به گزارش اصفهان زیبا؛ کتاب «گنجینه چهرههای درخشان شعر و ادب و هنر اصفهان (از قرن پنجم تا عصر حاضر)»، به اهتمام استاد مصطفی هادوی (شهیر اصفهانی)، در سال 1396 توسط انتشارات پویان مهر، در 1432 صفحه رنگی به چاپ رسیده است.
این کتاب گلچینی است از گلزار بیهمتای ادب پارسی در ابعادی وسیع در گستره دنیای پرشکوه شعر و ادب که در آن سرگذشتنامه شعرای اصفهانی (به ترتیب حروف الفبا) به همراه معرفی آثارشان بیان شده است.
نویسنده در بخشی از ضمائم کتاب، به معرفی انجمنهای ادبی اصفهان از سال 1161 تا سال 1396 هجری (235 سال) پرداخته است، که در ادامه با آنها آشنا میشویم.
سر بهم آورده دیدم برگهای غنچه را
اجتماع دوستان یکدلم آمد بیاد
۱- انجمن ادبی مشتاق
با نهضت ادبی در عهد زندیه به رهبری مشتاق اصفهانی شعر فارسی توانست نفسی تازه کند و شعرای همزمان مشتاق و بعدی همچون طبیب اصفهانی (۱۱۷۱)، راغب اصفهانی (١١٦١) و عاشق اصفهانی (۱۱۸۰)، آذربیگدلی (۱۱۹۵) و میرزا نصیر اصفهانی (۱۱۹۱) در اصفهان انجمنی تأسیس نمودند به نام انجمن ادبی مشتاق و در این حرکت عظیم ادبی حاجی سلیمان صباحی بیگدلی کاشانی (۱۲۰۷) و ملاحسین رفیق اصفهانی (۱۲۱۲) و سید احمد هاتف این تحول را به عهد قاجاریه کشانیدند و شعرایی همچون سحاب فرزند هاتف و فتحعلى خان صبا و مجمر اصفهانی و نشاط و وصال و سروش و شیبانی کاشانی و یغمای جندقی، سبک خراسانی و ترکستانی را احیا نمودند.
۲- انجمن ابوالفقرا
این انجمن در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری بوسیله ملا محمدباقر و ملا محمدتقی اصفهانی چند سالی در اصفهان به کار خود مشغول بود. از جمله اعضاء این انجمن عبارت بودند از تاج الشعرا، میرزا نصرالله شهاب اصفهانی (۱۲۹۰)، میرزا حسینعلی آشفته (۱۳۰۲)، میرزا ابراهیم ساغر اصفهانی و میرزا عبدالله سرگشته (۱۲۸۹)، میرزا محمدحسین ملک الشعرا عنقا و ميرزا محمدعلی مسکین اصفهانی (۱۳۰۳) و میرزا على پرتو (١٣٠٤) و ميرسيد محمدبقا و ميرزا عبدالرحیم افسر (١٣٠٥).
3- انجمن خاكيا
این انجمن به سال ۱۳۲۵ شمسی در خانه مسکونی آقای حسین خاکیا تشکیل گردید و عصرهای هر جمعه با حضور عدهای از شعرا و گویندگان تشکیل میشد. مدت فعالیت این انجمن حدود ۵ سال بود که سه سال اول به ریاست مرحوم شیدا بود و پس از فوت او آقای صغیر سرپرستی آن را به عهده گرفت. شعرایی که در این انجمن شرکت میکردند عبارت بودند از:
۱- عبدالكريم بصير
٢- حسن بهنیا متخلص به متین
3- جعفر نوا
4- محمد بدیع زاده متخلص به رهرو
5- محمدعلی رجا.
انجمن همان بازماندگان انجمنهای قبلی بودند. این انجمن به علت انجمن دیگری که بعدها بوجود آمد منحل گردید.
4- انجمن ادبی فرهمند
در سال ۱۳۰۵ شمسی که مقارن با یازدهمین سال تأسیس انجمن دانشکده بود، مرحوم عبدالحسین خان ادیب فرهمند انجمنی دائر نمود که عصرهای جمعه در منزل شخصی او تشکیل میشد. ادیب با آنکه در آن زمان هنوز جوان بود ولی دارای طبعی لطیف و ذوقی سرشار بود و چون از تمکن مالی بهرهمند بود لذا در حفظ انجمن میکوشید.
این انجمن از سال ۱۳۲۳ تا ١٣٤۰ خورشیدی دچار فترت شد. میتوان آن را در سه دوره تقسیم کرد:
۱- از اول بهمن سال ۱۳۲۳ تا اوایل ۱۳۲٦.
۲- در اردیبهشت ماه ۱۳۲۷ ایامی که آقای احسنی عهدهدار ریاست فرهنگ (آموزش و پرورش) بود تشکیل و دوره دوم آغاز گردید.
۳- اواسط سال ۱۳۳۳ مرحوم آقا کمال مجلسی متخلص به عاکف که ریاست کتابخانه فرهنگ را داشت به تشکیل این انجمن همت گماشت. به اهتمام وی دوره سوم آغاز به کار کرد و در این دوره سرپرستی انجمن به عهده مرحوم صغیر بود و این انجمن در شهریور ۱۳۴۰ به کلی تعطیل و منحل گردید.
5- انجمن واله
در اوایل قرن سیزدهم هجری انجمنی به ریاست آقا محمد کاظم متخلص به واله اصفهانی (۱۳۲۹) تشکیل گردید. این انجمن پس از انجمن مشتاق یکی از مجامع بزرگ ادبی اصفهان بود. مرحوم واله از مشاهیر ادبا و از رجال نامی اصفهان بود که در معارف الهیه، حکمت وعرفان و تصوف بهره کافی داشت.
6- انجمن میر سیدعلی نقی خان سرتیپ
در این انجمن اعاظم رجال و بزرگان مشاهير شعر و ادب و ارباب ذوق که از پرورش یافتگان انجمنهای قبلی بودند حضور مییافتند.
مرحوم سرتیپ چون خود از اهل فضل و کمال بود در ترتیت و تشويق شعر جهدی بلیغ داشت. انجمن مذکور تا نزدیک به عصر مشروطه ادامه داشت و انجمنهای پرشور و حال اصفهانی بود.
7- انجمن حقایق
پس از تعطیل انجمن سرتیپ مرحوم سید محمد خان شیرازی انجمنی حدود ١٣٢٦ تأسیس نمود که هر هفته عصرهای جمعه در مدرسه حقایق تشکیل و دوره دوم آغاز گردید.
8- انجمن دانشکده
پس از چندین سال فترت در سال ١٣٤۰ ق. بنا به پیشنهاد مرحوم سها که از معمرین و اساتید معلم عهد خود بود، انجمن شیدا که بعداً به دانشکده مرسوم شد به ریاست مرحوم میرزا عباس خان دهکردی متخلص به شیدا ۱۲۹۹ ق ۱۲۶۹ که از فضائل و دانشمندان عصر خود بود تأسیس گردید. قریب ١٤ سال عصرهای جمعه در تالار بزرگ منزل شخصی آن مرحوم واقع در کوچه گرگ یراق تشکیل میشد. این انجمن یکی از با شکوهترین مجامع ادبی اصفهان بود که شیدا از روی کامل و شوق به حفظ آن میکوشید و از هیچگونه کمک مادی و معنوی دریغ نداشت.
در طول مدت ١٤ سال قريب یکصد تن شاعر ادیب فاضل حضور مییافتند. یادگارهای برجسته انجمن دانشکده است که در همین سال انجمن دایر گردید و اولین شماره آن با تاریخ دلو ۱۳۰۳ مصادف با سیزدهم رجب المرجب ١٣٤٢ انتشار یافت. این مجله اخلاقی علمی ادبی متضمن اشعار اعضای انجمن و حاوی مباحث ادبی و منظومههای اخلاقی بود و مقالات آن اکثراً به قلم خود شیدا که مدیر مجله بود نگارش مییافت.
9- انجمن پیشهروان [پیشه وران؟!]
اوایل سال ۱۳۲۳ خورشیدی انجمنی در محل اتحادیه پیشهروان واقع در خیابان چهارباغ اصفهان به ریاست و سرپرستی فقید ارجمند شیدا تأسیس شد و هفتهای یکبار عصرهای جمعه تشکیل میشد. انجمن مذکور که به مناسبت نام محل بدین اسم موسوم شد تا آخر آن سال دوام یافت.
۱۰- انجمن کمال
اواخر سال ۱۳۲۳ خورشیدی بر حسب پیشنهاد رئیس فرهنگ وقت آقای رادسرشت انجمنی در محل کتابخانه فرهنگ واقع در خیابان چهارباغ اصفهان تأسیس شد. اولین جلسه آن در بهمن سال ۱۳۲۳ با حضور جمع کثیری از فضلا و فرهنگیان و ارباب جراید تشکیل شد. ابتدا نام انجمن سروش و بعد بر حسب پیشنهاد یکی از دبیران آموزش و پرورش به انجمن کمال الدین اسماعیل موسوم گردید. برخلاف انجمنهای سابق که تنها با انشاء شعر و طرح غزل برگزار میشد، جنبه ادبی این انجمن از محیط شعر تجاوز کرده و به فنون و شرح دیگر از قبیل ایراد نطق و خطبه و سرگذشت و تاریخ زندگی رجال و بزرگان ادب و بیان مباحث مختلف توسعه یافت.
۱۱- انجمن تبریزی
در سالهای بین دوم و سوم انجمن کمال، مجمعی در دبستان تبریزی واقع در چهارباغ پائین دائر گردید. این مجمع به مناسبت نام محل به انجمن تبریزی موسوم شد و همه هفته صبحهای جمعه تشکیل میگردید. سرپرستی آن با مرحوم شیدا بود و گویندگانی که در انجمن خاكيا وانجمن کمال شرکت میکردنند در این مجمع حضور مییافتند.
۱۲- انجمن ادبی اصفهان
در اردیبهشت ماه سال ۱۳۴۰ آقای دکتر محمد سیاسی، انجمنی در منزل شخصی خود واقع در چهارراه کرمانی (خیابان حافظ) ترتیب داد که همه هفته عصرهای سه شنبه تشکیل میشد و اعضای آن همانهایی هستند که در انجمن تبریزی و کمال شرکت میکردند.
۱۳- انجمن ادبی صائب
این انجمن در سال ۱۳۳۶ در محل آرامگاه صائب به همت آقای حمید مصدق که از شاعران خوش ذوق است چند سال پیش به رحمت ایزدی پیوست تشکیل گردید و تا سال ۱۳۴۰ ادامه داشت و مدتی نیز در دبستان صحت واقع در کوی شاهزاده ابراهیم به جلسات خود ادامه داد و نشریهای به نام غنچه منتشر نمود و نیز انجمنی در دانشسرا که در زمان ریاست آقای معصومخانی که مدیرکل فرهنگ بود تشکیل شد.
١٤- انجمن مكتب صائب
در اوایل سال ١٣٤٤ به همت جمعی از گویندگان اصفهان خاصه احمد بیریایی گیلانی که شیدا تخلص مینمود انجمنی در محل آرامگاه صائب به نام بزم صائب تأسیس شد و پس از چندماه به عللی تعطيل و مجدداً در اواخر خرداد ١٣٤٥ به نام انجمن مكتب صائب افتتاح گردید.
١٥- انجمن سعدی
از جمله انجمنهایی که در سنوات اخیر تأسیس شد انجمن سعدی است که به همت و پایداری آقای احمد غفورزاده متخلص به طلا به طور سیار همه هفته عصرهای جمعه تشکیل شد. این انجمن هنری چند سال ادامه داشت.
١٦- انجمن حکیم نظامی
از دیگر انجمنهای ادبی اصفهان انجمنی است که به همت آقای برجيس متخلص به فروغ به نام انجمن حکیم نظامی تأسیس یافته. آقای برجیس هم شاعر بود و هم از فرهنگیان با سابقه و ارجمند آموزش و پرورش.
***
انجمنهای فعلی استان اصفهان
۱- حافظ -۲- مشتاق 3- هنرمندان 4- فرزانگان 5- صائب ٦- جوان 7- صغير 8- امیرعلی امینی 9- فروغ ۱۰- شاعران جوان ۱۱- حکیم نظامی ۱۲- آشفته شهرضا ۱۳- صبای کاشانی ١٤- خوراسگان ١٥- شمس الضحى برخوار میمه ١٦- نشر فرهنگ اسلامی کاشان ۱۷- انجمن سخن کاشان ۱۸- جمعه نجف آباد ۱۹- پروین اعتصامی کاشان ۲۰- گلپایگان ۲۱- اهل قلم آران و بیدگل ۲۲- اردستان ۲۳- وهاج خوانسار ٢٤- قلم زرینشهر ۲۵- فردوسی یزدانشهر ٢٦- استاد شهریار مبارکه ۲۷- پژمان بختیاری ویلاشهر ۲۸- نيما سمیرم ۲۹- بهار دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان ۳۰- فاضل هندی فلاورجان ۳۱- بهار دولت آباد ۳۲- انجمن ادبی شهریار شاهین شهر -۳۳ محفل انس ٣٤- انجمن فردوسی شاهین شهر.