امید زمانی علویجه دانش‌آموخته دکترای علوم سیاسی، مدیریت و پژوهش، کانون نقالی اصفهان و گستره ملی نقالی ایران را بر عهده دارد. به مناسبت اجرای برنامه «نقالی و اصفهان‌خوانی» در عمارت سعدی در ایام نوروز با او درباره نقالی گفت‌وگویی کردیم که در ادامه می‌خوانید.
لطفا از فعالیت‌های مکتب نقالی اصفهان برایمان بگویید.
مکتب نقالی اصفهان نخستین و گسترده‌ترین دایره اجرایی و آموزشی هنر نقالی در اصفهان و کشور است. ما در این کانون تلاش می‌کنیم فرهنگ ایرانی‌اسلامی و آیین‌های کهن را گسترش دهیم. تبیین آرمان‌های ملی و مردمی، تعظیم شعایر دینی و اعتلای اخلاق و تربیت در خانواده و جامعه از اهداف ما در این پروژه است.
محورهای محتوایی ما قرآن، نهج‌البلاغه، شاهنامه و حکایات و آثار بزرگانی مثل سعدی و مولانا و حافظ است. نقالی بر اسـاس آموزه‌ها و داستان‌های قرآنی، نقالی علوی پرده وزیر عقل، نقالی مهدویت پرده قدرت اسلام، نقالی عاشورایی پرده کربلا، نقالی شاهنامه، نقالی بر اساس حکایات و روایات اصیل ایران از جمله فعالیت‌هایی است که ما در مکتب نقالی اصفهان به آن‌ها مشغولیم.
در ایام نوروز امسال برنامه‌ای با عنوان «نقالی و اصفهان‌خوانی» به روایت مرشد هاشمی در عمارت تاریخی سعدی اجرا شد. منظور از اصفهان خوانی چیست؟
ما تاریخ اصفهان، فصل بهار در اصفهان و آثار و ابنیه تاریخی اصفهان را از زبان شعرای بزرگ اصفهان مثل صغیر اصفهانی به کمک برخوانی و متشبث‌خوانی روایت کردیم. البته این آیین در اصل نامش نقل اصفهان است؛ اما چون به شکل شعرخوانی انجام می‌شود این برنامه را اصفهان‌خوانی نامیدیم.
استقبال از برنامه چطور بوده است؟
ما در نوروز 1402 با استفاده از ضرب پهلوانی و پرده‌خوانی، رزم رستم و سهراب و رزم رستم و اشکبوس از شاهنامه فردوسی را برای مردم اجرا کردیم. اجرای این برنامه هم در حوزه هنری و هم در ایوان عالی‌قاپو که اجرا در آن آرزوی هر هنرمندی است با استقبال خوب مردم روبه‌رو شد.گذشته از نوروز ما در مناسبت‌های مذهبی هم برنامه‌هایی اجرا می‌کنیم.
خوب است به این نکته هم اشاره کنم که هر سال محرم ما در میدان جلفای اصفهان واقع در منطقه 5 شهرداری اصفهان اجرای پرده‌خوانی کربلا را داریم که خوشبختانه کلیمیان و ارامنه منطقه به ما کمک زیادی می‌کنند و عاشق این برنامه هستند و حتی خودشان از ما دعوت می‌کنند که در میدان جلفای اصفهان برنامه اجرا کنیم.
درباره سبک‌های نقالی توضیح بدهید.
ما سبک‌های مختلفی در خوانش داریم؛ مثل خوانش بختیاری و خوانش خراسانی. ما الان در حال احیای سبک خراسانی هستیم. این سبک از ذهن‌ها خارج شده بود و ما تلاش می‌کنیم آن را دوباره پرورش دهیم و به مردم ارائه کنیم. خدا را شکر در اصفهان و کرمان، یزد، بوشهر و شهرهای دیگر شاگردان زیادی داریم که به اصفهان می‌آیند.
بنیاد مهدویت و آینده‌پژوهی اصفهان هم پرده‌ای دارد به نام قدرت اسلام که به موضوع مهدویت می‌پردازد. همچنین پرده وزیر عقل که درباره حضرت علی و غدیر است، از دیگر پرده‌هایی است که ما آن را در کشور در حوزه علمیه اصفهان و یزد آموزش می‌دهیم و اجرا می‌کنیم.
یک نقال خوب چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
نقال باید فن بیان بسیار خوبی داشته باشد و بتواند ارتباط مؤثری با مخاطبش برقرار کند و زبان بدن مناسب و موثری داشته باشد. سلامت بدن و سطح دانش بسیار خوب و داشتن مطالعه زیاد از دیگر ویژگی‌هایی است که یک نقال خوب باید داشته باشد.
نسل جوان به عنوان نسلی که امروز امکانات بسیار متفاوتی را نسبت به نسل‌های گذشته در اختیار دارد، تا چه حد با نقالی ارتباط برقرار می‌کند؟
اگر ما بیاییم برای جوان‌ها تولید محتوا کنیم چه در فضای مجازی و چه فضای حقیقی، بازخورد خیلی خوبی دارد.
در این سیزده روزی که برنامه داشتیم کودکان و نوجوانان زیادی با اینکه قبلا با نقالی آشنا نبودند و حتی تا به حال نقالی را ندیده بودند، استقبال بسیار خوبی داشتند. اگر بتوانیم محتوای مناسب تولید کنیم و از طریق رسانه‌ها آن را به خوبی توزیع کنیم، نتیجه خوبی می‌گیریم. چه درباره شاهنامه و چه موضوعات اسلامی.
ما همچنان در این شب‌ها در چهارباغ عباسی برنامه منقبط‌خوانی حضرت علی (ع) را اجرا می‌کنیم و استقبال فوق العاده خوبی از آن شده است.
وقتی جوان‌ها منقبط‌خوانی را گوش می‌دهند حتی روی حجابشان تأثیر خوبی دارد. ما با جوان‌هایی آشنا شدیم که ظاهر خیلی خوبی نداشتند اما توانستیم آن‌ها را وارد این کار کنیم و با ما کار می‌کنند و حتی در مدارس مقام هم آورده‌اند.من به اتفاق مرشد هاشمی مسئولیت استعدادیابی و سمپات آموزش و پرورش تیزهوشاهان را بر عهده داریم و داخل زندان‌های اصفهان هم به استعدادیابی میان زندانیان مشغولیم و خوشبختانه زندانیان ما توانسته‌اند مقام اول نقالی را کسب کنند.
چه برنامه‌هایی در سطح کشور در حوزه نقالی برگزار می‌شود؟
الان دو جشنواره نقالی و پرده‌خوانی به صورت دو سالانه در مشهد و دیگری در یزد برگزار می‌شود؛ اما چندان قدرتمند نیستند. اگر بتوانیم نقالی را به جشنواره فجر اضافه کنیم اتفاق بسیار خوبی خواهد افتاد و دوستانی که علاقه‌مند هستند و نقالی را نمی‌شناسند می‌توانند با این حرفه آشنا شوند و ایده‌های خوبی بدهند.
البته نقالی چهارچوب مشخصی دارد و نمی‌توان در آن زیاد دست برد؛ اما در همان چهارچوب می‌توانیم از خوانش‌ها و لهجه‌های مختلف استفاده کنیم. ما در حال حاضر تلاش می‌کنیم نقالی، شاهنامه‌خوانی و پرده خوانی مذهبی را به چهار زبان زنده دنیا معرفی کنیم و دوست داریم مدیران برای صادر کردن چنین هنری حمایت کنند.
*آن لحظه که پرده‌خوان یا شمایل‌خوان در میان بیان داستان و واقعه با چنگ خیال و تضرع، خواسته جمع را به دامان آل طاها می‌زند و از آنان درخواست و شفاعتی می‌جوید و به در واقع (تَشَبُّث) به اولیا پیدا می‌کند.
بسیارعالی…زیبا و پرمحتوا..متشکرم