به گزارش اصفهان زیبا؛
به اصفهان می‌اندیشم
تاریخ هویت است؛ برای حفظ و بقای هویت ایرانی‌اسلامی‌مان و برای انتقال میراث تشیع و ارزش‌های انقلابی و گفتمان سال 57 بی‌شک باید به سراغ تاریخ رفت و آن را بازتولید کرد. نسل امروز ما با تاریخِ معاصرِ خود بیگانه است و متأسفانه حتی دیگر امام سید روح‌الله خمینی را هم نمی‌شناسد. چنین نسلی به‌راحتی آماده پذیرش هر فرهنگی از شرق و غرب است و نباید از تأثیرات موج‌گونه رسانه‌ها و فضای مجازی برای این نسل تعجب کرد. «تاریخ» نَخِ تسبیح است و اگر این نخ پاره شود، دانه‌های تسبیح هرکدام به گوشه‌ای درمی‌غلتند.برای تقریب به ذهن می‌گویم که وقتی استعمارگران آمریکایی و اروپایی به برده‌داری رو می‌آوردند و بینوایانی را از سرزمین خود می‌ربودند و با کشتی به هزاران کیلومتر دورتر می‌بردند و به بیگاری می‌گرفتند، بی‌جا نبود که حتی اسم آفریقایی آنها را هم عوض می‌کردند و اسم اروپایی بر آنها می‌نهادند. این نبود جز برای قطع هرگونه تعلق‌خاطر و بریدن هویت اصیل فرد.آری؛ نقش تاریخ حتی در فهم دین، فهم علم و فهم فلسفه اجتماع هم بی‌بدیل است. تاریخ دارای الگو بوده و تکرارشونده است؛ البته با عبرت از آن، می‌توان به حرکت تکاملی رو به جلو رسید.
اما اصفهان: اصفهان شهر منحصربه‌فردی است. این شهر علاوه بر برخورداری از تاریخی کهن، میراث‌هایی چون تخت‌فولاد، قدیمی‌ترین حوزه‌های علمیه شیعی، کانون‌های صنفی کارگری و کشاورزی، صنعت، هنر و مرکزیت فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی گوناگون را در سیاهه خود دارد.برای شناخت تاریخ کهن اصفهان، از سفرنامه ابن‌بطوطه تا سفرنامه شاردن و بسیاری از تک‌نگاری‌ها و حتی رمان صادق هدایت را می‌توان خواند؛اما اکنون تمرکز ما بر حوالی سال 57 رفته است و در سلسله‌مطالبی به صحبت درباره افراد، مکان‌ها و وقایع مرتبط با اصفهان در مبارزه‌های انقلاب اسلامی ایران خواهیم پرداخت.
نگارنده این سطور خود از نسل جوانی است که شاهد مبارزه‌های انقلاب اسلامی نبوده، اما مفتخر است که از دریچه اسناد و تاریخ شفاهی، از شخصیت‌هایی شجاع، مبارز، متدین، خلاق، کیّس و خطیب، برای نسل هم‌سن‌وسال خود تعریف کند.
نقشه راه
اگر بخواهیم نقشه راهی داشته باشیم، بهتر است در این شماره به داشته‌های فعلی خود نظری بیندازیم و به معرفی منابع موجود بپردازیم.
الف- ریشه‌های انقلاب در مآخذ ملی
برای داشتن نگاه و تحلیل کلی به ریشه‌ها و وقایع انقلاب اسلامی، به کتاب‌هایی مانند «نهضت امام خمینی» از سید حمید روحانی (4 جلد قطور)، کتاب «جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سیاسی ایران (از روی کار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی)» به قلم رسول جعفریان، همچنین سایر کتب ریز و درشت تاریخ می‌توان مراجعه کرد.
ب) جست‌وجو در منابع اصفهانی
حال به سراغ منابع بومی و اصفهانی می‌آییم. در اینجا نیز چندین دسته‌بندی را می‌توان لحاظ کرد:
1. اسناد خام و پراکنده که در آرشیوها موجود است.
2. منابعی که به گردآوری اسناد دست‌اول با فهرست‌بندی و درج پاورقی توضیحی پرداخته‌اند.
3. منابعی که مبتنی بر بازخوانی اسناد و انجام مصاحبه‌های دست‌اول به تحلیل و وقایع‌نگاری پرداخته‌اند.
4. کتاب‌هایی که به‌صورت منابع دست‌دوم، از مطالب آرشیوی قبل به وقایع‌نگاری پرداخته‌اند.
5. کتب خاطرات.
وقتی اسناد حرف می‌زنند
1- کتاب «انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان اصفهان» (4 جلد)، کاری از مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات است که شما را بدون واسطه به دوران مبارزات انقلاب اسلامی می‌برد. البته باید دقت کرد که بسیاری از مبارزات مخفی که از چشم ساواک پنهان بوده است، طبیعتا در این مجموعه یافت نمی‌شود.
2- همچنین مرکز بررسی اسناد تاریخی، کتاب‌هایی موضوعی برای چهره‌های مبارز با عنوان «یاران امام به روایت اسناد ساواک» تنظیم و منتشر کرده است. از این مجموعه در اصفهان می‌توان این کتاب‌ها را نام برد: «خادم شریعت: آیت الله حاج آقا حسین خادمی»، «روشنگر دوران: حجت الاسلام حاج سید محمد احمدی» و کتاب «استاد سید علی اکبر پرورش». اگر کتاب‌های «آیت الله احمد جنتی» و «شهید آیت الله دکتر سید محمد حسینی بهشتی» را هم ملاحظه کنیم، می‌توان برخی از خاطرات و اسناد مرتبط با اصفهان را هم در آن پیدا کرد.
3- «یادواره نهضت اسلامی یا چهره انقلاب در اصفهان»، نام مجموعه 3 جلدی است که به ابتکار شخصی آقای سید حسن نوربخش گردآوری شده است. این کتاب مبتنی بر بریده روزنامه و اعلامیه‌های دست اول مبارزات مردم اصفهان ضد رژیم ستم‌شاهی است که امروزه برای ما به یادگار مانده و حکم مرجع را پیدا کرده است. سید حسن نوربخش خود از پیشگامان انقلاب اسلامی است و نوارفروشی مذهبی نوربخش، همواره زیر ذره بین ساواک قرار داشت.
4- «پاره‌ای از اعلامیه‌های منتشره در ایران در ماه‌های تیر و مرداد 1357»، نام مجموعه‌ای گمنام و کمیاب از سازمان دانشجویان مسلمان ایرانی است که تعدادی از اعلامیه‌های مرتبط با اصفهان، خصوصا در ایام حکومت نظامی نیز در آن یافت می‌شود.
5- مجموعه 5 جلدی «اصفهان در انقلاب»، حجیم‌ترین کار تاریخ شفاهی مبارزات انقلاب در اصفهان [تاکنون] است که با حمایت مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) تولید شده است. جلد اول این کتاب به قلم محمد حنیف و سایر مجلدها به قلم عباس نصر اصفهانی است. نویسنده علاوه بر مطالعات اسنادی و مشاهدات خود، در تدوین این کتاب از آرشیو مصاحبه‌های تاریخ شفاهی مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی بهره گرفته است. البته اصل این مصاحبه‌ها منتشر نشده است و در شماره جداگانه‌ای به نقد سوگیری‌های احتمالی جناحی در روایت‌های این کتاب خواهیم پرداخت.
6- کتاب «تاریخ سیاسی انقلاب در اصفهان» اثر مرحوم مهدی مهرعلیزاده و «رود زاینده (مبارزات مردم اصفهان در دوره پهلوی دوم- تا سال 1356)» اثر دکتر سید علیرضا ابطحی، از کتاب‌های دیگری هستند که به ترتیب با حمایت سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان و حوزه هنری اصفهان به بازار نشر عرضه شده‌اند. اما این کتاب‌ها در عین ارزشمندی، دست اول محسوب نمی‌شوند و بازتولید مطالب، مصاحبه‌ها، اسناد و آرشیوهای کتاب‌های قبلی است.
7- مجموعه کتب خاطرات با حمایت مرکز اسناد انقلاب اسلامی
برخی کتاب‌های بیشتر مرتبط به شرح زیر است:
«خاطرات حجت الاسلام شیخ احمد سالک»، تدوین محمد مهدی سیفی
«خاطرات محمد پیشگاهی فرد»، تدوین رضا مختاری اصفهانی
«از جنوب ایران تا جنوب لبنان (خاطرات سردار سید رحیم صفوی)»، تدوین مجید نجف پور
«دُرد و دَرد (خاطرات سید رضا میرمحمدصادقی)»، تدوین رضا مختاری اصفهان
«خاطرات علی جنتی»، تدوین سعید فخرزاده
چند روایت معتبر از پیشگامان انقلاب اسلامی اصفهان!
کلان پروژه «حوالی 57»
به لطف الهی در گروه رسانه‌ای اصفهان زیبا، کلان‌پروژه‌ای را با محوریت تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی در اصفهان شروع کرده‌ایم که طرحی شامل 20 جلد کتاب است و از این میان، 7 جلد آن به‌تازگی آماده و رونمایی شده است. در این خصوص، با همکاری خانه انقلاب اسلامی، با ۵۰ نفر از پیشگامان انقلاب اسلامی در اصفهان مصاحبه کرده‌ایم و درباره موضوعات مختلفی از این افراد سؤال پرسیدیم که بخشی شامل خاطرات شخصی این افراد و نقششان در مبارزات دوران انقلاب اسلامی بود.
وجه تمایز این مجموعه با آثار مشابه، در احیای تاریخ شفاهی انقلاب در اصفهان است، به این معنی که سراغ مبارزین و صحنه‌گردان‌هایی رفته‌ایم که اکثرا خاطرات آنها شنیده نشده است، یا اگر شنیده شده، مکتوب نشده است.
مصاحبه‌ها به صورت نیمه‌ساخت‌یافته انجام شده است. در این روش، سؤالاتی را از قبل آماده کرده و از مصاحبه‌شونده می‌پرسیم. اما مصاحبه‌شونده آزاد است فراتر از سؤالات نیز پاسخ دهد و محدودیتی برای او در پاسخ وجود ندارد. در این میان از مطالعات تطبیقی کتابخانه‌ای و اسنادی هم استفاده کرده‌ایم و برخی نکات به صورت پاورقی یا در پیوست کتاب به منابع موجود ارجاع داده شده‌اند.
تَرکِ گدایی مکن که گنج بیابی
از نظرِ رهرُوی که در گذر آید
صالح و طالِح مَتاعِ خویش نمودند
تا که قبول افتد و که در نظر آید
اسامی این کتاب‌ها به شرح ذیل است:
1- پدیدارشناسی ترور آیت الله شمس آبادی
2- پدیدارشناسی پخش اعلامیه و نوار در مبارزات انقلاب اسلامی
3- مبارزات مخفی و تشکیلاتی سیدعلی اکبر پرورش
4- پنج رمضان و اولین حکومت نظامی در ایران (پدیدارشناسی تحصن تاریخی در منزل آیت‌الله خادمی)
5- پدیدارشناسی شهادت حاج آقا مصطفی خمینی(ره) و اوج انقلاب
6- نسل سرچشمه (نگاهی به آثار شهید علی اکبر اژه‌ای و یک نسل تربیت نیرو در مسجد امام علی علیه السلام) [دو جلد]
