسازی ابرها شاید به افزایش محدود بارشها منجر شود؛ اما هرگز نمیتواند حیاتی دوباره به زایندهرود ببخشد.
داریوش گل علیزاده، سرپرست اداره کل محیطزیست اصفهان و رئیس سابق مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به «اصفهان زیبا» میگوید: «باروری ابرها در کشورهای دیگر اجرا شده است و اینطور نیست که این روش، صرفا در مناطق بدون ابر، بارش ایجاد کند. این تکنولوژی معمولا در صورت وجود ابرهای بارانزا میتواند میزان بارشها را بین ۱۰ تا ۲۰ درصد افزایش دهد. با این حال، این روش همچنان مخالفان زیادی دارد. بسیاری از کشورهایی که این تکنولوژی را در اختیار دارند، نظیر آمریکا (کالیفرنیا)، استرالیا و کانادا، علیرغم مواجهه با خشکسالی از آن استفاده نمیکنند، زیرا برخی پیامدهای احتمالی آن ممکن است قابل کنترل نباشد.»
وضعیت فعلی زایندهرود نتیجه سالها سوءمدیریت و بیتوجهی به منابع آبی است؛ موضوعی که باعث شده تا حالا، بارورسازی ابرها به عنوان یک راهحل برای بهبود وضعیت این رودخانه در نظر گرفته شود.
اینگونه که سرپرست اداره کل محیطزیست اصفهان میگوید: «این تجربه در کشور ما نیز سابقه داشته است، اما هنوز یقین و باور کافی در خصوص نتایجبخش بودن آن به صورت متفقالقول شکل نگرفته است. علاوه بر این، هزینههای اجرای آن نیز مطرح است و تأمین اعتبار برای آن در فصول خشکسالی دشوار است. برای افزایش میزان بارش، وجود ابر بارانزا ضروری است.»
به گفته او، باروری ابرها یکی از روشهای علمی است که در دنیا مورد استفاده قرار میگیرد و نباید مانع تحقیقات علمی در این حوزه در ایران شد شد. باید کارگروهی از همه صاحبنظران تشکیل شود تا اثرات و میزان اثربخشی آن را مورد ارزیابی قرار دهند. سازمان محیط زیست در اوایل دهه ۹۰ شمسی، این کار را برای تأمین آب دریاچه ارومیه و مقابله با گرد و غبار انجام داد که طرح مذکور موفق نشد.
بارورسازی راهکار رفع خشکسالی نیست!
اگرچه شرایط خشکسالی و همچنین پیشبینی عدم بارشهای نرمال در پاییز باعث شده تا از بارورسازی بارها به عنوان یک راهحل نام برده شود؛ اما برخی از کارشناسان معتقدند این پدیده تأثیر چندانی در احیای زایندهرود و از بین بردن خشکسالیها در کشور ندارد.
اینگونه که رئیس سابق مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست میگوید: «کشورهایی که این تکنولوژی را دارند نیز همچنان دچار خشکسالی هستند و این در حالی است که سالهاست روی این موضوع کار میشود. کشورهای پیشرو در حوزه شوروی سابق، مانند ارمنستان، این تکنولوژی را در اختیار و با ایران همکاری داشتهاند. وزارت نیرو نیز به صورت پراکنده اقداماتی انجام داده است، اما به نظر میرسد هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است. در حال حاضر، سازمان هواشناسی به شدت با این موضوع مخالف و معتقد است که تأثیری نداشته و به کار نمیآید. مخالفان ابراز میدارند ممکن است این ایده تبعاتی داشته باشد، اما هنوز به یقین نرسیدهاند.» به گفته گلعلیزاده، اجرای این پروژه زمانبر نیست و نیاز به مطالعات اولیه دارد.
این روش نهایتاً میتواند ۱۰ تا ۲۰ درصد افزایش بارش داشته باشد. اگر اطلاعات مربوط به پروژههای اجرا شده منتشر شود، میتوان آنها را بررسی و اعتبار لازم را تخصیص داد. این اطلاعات باید در اختیار صاحبنظران قرار گیرد.
با وجود مخالفتها و همچنین انتقادهایی که به طرح بارورسازی ابرها وجود دارند؛ اما بنا به گفته وزیر نیرو این اتفاق قرار است به زودی رخ دهد.
حسینعلی حاجیدلیگانی، نماینده شاهینشهر، برخوار و میمه در مجلس شورای اسلامی در گفتوگو با رسانهها با اشاره به بحران شدید کشور در حوزه منابع آبی و کمشدن آب سدها و نگرانی کشاورزان از خشکسالی میگوید: «ضروری است در مناطقی که شرایط جوی فراهم میشود، نسبت به تسریع در باروری ابرها اقدام شود تا کمی از کمبود منابع آبی تأمین شود.» نایبرئیس کمیسیون اصل ٩٠ مجلس تأکید میکند: «چنانچه در استانهایی که ظرفیت لازم برای بارورسازی ابرها را دارند، اقداماتی در این جهت صورت گیرد، میتواند به طور مؤثر بارندگیهای فصلی را افزایش دهد.»
