به گزارش اصفهان زیبا؛ خوددرمانی ازجمله مشکلات موجود در چرخه درمان و یکی از مهم‌ترین دلایل مصرف بی‌رویه دارو در کشور محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد، نظام دارویی کشور، همچنان با مشکل مصرف بی‌رویه و خودسرانه دارو روبه‌روست. کم نیستند افرادی که بدون مراجعه به پزشک و به‌صورت خودسر از داروهایی که در منزل دارند، استفاده می‌کنند یا با مراجعه به داروخانه‌ها و گفتن علائم بیماری، دارو دریافت می‌کنند و به این شیوه به درمان خود می‌پردازند.
عوامل گوناگونی باعث می‌شود افراد ترجیح دهند در صورت بروز بیماری به‌جای مراجعه به پزشک، خودسرانه دارو مصرف کنند. مواردی چون استفاده از داروهای موجود در منزل و اعتقاد به بی‌خطربودن این داروها، گرانی ویزیت پزشکان و تحویل دارو بدون نسخه توسط داروخانه‌ها ازجمله مهم‌ترین علل مصرف خودسرانه دارو در کشور هستند.
افزایش متقاضی داروهای اعصاب و روان
گزارش‌های میدانی «اصفهان‌زیبا»، حاکی از این است که تقریبا داروخانه‌هایی که نزدیک مجتمع و مطب پزشکان هستند، بیشتر مراجعانشان دارو را با نسخه تهیه می‌کنند؛ اما در دیگر داروخانه‌ها اغلب داروها بدون نسخه تهیه می‌شود. معطلی مراجعان در داروخانه و ایستادن در صف تهیه دارو فرصت مناسبی برای گفت‌وگو با برخی از آن‌ها بود.
آقایی مسنی که به‌سختی از پله‌های داروخانه بالا می‌رفت، برای تهیه قرص فشار به داروخانه آمده است. می‌گوید: «نشنیده‌ای که دردکشیده طبیبه، من بعد از 75 سال درد و درمانم را می‌شناسم. چرا باید پول اضافه به پزشک بدهم و تازه کلی هم پشت در مطب منتظر نوبت شوم؟» او ادامه می‌دهد: «به صلاحدید خودم داروهایم را کم‌وزیاد هم می‌کنم.» دختر جوانی که به نظر می‌رسد دانشجو یا پشت‌کنکوری است، برای تهیه قرص ریتالین به داروخانه مراجعه کرده است. او بیان میکند: «شنیده‌ام این قرص برای ایجاد تمرکز و افزایش یادگیری بسیار مفید است.» این درحالی است که متصدی داروخانه می‌گوید: «این دارو بدون نسخه پزشک داده نمی‌شود و تازه داروخانه‌های خاصی آن را می‌فروشند.» دختر جوان همین‌طور که زیر لب غرغر میکند، می‌گوید: «حداقل یک بسته پروپرانولول بدهید تا بتوانم بدون استرس درس بخوانم.» متصدی داروخانه این بار نیز پاسخ می‌دهد که بدون تجویز پزشک اجازه فروش داروی اعصاب و روان را هم ندارد.
مهدی احمدی که در داروخانه مشغول به کار است، در خصوص اینکه مردم بیشتر کدام داروها را بدون نسخه می‌خرند، اظهار میکند: «به‌طورکلی یک‌سری از داروهایی که به شکل روتین و بدون نسخه خریداری می‌شوند، مسکن‌ها شامل استامینوفن، مفنامیک‌اسید و پروفن هستند؛ البته قرص‌های کدئین‌دار را کمتر بدون نسخه می‌فروشیم.»
به گفته این متصدی، در ردیف بعدی داروهای معده مانند «رانیتیدین»، «فاموتیدین»، شربت معده و… است که مردم بدون نسخه تهیه می‌کنند. به گفته احمدی، «داروهای مخصوص اعصاب و خواب‌آورها مثل «لورازپام»، «دیازپام»، «اگزاس پام» و داروهای جدیدتر این گروه با وجودی که زیاد از سمت مردم تقاضا می‌شود، به‌هیچ‌وجه بدون نسخه پزشک فروخته نمی‌شود؛ زیرا جزو دسته‌داروهای اعصاب هستند؛ مگر مواقعی که بیماری با نسخه قبلی مراجعه کند. در این صورت به او دارو می‌فروشیم. او درباره دیگر داروهایی که فروش بدون نسخه پزشک ندارند به آمپول‌ها اشاره میکند: «برخی افراد برای تهیه آمپول متوکاربامول مراجعه می‌کنند که به‌هیچ‌وجه بدون دستور پزشک نمی‌فروشیم.»
فروش داروهای اعصاب بدون نسخه ممنوع!
یک پزشک داروساز در خصوص داروهایی که بدون نسخه توسط مردم تهیه می‌شود، می‌گوید: «معمولا داروهایی که به‌صورت OTC (فروش به‌صورت آزاد) در داروخانه‌ها بیشتر از همه درخواست می‌شود، شامل قرص‌های سرماخوردگی، انواع مسکن‌ها مانند استامینوفن، دیکلوفناک و ناپروکسن ها هستند.»
الهام سلیمان‌نژاد ادامه می‌دهد: «البته داروهای آرام‌بخش نیز متقاضی بدون نسخه زیاد دارد؛ اما بنا بر اصول و قوانین، داروخانه اجازه فروش چنین داروهایی را بدون دستور پزشک ندارد.» او از دیگر داروهایی که بدون نسخه پزشک درخواست و تهیه می‌شود به آنتی‌بیوتیک‌ها اشاره میکند و می‌گوید: «آنتی‌بیوتیک‌ها طبق دستورالعمل سازمان غذا و دارو جزو داروهای اوتی‌سی نیستند؛ اما متأسفانه در حجم بالایی بدون نسخه به فروش می‌رسند.» سلیمان‌نژاد بیان میکند: «آنتی‌بیوتیک‌ها به دلیل مقاومت‌های میکروبی که در بدن بیمار ایجاد می‌کنند، می‌توانند عوارض جبران‌ناپذیری برای مصرف‌کنندگان داشته باشند و ازآنجاکه اغلب مصرف‌کننده‌های آن کودکان هستند، این موضوع اهمیت ویژه‌ای دارد.»
او با ابراز تأسف از آمار رو به افزایش مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک‌ها در کشور و استان اظهار میکند: «بسیاری مواقع بیمار بدون ویزیت پزشک برای یک سرماخوردگی ساده مراجعه و تقاضای خرید داروی سرماخوردگی میکند؛ این در حالی است که خیلی از سرماخوردگی‌ها بعد از پنج تا هفت روز کنترل می‌شود و نیازی به مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها نیست.»
داروهای گوارشی نیز به گفته این متخصص، متقاضی بدون نسخه زیاد دارد: «مثلا بیماری عنوان میکند بعد از خوردن غذا ترش می‌کنم یا سوزش سر دل دارم. معمولا در این موارد خود بیمار نوع دارویش را هم تعیین میکند.»
به گفته سلیمان‌نژاد، داروهای «فاموتیدین»، «امپرازول» و «آلومینیوم ام‌جی‌اس» ازاین دسته داروهاست که زیاد درخواست می‌شود. این پزشک داروساز در خصوص عوارض مصرف خودسرانه دارو و خوددرمانی با ذکر یک مثال می‌گوید: «یک سری از داروها، داروهای پر تداخلی هستند؛ مانند “وار فارین” یا “دی گوگسین” که مخصوص بیماران قلبی است. این داروها پنجره درمانی کوتاهی دارند؛ به این مفهوم که چنانچه اندکی دوز مصرف آن‌ها بالا یا پایین شود، ریسک عوارض بیماری بالا می‌رود؛ مثلا بیمار دچار تشنج یا لختگی خون می‌شود که در این صورت خطر سکته قلبی نیز افزایش می‌یابد.»
دارو با وسواس مصرف شود
محمود اعتباری، معاون غذا و داروی دانشکده علوم‌پزشکی دانشگاه اصفهان، دراین‌باره بیان میکند: «داروهای OTC در انواع بیماری‌ها و علایم آن‌ها ازجمله درد، سرفه، سرماخوردگی، اسهال، یبوست، آکنه و غیره مفید هستند.» به گفته او، رایج‌ترین داروهایی که در استان اصفهان، بدون نسخه درخواست می‌شود، بیشتر شامل استامینوفن، آسپرین، ایبوپروفن، داروهای گوارشی مانند امپرازول، فاموتیدین، شربت‌های آنتی‌اسید، داروهای ضداسهال، اسپری‌های ضدالتهاب بینی، داروهای ضدسرفه، آنتی‌هیستامین‌ها، داروهای سرماخوردگی و کرم‌های ضدالتهاب موضعی هستند. او می‌گوید: «بر اساس آمار و ارزیابی‌ها میزان فروش این داروها معادل ۱۰درصد از فروش کل داروهاست.»
اعتباری معتقد است: «علت درخواست دارو بدون نسخه پزشک، ریشه در فرهنگ جامعه و تمایل عموم به خوددرمانی دارد و دلیل دیگر آن، مشکلات اقتصادی است.» او در خصوص استفاده از داروهای اوتی‌سی هشدارهایی به مردم می‌دهد: «بهتر است استفاده از این نوع داروها محدود شود؛ چراکه برخی از بیماری‌ها را می‌توان بدون استفاده از دارو برطرف کرد.اگر بیمار از داروهای نسخه‌ای استفاده میکند، در صورت استفاده هم‌زمان از داروهای اوتی‌سی بهتر است با مشورت پزشک یا داروخانه از تداخل‌های دارویی آن مطلع شود. هرگونه آلرژی یا واکنش‌های جانبی که در گذشته به داروهای اوتی‌سی وجود داشته است، پیگیری و از مصرف مجدد داروهایی که حاوی مواد مشابه هستند، خودداری شود. هنگام دادن این نوع داروها به کودکان به دستورالعمل مصرف این داروها از جهت میزان، تاریخ و استفاده از وسایل اندازه‌گیری مانند قاشق ، سرم و … توجه شود.»
