به گزارش اصفهان زیبا؛ مسجد عتیق یا مسجد جامع اصفهان از گنجینه‌های بی‌همتای اصفهان و جهان است. این مسجد در سال 1310 ثبت ملی و در سال 1390 به ثبت جهانی یونسکو رسید. بنابراین هرچقدر دایره اطلاعات و آگاهی‌های ما راجع به این مسجد مهم افزایش یابد، مناسبت دارد.
در دوره رضاشاه و در زمانی که تاج‌الدین امامزاده ریاست اداره معارف اصفهان را در دست گرفت، از سال 1313 مرمت اساسی مسجد جامع و دیگر ابنیه مذهبی و غیرمذهبی اصفهان آغاز شد. در دوران پهلوی دوم نیز مرمت مسجد ادامه یافت. در اینجا نگاهی به این روند خواهیم افکند.مسجد عتیق یا همان مسجد جامع اصفهان به‌واقع نمایشگاهی از معماری ایران دوران اسلامی است. این مسجد چهار ایوانی که در کنار میدان عتیق اصفهان قرار دارد، در قرون اولیه اسلامی در همین مکان ساخته شد و نخستین جایی بود که کارکردهای مسجد جامع را در اصفهان بر عهده گرفت.
این مسجد خشت و گلی ابتدایی در طی سال‌ها بعد و توسط سلسله‌های مختلف روند تکاملی خود را طی کرد و هر سلسله‌ای چیزی بر آن افزود. اما مهم‌ترین تغییرات در زمان سلجوقیان حادث شد که گنبد نظام‌الملک در جنوب و گنبد تاج‌الملک در شمال مسجد ساخته و ایوان‌های چهارگانه نیز برپا شدند. سلسله ایلخانان هم تغییرات عمده‌ای در آن ایجاد کردند، محراب اولجایتو و دوطبقه‌شدن صحن مسجد بازمانده از این سلسله است.
تیموریان و صفویه هم اثر خود را بر مسجد نهاده‌اند. خصوصا صفه یا ایوان مظفری که به آن مدرسه مظفری هم گفته می‌شود، کتیبه‌هایی از دوران هفت‌ساله حکمرانی محمود و اشراف افغان دارد. آل اینجو و آل مظفر یادگارهای بزرگی بر مسجد باقی نهاده‌اند. گفته‌اند قاجاریه هم مهتابی‌های مسجد را در صحن ساخت. کتیبه‌ای کوچک بر دو سوی صفه صاحب به ما می‌گوید که در سال 1330 اداره باستان‌شناسی اصفهان مرمت‌هایی در آن انجام داده است. در سال 1312 یکی از مدیران لایق و پرتلاش اداره معارف، به ریاست اداره معارف اصفهان منصوب شد.
«تاج‌الدین امامزاده» که از سال 1312 تا 1317 به مدت پنج سال بر این سمت باقی بود، فعالیت چشم‌گیری را در این رابطه انجام داد و بحق باید گفت ماندگاری و احیای آثار تاریخی اصفهان مدیون فکر و فعالیت اوست. امامزاده درآمدها و تشکیلات اوقاف اصفهان را سروسامان داد. در قدم بعد، از وجوه جمع‌شده برای مرمت ابنیه تاریخی استفاده کرد. «آقای امامزاده، رئیس محترم معارف کنونی اصفهان، از روزی که وارد اصفهان شده‌اند، دست به کار یک سلسله اصلاحات معارفی و اوقافی زده… بدوا به اصلاح اوضاع اوقافی، که خود سرچشمه بزرگی برای پیشرفت امور مادی معارفی اصفهان به شمار می‌رود، پرداختند و منتهای کوشش را به کار بردند که از این راه عواید خوبی برای ازدیاد بودجه معارف اصفهان به دست آورده، قسمتی از آن را صرف اصلاح آثار تاریخی این شهر و قسمت دیگرش را صرف ساختمان بنای مدارس جدید و تعمیم و توسعه دایره معارف عمومی این شهر بنمایند… در نتیجه ازدیاد عواید اوقافی، آقای رئیس معارف در هذه‌السنه موفق شده‌اند که از یک طرف تعمیرات فراوان و مهمی در بنای تاریخی مدرسه چهارباغ کرده،…اقدام دیگر ایشان تعمیر مسجد شیخ لطف‌الله است که مهم‌ترین و زیباترین آثار تاریخی اصفهان به شمار می‌رود و به‌طوری‌که در چند شماره قبل خبر آن را درج کردیم، مدتی است شروع به تعمیرات آن گردیده که از آن جمله کاشی‌کاری روی گنبد مهم و قشنگ آن است.چه، تقریبا ثلث و بلکه قریب به نصف کاشی‌های آن سابقا ریخته و منظره زیبای خود را از دست داده بود.
اینک که از چوب‌بست کردن اطراف آن فراغت یافته‌اند، شروع به نصب کاشی‌های آن کرده‌اند و این اقدام بلاشک از بزرگ‌ترین اقدامات اصلاحی عصر کنونی ایران به شمار می‌رود. چراکه حقا برای جامعه اصفهانی و بلکه ایرانی خیلی ناپسند بود که سیاحان خارجی وارد این شهر شده و آثار خرابی و فروریختگی این بناهای باعظمت را دیده و همین که به ممالک خویش بازمی‌گشتند ما را به‌عنوان لاقید و بی‌اعتنا به آثار تاریخی خویش به باد فحش و انتقاد بگیرند» (اخگر، ش 1075، 7 مهر 1314 به نقل از رجائی، 1378، ص 499).
در دوره معاصر چه مستنداتی داریم که مسجد جامع تا چه حد موردتوجه سیاحان بوده است؟ در آن زمان بلیت‌فروشی برای ابنیه تاریخی صورت نمی‌گرفت که ما از تعداد بلیت‌ها، میزان توجه به یک اثر تاریخی را درک کنیم. اما به‌طورکلی راجع به شهر اصفهان می‌دانیم که در سال 1310 ورود گردشگران به این شهر از حالت انفرادی خارج شده و به شکل دسته‌جمعی (تور) هم رسیده بود. این حقیقت را عباس مسعودی، مدیر روزنامه اطلاعات، که در همین سال 1310 سری به اصفهان زد، بازگو کرد: «ما ازلحاظ حفظ موقعیت آثار تاریخی اصفهان و جلب نظر خارجی‌ها که هر هفته و هر ماه دسته‌دسته به اصفهان وارد می‌شوند، و چندی نخواهد گذشت که عده این مسافرین رو به تزاید می‌رود، لازم می‌دانیم که برای محافظت و اداره کردن ابنیه اصفهان، فکر با مطالعه و نقشه‌ای نموده، این بناهای عظیم و درخشنده اصفهان را همه با نظر احترام نگریسته، جلال و عظمت آن‌ها را محفوظ و مصون داریم» (اطلاعات، ش 1308، 7 اردیبهشت 1310 به نقل از مسعودی، 1401، ص 65).
در سال 1312 یکی از مدیران لایق و پرتلاش اداره معارف، به ریاست اداره معارف اصفهان منصوب شد. «تاج‌الدین امامزاده» که از سال 1312 تا 1317 به مدت پنج سال بر این سمت باقی بود، فعالیت چشم‌گیری را در این رابطه انجام داده و بحق باید گفت ماندگاری و احیای آثار تاریخی اصفهان مدیون فکر و فعالیت اوست. امامزاده درآمدها و تشکیلات اوقاف اصفهان را سر و سامان داد.
در قدم بعد، از وجوه جمع‌شده برای مرمت ابنیه تاریخی استفاده کرد؛ «آقای امامزاده، رئیس محترم معارف کنونی اصفهان، از روزی که وارد اصفهان شده‌اند، دست به کار یک سلسله‌اصلاحات معارفی و اوقافی زده… بدوا به اصلاح اوضاع اوقافی، که خود سرچشمه بزرگی برای پیشرفت امور مادی معارفی اصفهان به شمار می‌رود، پرداختند و منتهای کوشش را به کار بردند که از این راه عواید خوبی برای ازدیاد بودجه معارف اصفهان به دست آورده، قسمتی از آن را صرف اصلاح آثار تاریخی این شهر و قسمت دیگرش را صرف ساختمان بنای مدارس جدید و تعمیم و توسعه دایره معارف عمومی این شهر بنمایند… در نتیجه ازدیاد عواید اوقافی، آقای رئیس معارف در هذه‌السنه موفق شده‌اند که از یک طرف تعمیرات قابل ملاحظه و مهمی در بنای تاریخی مدرسه چهارباغ کرده، …اقدام دیگر ایشان تعمیر مسجد شیخ لطف‌الله است که مهم‌ترین و زیباترین آثار تاریخی اصفهان به شمار می‌رود و به طوری که در چند شماره قبل خبر آن را درج کردیم، مدتی است شروع به تعمیرات آن گردیده که از آن جمله کاشی‌کاری روی گنبد مهم و قشنگ آن است. چه، تقریبا ثلث و بلکه قریب به نصف کاشی‌های آن سابقاریخته و منظره زیبای خود را از دست داده بود» (اخگر، ش 1075، 7 مهر 1314 به نقل از رجائی، 1378، ص 499).
