به گزارش اصفهان زیبا؛ هیئت در طول تاریخ شکل‌گرفته است. درست است که هیئت، برخاسته از روح اندیشه شیعی است، اما این روح مدام در طول روزگار به شکلی متفاوت از دیروز آشکار شده است؛ بنابراین با نگاه به هیئت در هر مقطع از زمان، علاوه بر اینکه می‌توانیم شاهد اندیشه شیعی باشیم، می‌توانیم اندیشه اجتماعی شیعیان در آن روزگار را هم مشاهده کنیم.
در هر زمان و متناسب با هر موقعیت فرهنگی، شیعیان پاسخی را در شکل‌دادن به فضای هیئت فراهم آورده‌اند. هیئت، حاصل تبدیل اندیشه شیعی در واکنش به فرهنگ یک‌زمانه، به یک فضای تجسم‌یافته است. نکته اساسی درخصوص هیئت این است که ظرف هیئت، بیش از سایر فضاهای اجتماعی دینی، قابلیت شکل یافتن داشته است. تصلب هیئت آن‌چنان نیست که نتواند در گذر روزگار، قد علم کند و کماکان از اندیشه شیعی حکایت کند.
با این مقدمه خوب است به سراغ یکی از تحولات جدی فرهنگی روزگار خودمان برویم: «زنانگی». یک خواست عمومی ایجاد شده است که زنان، جدی‌تر دیده شوند. اگر روزگاری مسئله زنانگی، غیردینی یا ضد دینی تلقی می‌شد، امروز این‌چنین نیست. امروز در فضاهای مذهبی هم زنان، خواهان حضور و نقش‌آفرینی جدی‌تر هستند. یکی از این فضاها، فضای هیئت است. این چند سال به‌وفور شنیده‌ام که دختران جوان می‌گویند: چرا در هیئت، ما صرفا تماشاچی هستیم؟
خیلی از هیئت‌ها، حتی در تخصیص فضا هم سیاست دوگانه‌ای دارند. فضای مردانه، چون باید برای سینه‌زنی آقایان تدارک دیده شود، باید فضای وسیعی باشد؛ اما درخصوص فضای خانم‌ها چنین دغدغه‌ای مطرح نیست. همه این‌ها را بگذاریم در کنار این واقعیت که زنان، بیش از 60 درصد مخاطب هیئت‌ها را تشکیل می‌دهند.
به همه این‌ها اضافه بکنید که در فضای هیئت، مسئله کنترل‌کردن بچه‌های کوچک هم عمدتا به عهده خانم‌هاست. همه این موارد باعث می‌شود، خانم‌ها نوعا از طولانی‌شدن مراسم گله‌مند باشند و هنگامی هم که این گلایه را انتقال می‌دهند با این پاسخ مواجه می‌شوند که همین یک دهه محرم است و می‌خواهیم یک دل سیر، عرض ادب کنیم. غافل از اینکه مسئله، تمایل بیشتر آقایان به ساحت مقدس سیدالشهدا (علیه‌السلام) نیست، بلکه مسئله شرایط آماده‌تر برای این عرض ادب برای آقایان است.
همچنین محتوای منبرها و اشعار مرثیه‌ها، متناسب با مخاطب چشم در چشم مداح و سخنران بیشتر مردانه است، حال‌آنکه مرثیه بیش از آنکه امری مردانه باشد، امری زنانه است. درصورتی‌که هیئت نتواند به این مسئله پاسخ درخوری بدهد، دچار تصلب شده است. در سال‌های اخیر، نهایت هنرمان این بوده است که فیلم مراسم‌های عزاداری که در آن‌ها دخترخانم‌ها به‌صورت مختلط و بدون رعایت موازین شرعی اقدام به عزاداری می‌کنند را پخش کنیم و بعد بگوییم می‌بینید چه‌قدر زمانه بد شده است؟ چقدر دشمن دارد بر روی نسل جدید سرمایه‌گذاری می‌کند؟ و بعد هم برخورد انتظامی با این صحنه‌ها (که البته در برخی موارد ممکن است لازم هم باشد) جالب است که این شیوه برخورد ما، خودش نشان از غلبه نگاه مردانه در فرهنگ دارد.
مواجهه‌های پسینی ما در این موارد حاکی از آن است که مسئله در دو سطح در حال وقوع است: نظام فرهنگی ما دارد به سمتی حرکت می‌کند و نظام تصمیم‌گیری ما به سمتی دیگر. هنگامی هم که این دو نظام، به یک نقطه نمی‌رسند، نظام تصمیم‌گیری صرفا با استفاده از ابزارهای مردانه به سراغ فرهنگ می‌رود.
دغدغه نگارنده این سطور، راضی نگه‌داشتن آن چند نفر دختر عزیزی نیست که ناآشنا با شریعت اسلام، دست به عزاداری آن‌چنانی زده‌اند. دغدغه درجه اول بنده، دخترانی هستند که ممکن است در سال‌های آینده، به‌جای حضور در مراسم عزاداری، به سمت رفتارهای دیگری برای ابراز عشق و ارادت به ساحت مقدس اباعبدالله الحسین (علیه‌السلام) بروند. در این شرایط، شاید بهترین تصمیم، برپایی هیئت‌های زنانه‌ای باشد که بدون حضور آقایان از مستمع و تیم اجرا و… با نگاه زنانه به مراسم نگاه کرده باشند.
اما در پشت همین تصمیم هم نوعی ناتوانی از حل مسئله و انصراف از آن وجود دارد. مضاف بر اینکه یک خانواده ترجیح می‌دهد همگی در یک مراسم حاضر بشوند، مداح و سخنران هم احتمالا برای جلسه عمومی یا جلسه مردانه، حال و هوای بانشاط‌تری خواهد داشت؛ بنابراین کماکان مسئله حل نشده است. راه‌حل دیگر هم استقلال فضای بانوان مراسم از فضای مردانه است که آن هم آفات و آسیب‌های خودش را دارد و احتمالا موجب محرومیت‌های بیشتری برای بانوان است.
به نظر می‌رسد برای فرارنکردن از اصل مسئله، لازم است قبول کنیم که اداره نهادهای مذهبی مثل هیئت، باید با حضور توأمان مردان و زنان اتفاق بیفتد. مادامی که نگاه تصمیم‌گیر، مردانه است، نمی‌تواند دغدغه‌های بانوان را جدی بگیرد، کمااینکه اگر هیئت یا مسجد را صرفا سن‌وسال‌دارها اداره کنند، خیلی از برنامه‌ریزی‌ها به کام جوان‌ترها شیرین نمی‌آید.
ممکن است به ذهن خواننده این‌طور برسد که پرداختن به این موضوع جزئی چقدر اهمیت دارد؟ از نگاه بنده اهمیت دارد. چون همان‌طور که در ابتدای یادداشت اشاره کردم، فضای هیئت، علاوه بر اینکه گویای هویت شیعی است، گویای پاسخ ما به پرسش‌های عصری است. پاسخ‌های ما در دل همین تصمیمات به‌ظاهر جزئی نهفته است. برای همین شاید بد نباشد به جزئیات بیشتر توجه کنیم. همین توجه به جزئیات، بخشی از راه‌حل پذیرش فضای زنانه در جامعه ماست.
