از ایده تا برگزاری جشنواره
در یادداشتی که رئیس شورای سیاست گذاری این جشنواره در اختیار ما قرار داده، آمده است: «جهانگردان بر این باور راسخ بودند که نیمی از بهجت و جمال گیتی، بل حُسنِ تمامی عالم در نصف جهان است؛ طبیعت روحافزا، سنتهای فاخر، فرهنگ اصیل، صنایع بیبدیلِ گونهگون هنریاش که هریک برای افتخار و نازشِ ملتی کفایت میکنند، اما میانهی بالیدن به اصفهان مگر میتوان آثار چشمنواز تاریخی آن را که خود گویای همه داشتههای اصفهان و اصفهانیان است فراموش کرد؛ از باغکارانِ چهارباغ تا عتیقِ باستانیاش، از فیروزه گنبدهای آسمان نوازش تا نقشِ فخرِ دنیا؛ نقشجهان، از منظر روحافزای ایوان عالیقاپو تا دالانهای پیچدرپیچ بازارهای دلنوازش؛ قلعه شاه دژ، مسجد شیخ لطفالله و جامع عباسی، راه ِ شاهی، پل شهرستان، منارجنبان، قیصریه، تختِ فولاد، عمارت هشتبهشت، حمام علیقلی آقا، انگورستان ملک، تپههای سیلک، حمام فین و هزاران اثر از فرهنگ این خطه. میراث و تراث یک ملت از پیشینه خود برای آیندگان، خلاصه میشود در گنجینهی علمی بهجای مانده از گذشتگان، آثار ناملموس فرهنگی و اجتماعی، زبان، … و البته عمارت و بناهای بهجای مانده از گذر تاریخ. آثار تاریخی و میراثی که بهمثابه شناسنامه هر کشوری نشان از قدمت، تاریخچه و تمدن آن اقلیم است. حفظ و حراست از این میراث و قدمگماردن در احیای مؤثر، علمی و کارشناسانه آن بهقاعده وظیفه دولت و مردم است. آنچه تنها با یک نظاره و تحقیق اولیه درمییابیم که حالِ خوبی بر این حوزه حکمفرما نیست. کافی است یک جستجوی ساده در خبرگزاریهای داخلی داشته باشیم تا متوجه شویم که با چه تعداد گزارش، دربارهی تخریب میراث فرهنگی در کشور روبهرو هستیم. به سهولت بر اساس این گزارشها میتوانیم سیاههای از مکانهایی را که مورد تخریب واقعشده یا در معرض تخریب هستند آماده و مورد بررسی قرار دهیم.
علی معینی ادامه میدهد: یک پیش آمد تلنگری بود که ایدهی برگزاری این رویداد کلید بخورد. در زیرمجموعه تحت مدیریت من در کناره میدان نقشجهان فعالیت میکردیم که طی حادثهای، خودروی یکی از «شهروندان» با دیوار ساختمان پشتی مسجد جامع عباسی برخوردی داشت و موجب تخریب آجری از آن دیوار شد. اهمیت آن مجموعه و حساسیتهای نظارتی آن بههیچعنوان به ما گوشزد نشده بود. پس از غور در این حادثه با اینکه مشخص شد آن آجر قدمت تاریخی نداشته و متعلق به قسمت مرمتشده ساختمان با عمر حدودی 2 سال است، محوطه پروژه به علت عدم اعمال محدودیتهای ترافیکی امکان ایجاد مشکلی مشابه در هر ساعت از شبانهروز توسط شهروندان را میسر میساخت، هیچ حائل یا حتی هشداری بر اهمیت آن محوطه نصب نشده بود و حتی دستگاههای مسئول هیچگونه اعلان، آگاهی یا اخطاری نسبت به موضوع پیشتر نداده بودند با اینحال و از سر وظیفه و فریضه بهعنوان مسئول شرکت توسعه گردشگری شهرداری اصفهان پس از انتشار عذرخواهی تصویری که از مردم اصفهان و دوستداران میراث تاریخی بابت این اتفاق داشتم از مجموعههای تاریخی دیگر میدان نقشجهان هم بازدید کردم متوجه شدم شرایط بسیاری از ابنیه تاریخی مساعد نیست. طی این جریان، بهعنوان شرکتی که متولی امر گردشگری در شهرداری اصفهان است این دغدغه ایجاد شد تا پیشنهادی را با عنوان «پیشنهاد بامگردی» باهدف شناسایی وضعیت موجود ابنیه تاریخی از حیث سلامت، شرایط نگهداری، نیاز به مرمت و احیای آن به اداره کل میراث فرهنگی ارائه نمایم و طی آن بازدیدی با جمعی از کارشناسان، عکسان و خبرنگاران از بام ساختمانهای گرداگرد میدان صورت پذیرد که متأسفانه این درخواست با عدم اقبال آن اداره کل روبهرو گشته، پاسخی دریافت نشد. بامگردی میدان میتوانست حجم مشکلات مرمتی میدان را بهعنوان اقدام اولیه و ابتدایی بهوضوح مشخص کند.»
مدیرعامل شرکت توسعه گردشگری شهرداری اصفهان و رئیس شورای سیاست گذاری نخستین جشنواره عکس نیمه پنهان اضافه میکند: «از بُعد بار اجتماعی که برای خود و مجموعه تحت مدیریتم احساس میکردم به همراه همکارانم بر آن شدیم تا با برگزاری رویداد فرهنگی- هنری نقش مؤثر خود را در این شرایط ایفا و با ایجاد حساسیت بیشتر میان دوستداران فرهنگ، تاریخ اصفهان و ایران زمینه را برای توجه بیشتر به این مهم مهیا کنیم. تصورمان بر این بود که دیگر نهادهای دولتی، غیردولتی و مردمنهاد باید برای کمک به سازمان میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری به صحنه بیایند و نقشآفرینی کنند. همینطور اعلانی به مردم باشد تا آنها متوجه شوند بخشی از تاریخ این کشور در آثار ماندگار ابنیه تاریخی خلاصه میشود؛ اینجا ایده نیمه پنهان شکل گرفت؛ بنابراین از عکاسان، فعالان میراث فرهنگی و شهروندان دغدغهمند خواستیم که در قالب یک جشنواره عکاسی اقدام به ثبت و مستندسازی شرایط کنونی میراث تاریخی اصفهان کنند تا بهعنوان یک حافظه تاریخی امکان رجوع در سالهای آینده به وضعیت میراثی در سال نود و نه را داشته باشیم. کما اینکه قطعاً تصاویری هم از سالهای گذشته از این میراث باقیمانده است و با در کنار هم قرار دادن این عکسها میتوانیم درباره سیر حفظ و حراست از میراث گفتوگو کنیم. همچنین الگویی بیابیم برای مدیران کشور که از شرایط میراث تاریخی کشور آگاهی پیدا کنند و بر اساس این مستندها توجه و بودجه بیشتری را برای حفظ و نگهداری آثار تاریخی اختصاص دهند.»
او میگوید: «ضمن تحقیق در زمینه شرایط نامساعد در حفظ و نگهداری آثار تاریخی متوجه چند مورد شدیم. از طرفی این قضیه به بیتوجهی مسئولان به شرایط نامناسب برای بهرهبرداری بازمیگردد. برای مثال اگر همان دیواری که آسیب دید دارای حصن و حصاری بود، هیچگاه این اتفاق رخ نمیداد. از سوی دیگر بیتوجهی بخشی از مردم هم به میراث و ابنیه تاریخی وجود دارد. متأسفانه تخریبهای بسیار زیادی با سویههای اقتصادی متوجه خانههای تاریخی شهر اصفهان شده است یا آسیبهایی که مردم در خلال زندگی روزمره به این آثار وارد میکنند. نبود اهمیت اجتماعی و فراگیر متأسفانه باعث شده سهمی ناچیز از بودجه کشور در مسیر احیای بافت تاریخی بارگذاری شود. تصور کردیم با ایجاد توجه بیشتر به این موضوع شاید اندک اثری به اهمیت حراست از میراث تاریخی را نمایانسازیم.»
معینی میافزاید: «با توجه به همه این عوامل جشنواره نیمه پنهان برگزار شد و برای رسیدن به نتیجه بهتر در فراخوان جشنواره هیچ محدودیتی برای استفاده از وسیلهای خاص برای عکاسی نداشتیم. شرکتکنندهها میتوانستند با استفاده از دوربین تلفنهای همراه یا با دوربینهای حرفهای، تصاویر را ثبت و ارسال کنند و شاهد بودیم که عکسهای موبایلی قابلتوجهی نیز به دبیرخانه ارسال شد که لزوماً از عکاسان حرفهای اصفهان هم نبود. برای اثرگذاری بهتر جشنواره تصمیم گرفتیم علاوه بر آنچه در نمایشگاه حضوری یا مجازی و همچنین کتاب جشنواره مورد بازدید مخاطبان قرار میگیرد، عکسهای دیگر جشنواره بهصورت فایل به نهادهای ذیربط از جمله سازمان میراث فرهنگی ارائه شود. تلاش خواهیم کرد نسخهای از کتاب حاضر را در اختیار دستگاههای مسئول، سازمانهای مردمنهاد، نمایندگان مجلس و شورای شهر و … قرار دهیم. امید که با توجه بیشاز پیش ایشان اندکی یاری رسانده باشیم.»
او تأکید میکند: «در برگزاری جشنواره نیمه پنهان تلاش بر این بود که این جشنواره حساسیتی را درباره میراث تاریخی و مواجهه عکاسانه با آن ایجاد کند و در این راستا موفق عمل شد. جامعه هنرمندان عکاس با اقبال و توجه با این رویداد مواجه شدند. بسیاری از ایشان معتقد بودند که با جشنوارهای متفاوت نسبت به دیگر جشنوارههای عکس روبهرو هستند؛ برخی اعلام میکردند اگر صدها و حتی هزاران عکس از ابنیه تاریخی اصفهان داشته باشیم، اما یک عکس هم از این زاویه دید ثبت نکرده بودیم و این جشنواره حساسیتی برانگیخت تا نگاهها به سمتوسوی «نیمه پنهان» ابنیه تاریخی هم برود. با یک جمعبندی ساده به گواه کارشناسان، به این نتیجه رسیدیم که جشنواره نیمه پنهان موفق شد حساسیتی را نسبت به حفظ و نگهداری از میراث تاریخی به وجود بیاورد. حساسیتی که زاویه تازهای را پیش روی عکاسان و دوستداران اصفهان کهن قرار داده است. در آینده تلاش بر این خواهد بود که دایره برگزاری این جشنواره را وسیعتر کنیم، این جشنواره را هم در سطح شهر اصفهان بهگونهای که برگزار شد ادامه دهیم و هم اینکه فراخوان، محدودهای استانی و حتی ملی پیدا کند و عکاسی از اماکن تاریخی تمامی کشور در دستور کار قرار گیرد.»
نیمه پنهانی که هیچوقت دیده نشده است
همچنین «وحید مؤمن زاده خولنجانی» دبیر نخستین جشنواره ملی عکس نیمه پنهان نیز بابیان اینکه محورهای جشنواره با هدف آگاه سازی و تلنگری به مسئولین و مردم به منظور حفاظت، مراقبت و توجه بیشتر به بناهای تاریخی شهر اصفهان ارائه شد، میگوید: «فراخوان جشنواره بیست و هفتم دی ماه بهصورت ملی و با موضوع آثار تاریخی شهر اصفهان منتشر شد و تا بیستم بهمن ماه مجموعاً 1280 اثر از 112 شرکت کننده به دبیرخانه ارسال شد که بعد از داوری آثار ارسالی و نظارت مجدد توسط یک نفر کارشناس میراث که در نهایت تعداد 107 اثر منتخب شدند و از این تعداد 49 اثر به نمایشگاه چاپی جشنواره و 58 اثر نیز به نمایشگاه دیجیتال جشنواره راه پیدا کرد و تمامی عکسها در کتاب این جشنواره منتشر خواهند شد.»
او با اشاره به عنوان جشنواره که نیمه پنهان نام دارد، میافزاید: «قاعدتاً گردشگران و حتی شهروندان اصفهان وقتی از آثار تاریخی شهر بازدید میکنند اکثراً همان ظاهر زیبای قابل رویت بناها را میبینند و عکاسان نیز به ثبت عکسهای زیبا و کارت پستالی از این آثار میپردازند، اما در این جشنواره باتوجه به ظلم وارده به برخی از بناهای تاریخی شهر اصفهان که ازطرف مردم و یا عدم رسیدگی مسئولین به وجود آمده است به جنبه دیگری از این آثار با عنوان نیمه پنهان پرداخته شد یعنی آن قسمت از آثار تاریخی که هیچ وقت دیده نشدهاند و برای اولین بار در این جشنواره دیده شدند چراکه ما به دنبال عکسهای کارت پستالی نبودیم اگرچه ممکن است عکسهای ارائه شده در این جشنواره از نظر بصری و تخصصی زیبا باشند اما محتوای آنها قشنگ نیست و به تخریب و ناملایمتی ها و از بین رفتن گوشهای از تاریخ شهر اشاره میکنند.»
مؤمن زاده ابراز امیدواری میکند که در سالهای آینده نیز مسئولین دغدغه برگزاری این جشنواره را داشته باشند و بتوان به لحاظ موضوعیت نیز آن را بهصورت ملی و با پرداختن به میراث تاریخی همه شهرهای استان و حتی کشور برگزار کرد.
گفتنی است نمایشگاهی از آثار پذیرفته شده در جشنواره عکس نیمه پنهان آر هشتم تا بیست و پنجم مردادماه در گالری نگرش برپاست و علاقه مندان میتوانند همه روزه ساعت 17 تا 21 به این گالری واقع در خیابان خاقانی، حدفاصل وحید و خواجه پطرس، نبش بن بست 30(شهیر) مراجعه کنند.
