به گزارش اصفهان زیبا؛ در شرایط پیچیده و حساس کنونی، جایی که ایران با چالش‌های فراوانی در عرصه دیپلماسی و روابط بین‌المللی برآمده از مشکلات موجود در ارتباط با غرب و تحریم‌ها روبه‌روست، تعامل‌های فرامرزی شهرها به شکل دیپلماسی شهری می‌تواند علاوه بر اینکه حوزه نفوذ این بازیگران جدید روابط بین‌الملل را در عرصه جهانی گسترده‌تر کند، درعین‌حال ابزار مؤثری در تحکیم جایگاه کشور در سطح جهانی به‌شمار می‌رود؛ رویکردی که شهرهایی همچون اصفهان با داشتن تاریخ غنی، فرهنگ بی‌نظیر و ظرفیت‌های چشمگیر در حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی و تجاری و البته تجربه داشتن کانال‌های دیپلماتیک که به دوران صفویه برمی‌گردد، می‌توانند نقش کلیدی خود را در این عرصه به‌عنوان یکی از پیشگامان به نمایش بگذارند.
این در حالی است که اصفهان، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین و تاریخی‌ترین شهرهای ایران در استفاده از ظرفیت‌های گسترده‌اش توانسته است تا اندازه‌ای در سطح بین‌المللی ارتباط‌های مؤثری برقرار کند و به‌عنوان‌مثال، از طریق روابط با شهرهای خواهرخوانده و همچنین عضویت در سازمان‌ها و اتحادیه‌های بین‌المللی و مشارکت و همکاری با کشورهای مختلف، دستاوردهایی را برای خود فراهم آورد.
این تعامل‌ها با محوریت همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی درعین‌حال که فرصت‌های جدیدی برای توسعه و تقویت جایگاه اصفهان به ارمغان آورده، همچنان نقدهایی پیرامون عدم بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های بین‌المللی اصفهان نیز به آن‌ها وارد است؛ زیرا برخی بر این باورند که ظرفیت‌های اصفهان هنوز به‌طور کامل در عرصه بین‌المللی مورداستفاده قرار نگرفته است و در این مسیر می‌تواند تحکیم ارتباط‌های تجاری و فرهنگی بیشتری را با کشورها و شهرهای مختلف از سراسر جهان داشته باشد و پیشرفت‌های چشمگیر اصفهان در عرصه دیپلماسی شهری را از این طریق به رخ بکشد.
در همین راستا، «اصفهان‌زیبا» در گفت‌وگویی ویژه با سید رسول مهاجر، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه کشورمان، به بررسی دستاوردهای اخیر اصفهان در حوزه دیپلماسی شهری و نقش آن در تقویت روابط ایران با جهان پرداخته است؛ مصاحبه‌ای که شروع آن با بررسی دیپلماسی عمومی کشورمان و جایگاه سیاست خارجی ایران با توجه به شرایط منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای پیش روی ایران گذشت و در ادامه، به‌طور مفصل ظرفیت‌های بی‌نظیر اصفهان در حوزه‌های فرهنگی، علمی و اقتصادی بررسی شد.
مهاجر در این گفت‌وگو بر این نکته تأکید داشت که شهرت جهانی اصفهان، همراه با ابتکار و تحرک خود مردم این شهر، می‌تواند به‌طور چشمگیری بر روابط بین‌المللی آن بیفزاید. او همچنین توضیح داد که وزارت خارجه ایران به‌عنوان نهاد دولتی، وظیفه خود می‌داند از این ظرفیت‌ها حمایت کند و به‌این‌ترتیب، دیپلماسی شهری اصفهان را در راستای منافع ملی و توسعه روابط خارجی کشور گسترش دهد.
برای شروع کمی به نوع دیپلماسی کنونی ایران با توجه به تحولات پرشتاب و بحرانی منطقه و فرامنطقه بپردازیم؛ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در چهارچوب دیپلماسی عمومی و در شرایطی که منطقه شاهد تشدید تنش‌ها و رقابت‌های ژئوپلیتیکی است، چگونه و با چه رویکردی عمل می‌کند؟
منطقه خاورمیانه همواره به‌عنوان یکی از حساس‌ترین و استراتژیک‌ترین مناطق جهان شناخته شده است. این منطقه از منابع غنی انرژی، ازجمله نفت و گاز، برخوردار است و همین مسئله باعث‌شده همواره در کانون توجه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی قرار داشته باشد؛ علاوه بر این، خاورمیانه تاریخی از منازعه‌ها و تنش‌های سیاسی را با خود به‌همراه دارد که در طول دهه‌ها، نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه به دلیل مداخله‌های خارجی و رقابت‌های ژئوپلیتیکی، پیچیده‌تر شده است. این وضعیت ناپایدار در یک سال اخیر به‌مراتب بحرانی‌تر هم شده است.
از ۷ اکتبر سال گذشته تاکنون، منطقه شاهد یکی از شدیدترین بحران‌های خود بوده است؛ آن‌طور که رژیم اشغالگر قدس با زیاده‌خواهی‌های خود، جنگی تمام‌عیار را در غزه آغاز کرد که نه‌تنها موجب کشتار گسترده شد، بلکه بی‌ثباتی را به سایر کشورهای منطقه نیز گسترش داد. متأسفانه، در این مدت، دست رژیم صهیونیستی برای ارتکاب جنایات کاملا باز گذاشته شده و هیچ اقدام بازدارنده‌ای از سوی قدرت‌های بین‌المللی صورت نگرفته است. در چنین شرایطی، این بحران نه‌تنها فروکش نکرده، بلکه به تهدیدی برای امنیت کل منطقه تبدیل شده است.
در این میان، جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین کشورهای منطقه که همواره در تحولات خاورمیانه نقشی کلیدی ایفا کرده است، نه‌تنها به‌طور مستقل درباره مسائل منطقه‌ای موضع‌گیری می‌کند، بلکه سایر بازیگران نیز همواره از ایران انتظار دارند در مدیریت بحران‌ها و کاهش تنش‌ها مشارکت داشته باشد.
پس دیپلماسی کنونی ایران در منطقه به‌نوعی با محوریت مدیریت بحران هم پیش می‌رود.
بله، تا حدودی؛ حتی اگر ایران تمایلی به ورود مستقیم به برخی مسائل نداشته باشد، کشورهای منطقه و برخی قدرت‌های بین‌المللی، به دلیل جایگاه راهبردی ایران، آن را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در معادله‌های منطقه‌ای در نظر می‌گیرند. نمونه بارز این نقش‌آفرینی را می‌توان در حضور ایران در روند آستانه برای حل بحران سوریه مشاهده کرد. پس از آغاز ناآرامی‌های سوریه در جریان بهار عربی، این کشور به یکی از کانون‌های اصلی تنش در منطقه تبدیل شد. گروه‌های تروریستی مختلف، ازجمله داعش، با حمایت برخی بازیگران خارجی، بحران سوریه را پیچیده‌تر کردند.
در این میان، نقش ایران در کمک به حل این بحران انکارناپذیر است. اقدام‌های سردار شهید حاج‌قاسم سلیمانی، نیروهای مستشاری ایران و همچنین حمایت‌های نظامی جمهوری اسلامی، موجب شد آتش فتنه داعش تا اندازه زیادی خاموش شود؛ بااین‌حال، این تهدید به‌طور کامل از بین نرفت و دلیل این مسئله، نه کم‌کاری ایران، بلکه عدم تمایل برخی بازیگران منطقه‌ای به نابودی کامل گروه‌های تروریستی بود؛ کشورهایی که عملا با اقدام‌های خود، مانع ریشه‌کن‌شدن تروریسم در منطقه شدند و همین مسئله باعث شد گروه‌های تروریستی، به‌ویژه در شمال سوریه، همچنان باقی بمانند و پس از گذشت سال‌ها، مجددا باعث شکل‌گیری بحران‌های جدید شوند.
درکل، دیپلماسی ایران، هم به‌صورت مستقل و هم از طریق تعامل‌های چندجانبه، می‌تواند نقشی اساسی در کاهش تنش‌های منطقه‌ای و ایجاد ثبات ایفا کند. جمهوری اسلامی نه‌تنها به‌دنبال آرام‌سازی فضای پیرامونی خود است، بلکه کشورهای منطقه نیز بارها با مراجعه به دستگاه دیپلماسی ایران، خواستار ایفای نقش تهران در حل بحران‌ها شده‌اند.
با درنظرگرفتن این شرایط و هم‌زمانی بحران‌های منطقه‌ای با چالش‌های اقتصادی و معیشتی داخلی، بسیاری از تحلیلگران اقتصادی بر ضرورت گسترش تعامل‌های بین‌المللی به‌عنوان راهکاری برای کاهش فشارهای تحریمی و بهبود وضعیت اقتصادی تأکید دارند. به نظر شما تا چه میزان سیاست خارجی و دیپلماسی می‌تواند به‌عنوان متغیری کلیدی در حل مشکلات اقتصادی کشور مؤثر باشد؟ به بیان دیگر، آیا دیپلماسی، مسیر اصلی خروج از چالش‌های اقتصادی است، یا باید به راهبردهای مکمل و جایگزین نیز اندیشید؟
بدون تردید، دیپلماسی می‌تواند یکی از ابزارهای مؤثر برای بهبود وضعیت اقتصادی باشد؛ اما تنها راه‌حل نیست. اگرچه تعامل‌های بین‌المللی و رفع موانع خارجی می‌تواند مسیر رشد اقتصادی کشور را تسهیل کند، اصلاحات ساختاری در داخل، بهینه‌سازی سیاست‌های اقتصادی، مدیریت منابع ملی و استفاده از ظرفیت‌های داخلی، ازجمله اقدام‌هایی است که می‌تواند به‌طور هم‌زمان با دیپلماسی، زمینه‌ساز توسعه اقتصادی کشور شود؛ بنابراین، دیپلماسی تنها یکی از ارکان بهبود وضعیت اقتصادی است و نباید آن را به‌عنوان تنها راهکار در نظر گرفت. کشور باید رویکردی چندبعدی را در پیش گیرد که علاوه بر تعامل‌های خارجی، شامل اصلاحات داخلی، سیاست‌های اقتصادی کارآمد و بهره‌گیری بهینه از منابع ملی نیز باشد.
در شرایطی که ایران با مجموعه‌ای از بحران‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مواجه است و هم‌زمان تحریم‌ها همچنان پابرجا مانده و مذاکره‌های برجام نیز به نتیجه مشخصی نرسیده، اولویت و تمرکز سیاست خارجی کشور، تعامل با شرق و همکاری با کشورهای همسایه و منطقه است. با توجه به شرایط موجود آیا اتکا به این رویکرد می‌تواند به‌تنهایی راهگشای ایران در مقابله با پیامدهای تحریم‌ها و فشارهای اقتصادی باشد، یا اینکه سیاست خارجی کشور نیازمند راهبردی متنوع‌تر و چندوجهی است؟
رسیدن به اهداف در سیاست خارجی، برای هیچ کشوری مطلق نیست و همیشه نسبی ارزیابی می‌شود. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر اصل استقلال کامل استوار است و در چهارچوب این استقلال، سیاست‌گذاری‌های ما نه بر وابستگی به یک قطب خاص جهانی، بلکه بر موازنه و تنظیم روابط با بازیگران مختلف بین‌المللی مبتنی است. در مقاطع مختلف، ایران با برخی کشورهای اروپایی دچار تنش‌هایی شده که گاهی شدت گرفته و سپس کاهش یافته است؛ اما این تنش‌ها مقطعی و گذرا هستند و نمی‌توان آن‌ها را به‌عنوان رویکرد ثابت و همیشگی سیاست خارجی ایران تلقی کرد؛ درواقع، حتی کشورهایی که گاهی اوقات با ایران دچار تنش هستند، همچنان در چهارچوب مذاکره‌ها و نشست‌ها با ما در ارتباط هستند و درباره مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی رایزنی دارند.
نگاه ایران در سیاست خارجی نیز، یک‌سویه و صرفا معطوف به شرق نیست. ما همواره تلاش کرده‌ایم که رویکردی متوازن و متعادل در قبال قطب‌های قدرت جهانی اتخاذ کنیم.
جمهوری اسلامی ایران براساس منافع ملی خود، سعی می‌کند با تمامی بازیگران بین‌المللی ارتباط برقرار کند؛ البته، در این میان استثناهایی وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال، ایران هیچ‌گونه ارتباطی با رژیم اشغالگر قدس ندارد و در رابطه با ایالات‌متحده نیز به دلیل محدودیت‌ها و خطوط قرمز موجود، روابط رسمی و مستقیمی برقرار نیست؛ حتی با وجود این محدودیت‌ها، ایران و آمریکا در برخی مسائل خاص، ازجمله بحران سوریه، مبادله پیام‌های کتبی مستمر داشتند. این نشان می‌دهد که سیاست خارجی ایران حتی در مواجهه با کشورهایی که روابط رسمی با آن‌ها ندارد، بر مبنای واقع‌گرایی و مدیریت تعامل‌ها پیش می‌رود.
در منطقه پرالتهاب خاورمیانه نیز، سیاست خارجی ایران همواره بر حفظ منافع ملی متمرکز بوده و تلاش کرده است در برابر موج‌های گذرای بحران‌های سیاسی، استراتژی پایدار و منعطفی را دنبال کند. در چنین شرایطی، تعامل‌های ایران با شرق و کشورهای همسایه، بخشی از سیاست کلی جمهوری اسلامی برای مقابله با فشارهای خارجی است؛ اما به‌تنهایی نمی‌تواند پاسخ‌گوی تمامی چالش‌های اقتصادی کشور باشد. ایران همواره تلاش کرده است رویکردی چندبعدی را در سیاست خارجی خود دنبال کند تا در فضای متغیر بین‌المللی، فرصت‌های جدیدی برای پیشبرد منافع ملی خود ایجاد کند.
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، کشور در سطح ملی با چالش‌های پیچیده‌ای در حوزه سیاست خارجی روبه‌روست و تحریم‌ها همچنان به‌عنوان یکی از موانع عمده در مسیر رشد و تعامل‌های بین‌المللی ایران شناخته می‌شود؛ بااین‌حال، اصفهان در همین شرایط توانسته است با تکیه‌بر ظرفیت‌های غنی تاریخی، فرهنگی و علمی خود در عرصه دیپلماسی شهری و روابط بین‌الملل پیشرفت‌های فراوانی داشته باشد. آن‌طور که ارتباط‌های اصفهان با شهرهای خواهرخوانده و عضویت در سازمان‌ها و اتحادیه‌های بین‌المللی و ارتباط با کشورهای عضو این سازمان‌ها، گواه این توانایی اصفهان در استفاده از فرصت‌های موجود برای توسعه اقتصادی و ارتقای جایگاه خود در عرصه جهانی است. پرسش این است که در نظر شما چه عواملی موجب این موفقیت اصفهان در عرصه دیپلماسی شهری شده است و چگونه می‌توان از ظرفیت‌های این شهر برای تحقق اهداف توسعه‌ای و منافع ملی ایران بهره‌برداری بهینه داشت؟
اصفهان به‌خودی‌خود دارای ظرفیت‌های بسیاری است؛ اولا، ازنظر موقعیت جغرافیایی، اصفهان در مرکز ایران قرار گرفته است و راه‌های مواصلاتی شمال و جنوب از این شهر می‌گذرد. به عبارتی، اصفهان یکی از بهترین مسیرهای دسترسی به جنوب از شمال و برعکس است. همین‌طور، مراوده‌های بین شرق و غرب نیز از اصفهان می‌گذرد.
این ویژگی‌ها به اصفهان جایگاه خاصی می‌دهند که میراثی است از گذشتگان؛ چراکه اجداد ما این موقعیت را به ما داده‌اند؛ علاوه بر این، اصفهان دارای یک جایگاه تاریخی برجسته است. حتی در مقایسه با پایتخت فعلی کشور، یعنی تهران، ازنظر سابقه تاریخی و فرهنگی، اصفهان به‌مراتب، پیشینه‌ای غنی‌تر دارد. فرهنگ مردم اصفهان یکی از عناصر بسیار شاخص فرهنگ ایران است و این شهر نه‌تنها ازنظر تاریخی، بلکه به‌عنوان پایتخت فرهنگی نیز مطرح شده است.
در کنار این تاریخ غنی، باید به نقش جوانان اصفهانی و دستاوردهای علمی و فناوری آنان اشاره کنم. امروزه گزارش‌هایی از صداوسیما پخش می‌شود که به‌طورمعمول شامل دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان اصفهانی است. شهرک صنعتی اصفهان نمونه‌ای از جایی است که جوانان اصفهانی در آن کارهای شگرف و بزرگی انجام داده‌اند. این دستاوردها حتی در برخی موارد با اختراع‌ها و کشفیات سایر کشورها قابل‌مقایسه است. همه این ظرفیت‌ها، در کنار هم، باعث می‌شود اصفهان به یکی از قطب‌های مهم کشور تبدیل شود.
به عقیده شما اصفهان توانسته است از ظرفیت‌های خود حداکثر استفاده را ببرد و درعین‌حال در راستای تجاری‌سازی دستاوردهای تاریخی، گردشگری، علمی و فرهنگی در سطح بین‌المللی گام‌های مؤثری بردارد؟
نظر بنده این است که این ظرفیت‌ها تنها زمانی به نتیجه می‌رسد که به‌درستی از آن‌ها استفاده شود. این موضوع باید موردتوجه قرار گیرد و تصمیم‌گیران در تهران باید به‌طورجدی از این ظرفیت‌های عظیم اصفهان برای توسعه مراوده‌های بین‌المللی استفاده کنند؛ حتی کشورهای متمرکزی مانند چین در مراوده‌های داخلی خود که سیستم فدرالی دارند، توجه ویژه‌ای به ارتباط‌های استانی و بین‌المللی دارند.
اصفهان هم‌اکنون چندین شهر خواهرخوانده در سراسر دنیا دارد؛ اما این تنها نقطه آغاز است. این ارتباط‌هامی‌تواند به‌مراتب بیشتر از این باشد. شخصا اعتقاد دارم که باید اصفهان را بیشتر از این در سطح جهانی مطرح کرد؛ برای مثال، در وزارت خارجه معمول است که در ملاقات‌های سطح بالا، دیپلمات‌ها هدیه‌ای به همتایان خود می‌دهند و این هدیه معمولا صنایع‌دستی اصفهان است. این صنایع‌دستی که در اصفهان تولید می‌شود، نشانگر هنر و ذوق بالای مردم این شهر است. در برخی کشورهایی که خودم به‌عنوان سفیر در آن‌ها حضور داشتم، نمایشگاه‌هایی از هنرهای اصفهانی مانند خاتم‌کاری، میناکاری و قلم‌زنی برگزار کرده‌ایم.
هنرمندان اصفهانی در این نمایشگاه‌ها نحوه تولید این آثار را به نمایش می‌گذاشتند و به‌طور شگفت‌انگیزی، خارجی‌ها از دقت و ظرافت این هنرها مبهوت می‌شدند؛ اما ما باید از این ظرفیت‌ها و دستاوردها به نحو احسن استفاده کنیم. ظرفیت‌های علمی و فرهنگی اصفهان باید به‌صورت عملی تجاری‌سازی شوند. باید تلاش کنیم تا اختراعات و دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان اصفهانی به تولید انبوه برسند و این محصولات به بازارهای جهانی راه پیدا کنند؛ درحال حاضر نیز این روند آغاز شده است؛ اما باید بسیار بیشتر از این انجام دهیم؛ وزارت خارجه هم باید در این زمینه تلاش بیشتری داشته باشد تا از ظرفیت‌های اصفهان به‌طورجدی در سطح بین‌المللی بهره‌برداری شود.
مطمئنا این دستاوردهای اصفهان در حوزه بین‌الملل به نوع رایزنی‌ها و دیپلماسی مدیریت شهری که در روابط و تعامل‌ها به‌کار می‌رود، بستگی دارد. ازطرفی، شاهد هستیم که این استان نه‌تنها در عرصه دیپلماسی شهری نقش چشمگیری ایفا کرده، بلکه از دل این استان، بازیگران عرصه دیپلماسی بسیاری همچون شما به بدنه اصلی دولت پیوسته‌اند. پرسش این است: آیا این دستاوردها، بیشتر به جهانی بودن اصفهان و ظرفیت‌های جهانی این شهر و استان مربوط می‌شود یا عاملان و شرایط دیگری در این فرایند دخیل هستند؟
کاملا درست است. به‌طورکلی، ظرفیت‌های جهانی اصفهان و شهرت تاریخی، فرهنگی و جغرافیایی این شهر، بخش عمده‌ای از موفقیت‌های دیپلماسی بین‌المللی آن را شکل می‌دهند.
اصفهان نه‌تنها به لحاظ تاریخی در کشور ایران شناخته شده است، بلکه در سطح جهانی نیز از شهرت ویژه‌ای برخوردار است. شما اگر به سازمان ملل یا کشورهای مختلف سفر کنید، نام اصفهان برای آن‌ها آشناست. برخلاف برخی دیگر از شهرهای ایران که برای معرفی نیاز به توضیحات بیشتری دارند، اصفهان ازجمله شهرهایی است که به‌راحتی شناخته شده است؛ البته این موفقیت‌ها تنها به‌واسطه شهرت جهانی اصفهان نیست.
از همان ابتدا، خود مردم اصفهان، از دانشمندان و هنرمندان گرفته تا مسئولان محلی و شهری، تلاش‌های زیادی در جهت برندسازی و تقویت روابط بین‌المللی کرده‌اند. اصفهانی‌ها به‌خوبی توانسته‌اند ظرفیت‌های فرهنگی، علمی و اقتصادی خود را در عرصه‌های جهانی معرفی کنند و به‌این‌ترتیب در تقویت روابط بین‌المللی نقش مؤثری ایفا کرده‌اند.
در این راستا، وزارت خارجه نیز وظیفه خود می‌داند این ظرفیت‌ها را از طریق دیپلماسی رسمی حمایت کرده و مسیرهای جدیدی برای ارتباط‌های بین‌المللی ایجاد کند؛ البته موفقیت در این حوزه نیازمند تحرک و ابتکار از سوی خود مردم است. هنرمندان، دانشمندان و فعالان اصفهانی باید خود پیشگام این تحرکات باشند و ما در وزارت خارجه از آن‌ها حمایت خواهیم کرد؛ من هم به‌عنوان مسئول وزارت خارجه، خود را پاسخ‌گو می‌دانم و قول می‌دهم که در راستای توسعه دیپلماسی شهری و بهره‌برداری از ظرفیت‌های اصفهان، همکاری‌های لازم را انجام دهم. درنهایت، نقش مردم اصفهان در این فرایند اساسی است و مسئولان دولتی باید همواره در خدمت مردم و شهرهای مختلف کشور باشند تا بتوانند در عرصه‌های جهانی به موفقیت‌های بیشتری دست یابند.
