به گزارش اصفهان زیبا؛ محله هارونیه، یکی از ارزشمندترین گنجینههای تاریخی اصفهان، در آستانه بازآفرینی و تحولی مهم قرار دارد؛ پروژهای که قرار است روح تازهای به این بافت کهن ببخشد.
محله هارونیه، بهعنوان یکی از کهنترین و ارزشمندترین مناطق تاریخی شهر اصفهان، جایگاهی ویژه در میان بافتهای تاریخی شهر دارد. این محله در منطقه ۳ شهرداری واقع شده و میان دو میدان مهم و تاریخی اصفهان، یعنی میدان عتیق و میدان امام (ره)، قرار گرفته است و از شرق به خیابان هاتف، از جنوب به خیابان حافظ، و از شمال و غرب به بازار بزرگ اصفهان محدود میشود.
در واقع، موقعیت منحصربهفرد تاریخی و جغرافیایی هارونیه، آن را به پلی ارتباطی میان دو میدان تاریخی بدل کرده؛ عاملی که بر اهمیت فرهنگی و تاریخی این محله افزوده و باعث شده تا هارونیه به یکی از کانونهای اصلی در طرحهای نوسازی و مرمت شهری تبدیل شود.
در مطالعهای جامع و گسترده که توسط امیرحسین شکیبراد و سید نیما میرحسینی، پژوهشگران و کارشناسان طرح نوسازی و بازآفرینی شهری، بر روی این محله انجام شده، بخشهای هویتمند هارونیه با دقت بررسی شدهاند.
برای مثال، محله گلبار و مناره خواجهعلم از جمله عناصر شاخص هویتی این منطقه بهشمار میروند. محله گلبار همچنان پابرجاست، اما مناره خواجهعلم دیگر وجود ندارد. با این حال، بهدلیل اهمیت تاریخی و معماری آن، همچنان از این مناره بهعنوان یکی از نشانههای هویتساز هارونیه یاد میشود.
محله گلبار؛ یادگاری از تاریخ کهن اصفهان
پژوهشگران طرح نوسازی و بازآفرینی هارونیه درباره این محله مینویسند: «محله گلبار، یا به روایتی گُلبهار، یکی از قدیمیترین محلههای اصفهان است؛ چنانکه حتی وجهتسمیه نام آن نیز در گذر زمان گم شده و ناشناخته مانده است. این محله گاه با نام «گلبار» و گاه با عنوان «گلبهار» ثبت شده، اما بهنظر میرسد صورت نخست، یعنی گُلبار، رایجتر و معتبرتر باشد. از نظر موقعیت جغرافیایی، محله گلبار از شمال به میدان عتیق، از شرق به محلههای کرّان و جوباره، از جنوب به باغات پاقلعه و نقشجهان، و از غرب به نیمآورد منتهی میشود.»
در ادامه این پژوهش، به نکتهای مهم اشاره میشود: «برخی مورخان بر این باورند که دهکده باستانی خوشینان در محل کنونی این محله قرار داشته است. بر همین اساس، احتمال میرود امامزاده اسماعیل یا مسجد شعیا، نخستین مسجدی باشد که ایوب بن زیاد در ساحل رود فرسان بنا کرده است؛ هرچند شواهد تاریخی قطعی برای این ادعا در دست نیست. با این حال، قدیمیترین اثر معماری بهجامانده در این محله، مجموعه امامزاده اسماعیل و مناره نیمهکاره سلجوقی مشهور به مناره آلبارسلان است.»
مناره خواجه عَلَم؛ نماد فراموششده محله گلبار
در ادامه این گزارش آمده است: «هویت یک محله یا گذر تاریخی، تنها به بناهای باقیمانده از گذشته محدود نمیشود؛ بلکه آثاری که در گذر زمان از میان رفتهاند نیز میتوانند نقشی هویتساز در حافظه تاریخی آن منطقه ایفا کنند. مناره خواجه عَلَم یکی از برجستهترین منارههای تاریخی اصفهان بود که پیوندی عمیق با محله گلبار داشت. این مناره در سال ۱۳۱۳ شمسی فروریخت، و با نابودی آن، بخشی از هویت تاریخی این محله نیز از میان رفت.»
شکیبراد، کارشناس طرح نوسازی بافت هارونیه، در گفتوگو با اصفهانزیبا میگوید: «در این بافت که حدود هزار پلاک ثبتی دارد، تاکنون ۹۵ خانه تاریخی شناسایی شدهاند؛ یعنی حدود ۱۰ درصد از بناها، خانههایی با ارزش تاریخی هستند. از این میان، بین ۳۰ تا ۴۰ خانه واقعا ارزش مرمت و کار کردن دارند.»
او با اشاره به وضعیت مرمت این خانهها اضافه میکند: «در سالهای اخیر، از مجموع این ۹۵ خانه تاریخی، تنها ۱۲ خانه مرمت شدهاند. بهعنوان نمونه، خانه مشیر که هماکنون قابل بازدید است و بهصورت موزه مورد استفاده قرار میگیرد، یکی از نمونههای موفق مرمت است. همچنین خانههای یخچال، گلبهار و گلآرا از دیگر بناهای تاریخی این محدوده هستند که در دست مرمت و احیاست.»
بلدیه قدیم؛ نخستین شهرداری اصفهان در هارونیه
این کارشناس خاطرنشان میکند: «در این بافت، مجموعهای از ابنیه و پلاکهایی وجود دارد که یا خانههای تاریخی هستند، یا بهصورت سوپرپلاکهایی در قالب سراها و تیمچههای تاریخی شناخته میشوند. از جمله این موارد میتوان به سرای آقا، سرای خوروش و سرای هرندیها اشاره کرد؛ سرای هرندیها روزگاری با نام بلدیه قدیم، یعنی نخستین شهرداری اصفهان شناخته میشد.»
او با بیان اینکه چندین خانه تاریخی در این محدوده وجود دارد که اغلب متعلق به دوران قاجار و بعد از آن است، ادامه میدهد: «متاسفانه این خانههای تاریخی در وضعیت رهاشده بهسر میبرند و هر روز بیش از پیش در معرض تخریب قرار میگیرند. از جمله عناصر ارزشمند معماری در این محله میتوان به بادگیرها و طراحی خاص حوضها اشاره کرد که از نظر تاریخی و هنری، اهمیت زیادی دارند.»
پیشبینی پروژههای عمرانی برای احیای هارونیه
برای اطلاع از آخرین اقدامات عمرانی و میدانی انجامشده در زمینه بازآفرینی محله هارونیه، با علی توبچی، معاون بازآفرینی سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان، گفتوگو کردیم. او در گفتوگو با «اصفهانزیبا» توضیح میدهد: «در خصوص مطالعات انجامشده، پیشینهای وجود دارد که بخشی از آن به بررسی ارزش و اهمیت تاریخی محله هارونیه اختصاص دارد و بخش دیگر به فرآیند تسهیلگری با ساکنان و مالکان میپردازد.»
او همچنین به اقدامات مدیریتی صورتگرفته اشاره کرده و میافزاید: «در بودجه منطقه ۳ شهرداری، برخی پروژههای عمرانی برای این محله پیشبینی شده است. همینطور در بودجه سازمان نوسازی نیز اعتباراتی برای این منظور در نظر گرفته شده است. علاوه بر این، طراحیهایی در برخی حوزهها، از جمله فضاهای شهری و معابر اصلی هارونیه انجام شده و در دستور کار قرار دارد.»
آغاز عملیات عمرانی هارونیه از شهریورماه
معاون بازآفرینی سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان، با اشاره به برنامههای اجرایی سازمان نوسازی میگوید: «در سال جاری، اجرای اقدامات عمرانی در محله هارونیه در دستور کار سازمان نوسازی قرار گرفته است. ما دو برنامه ویژه در دستور داریم: یکی پهنه باباقاسم و محدوده شهشهان و دیگری محله هارونیه. این دو، از جمله پروژههای شاخص در برنامههای نوسازی شهرداری اصفهان به شمار میروند.»
او ادامه میدهد: «از آنجا که طرح باباقاسم زودتر آغاز شده، بنا بر نظر شهردار، اولویت بر این است که عملیات آن محدوده ابتدا به سرانجام برسد و همزمان اقدامات در هارونیه نیز آغاز شود. با این حال، پیشبینی میکنیم که عملیات عمرانی در محله هارونیه از حوالی شهریورماه، کمی زودتر یا دیرتر، آغاز شود.»
امید به تحول هارونیه تا پایان سال
در پایان، او با تأکید بر اهمیت مشارکت بخش غیردولتی در فرایند نوسازی یادآور شد: «بهموازات اقدامات عمرانی، تلاش میکنیم زمینه ورود بخش خصوصی و فعالسازی سرمایهگذاری در این محله نیز فراهم شود تا بخشی از فرآیند بازآفرینی کالبدی و اقتصادی هارونیه با مشارکت غیردولتی پیش برود. امیدواریم تا پیش از پایان سال، اتفاقات مثبتی در این زمینه رقم بخورد.»
هارونیه در آستانه یک تحول
به گزارش «اصفهان زیبا»، محله تاریخی هارونیه، با قرار گرفتن در میان دو میدان مهم اصفهان، یعنی میدان عتیق و میدان امام (ره)، در آستانه تحولی تازه قرار دارد. بر اساس اعلام مسئولان شهرداری، عملیات عمرانی در این محدوده از شهریورماه آغاز خواهد شد.
امید میرود با اجرای طرح بازآفرینی، داستانهای ناگفته این محله دوباره شنیده شوند؛ سراهایی که روزی محل توقف کاروانها و تجار بودند، اکنون میتوانند به سراهای سنتی، گالریهای هنری یا مراکز فرهنگی تبدیل شوند. تغییر کاربری این فضاها متناسب با نیاز روز شهر و جامعه علاوه بر اینکه میتواند آنها را از فرسودگی نجات دهد، به هویت شهری اصفهان نیز جان تازهای میبخشد.
