برای مـحــاسبه ارزش، راهها و فرمولهای متعددی وجود دارد؛ اما یکی از پرکاربردترین انواع ارزش، ارزش دفتری یا Book value است. ارزش دفتری در زمینههای متفاوتی کاربرد دارد. درباره داراییها، اصطلاح ارزش دفتری به معنای هزینه اصلی یک دارایی منهای استهلاک انباشته آن است. همچنین درباره یک شرکت، اگر بدهیها را از ارزش کل داراییهای شرکت کسر کنیم، آنچه باقی میماند همان ارزش دفتری است. به عبارت سادهتر، ارزش دفتری از تقسیم حقوق صاحبان سهام در ترازنامه بر تعداد سهام به دست میآید. این نسبت نشان میدهد در صورت انحلال شرکت و پس از پرداخت تمام بدهیها به ازای هر سهم، چه میزان نصیب سهامداران میشود. این ارزش را میتوان بهعنوان ارزش خالص دارایی (NAV) یک شرکت نیز در نظر گرفت که بهعنوان کل داراییهای آن منهای داراییهای نامشهود (حق ثبت اختراع، سرقفلی) و بدهیها محاسبه میشود. برای هزینه اولیه سرمایهگذاری، ارزش دفتری ممکن است خالص یا ناخالص هزینههایی مانند هزینههای تجارت، مالیات فروش، هزینه خدمات و… باشد.برای درک بهتر موضوع فرض کنید مجموع ارزش داراییهای (داراییهای جاری و غیرجاری) شرکت الف در پایان سال اول فعالیت آن، 100 میلیارد تومان است. این شرکت همچنین در مجموع هفتاد میلیارد تومان به بانکها و سایر شرکتها، بدهی (جاری و غیرجاری) دارد؛ بنابراین، مجموع حقوق صاحبان سهام این شرکت سی میلیارد تومان خواهد بود. حال اگر شرکت ذکرشده در مجموع تعداد ۲۰ میلیون سهم منتشر کرده باشد، ارزش دفتری هر سهم این شرکت 1500 تومان خواهد بود.
دلیل ذکر کلمه «دفتر» در ارزش دفتری سهم هم این است که اعداد و ارقام مربوط به داراییها و بدهیهای شرکت، براساس ارقام ثبتشده در دفاتر حسابداری شرکت، مدنظر قرار میگیرند. یکی از نسبتهای مورداستفاده در تحلیل بنیادی، نسبت P/B است که از تقسیم قیمت روز یک سهم به ارزش دفتری آن به دست میآید. سرمایهگذاران میتوانند با مقایسه ارزش دفتری هر سهم با قیمت بازار آن به یک آگاهی نسبی برای گرانبودن یا ارزانبودن قیمت بازار سهم، نسبت به ارزش واقعی آن برسند. اگر ارزش دفتری سهم کمتر از قیمت فعلی (قیمت بازار) سهم باشد، سهم گران بهحساب میآید. اما در شرایط معمولی و عادی یک شرکت، اگر ارزش دفتری بیش از ارزش بازاری آن باشد، یعنی یک سهم ارزنده زیر قیمت در حال معامله است.
مزایای ارزش دفتری
1. ازآنجا که تـمــام ســرمـایهگـذاران برداشت یکسانی از عدد ارزش دفتری دارند، فارغ از وجود تفاوتهای اندک در روش محاسبه آن، میتواند معیار مناسبی برای تصمیمگیری باشد؛ بهخصوص برای مقایسه شرکتهای فعال در یک صنعت.
2. محاسبه ارزش دفتری بسیار ساده است و تنها با استفاده از دادههای ترازنامه میتوان به آن رسید.
نواقص ارزش دفتری
1. در شرایطی که اقتصاد یک کشور تحت تأثیر اقتصاد تورمی و رشد بالای نقدینگی قرار داشته باشد، ارزش دفتری هر دارایی با ارزش بازار آن میتواند تفاوت معناداری داشته باشد.
2. این نسبت نمیتواند به درستی میزان داراییهای نامشهود با ارزش در یک شرکت را منعکس کند. مواردی مانند ثبت اختراع و مالکیت معنوی ممکن است ارزش زیادی برای شرکت داشته باشد. از سوی دیگر، شرکتهای استارتاپی و ایدهمحور، ممکن است دارایی قابلتوجهی نداشته باشند؛ اما با توجه به نوآوریهایی که ایجاد میکنند ارزش قابلتوجهی داشته باشند.
3. امکان دستکاری قیمتها هنگام ثبت ارزش داراییها در ترازنامه وجود دارد.
4. وجـود روشهای مـتـفـاوت ثـبـت حـسـابـداری (دائـمـی و ادواری) و روشهـای متفاوت محاسبه استهلاک، مانعی است بر سر راه مقایسه دقیق شرکتها.
