به گزارش اصفهان زیبا؛ حدود بیست روز پس از بازگشایی زاینده‌رود، روز گذشته شرکت آب منطقه‌ای از رهاسازی آب به سمت‌وسوی تالاب گاوخونی خبر داد؛ تالابی که مدت‌هاست در تب‌وتاب رسیدن آب به آن، می‌سوزد و می‌سازد.
خبری اما از آب نیست و چشم گاوخونی همچنان به رسیدن آب، خیره مانده است؛ هرچند دیروز حسن ساسانی که مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اصفهان است از رهاسازی آب از سد رودشتین به سمت تالاب بین‌المللی گاوخونی خبر داد؛ آنجا که گفت: «بامداد دیروز هشتم آذرماه ذخیره موجود در سد انحرافی رودشتین و جریان موجود رودخانه در فاصله ۱۳۰ کیلومتری تالاب بین‌المللی گاوخونی با دبی حدود ۲۵ متر مکعب بر ثانیه به سمت تالاب جاری شد. ذخیره آب این سد و دبی ورودی موجود حاصل از زهاب کشاورزی است. با توجه به رطوبت بستر رودخانه در این مسیر انتظار می‌رود با دبی ثابت حدود ۲۰ مترمکعب بر ثانیه در این بازه از رودخانه، قسمتی از سهم حقابه زیست‌محیطی تالاب بین‌المللی گاوخونی تأمین شود. پیش‌بینی می‌شود تا روز جمعه دهم آذرماه به خود تالاب برسد و نظارت و پایش مناسب این مسیر جهت جلوگیری از برداشت غیرمجاز آب به‌صورت شبانه‌روزی صورت می‌گیرد.»
تالاب خشکیده!
در سال گذشته با هدایت سیلاب در روزهای پایانی بهمن به سمت تالاب گاوخونی حدود ۱۲ میلیون مترمکعب آب موجود در رودخانه زاینده‌رود به سمت تالاب گاوخونی جریان یافت.
بااین‌وجود، اما جرعه آبی که روز گذشته و به‌صورت موقت، رها و به سمت این تالاب روانه شد، چندان تغییری در وضعیت گاوخونی ایجاد نخواهد کرد؛ چرا که همین چند وقت پیش بود که مسئولان حوزه محیط‌زیست از خشکی 99 درصدی تالاب گاوخونی خبر دادند.
به گفته معاون سازمان محیط‌زیست، با وجود اینکه سد زاینده‌رود نسبت به سال گذشته با افزایش ذخیره ۸۸ درصدی مواجه بوده، اما این افزایش سطح آب برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشده و در حال حاضر این میراث طبیعی کشور در حال نابودی است و ۹۹ درصد سطح آن خشک شده است.
به گزارش «انصاف» در سال آبی جاری یعنی از ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا ۲۷ تیرماه ۱۴۰۲ با وجود بارش‌های بسیارخوب در سرشاخه‌ها و افزایش قابل توجه ذخایر سدهای حوضه آبریز زاینده‌رود، تا روز گذشته تقریبا هیچ حقابه مشخصی برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشده و هم‌اکنون سطح تالاب به‌صورت ۹۹ درصد خشک است.
تابستان گذشته هم مانند اغلب سال‌های گذشته تالاب گاوخونی در بحرانی‌ترین وضعیت خود قرار داشت و اظهارات مسئولان سازمان حفاظت محیط‌زیست و تصاویر منتشرشده از این تالاب در رسانه‌ها و فضای مجازی، مؤید آن است که گاوخونی با بیش از ۴۷ هزار هکتار وسعت که زمانی عمق متوسط آن ۱۵۰ سانتی‌متر بوده، هم‌اکنون در آستانه خشک‌شدن کامل قرار گرفته است.
حتی به گفته حسین اکبری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، براساس تصاویر ماهواره‌ای می‌توان گفت که این تالاب تقریبا به‌صورت صد‌درصد خشک شده و تنها دو یا سه درصد در قسمت شمالی آن کمی مرطوب است.
در طول ۲۲ سال اخیر، به‌ندرت حقابه قابل قبولی به این تالاب اختصاص پیدا کرده و در سال آبی جاری (یکم مهر ۱۴۰۱ تا پایان شهریور ۱۴۰۲) نیز تاکنون تقریبا هیچ حقابه مشخصی به این تالاب نرسیده است و در ماه‌های اخیر تنها اندکی پساب کشاورزی وارد تالاب شده که حجم آن به‌گونه‌ای است که نمی‌تواند حتی یک درصد از مساحت تالاب را هم مرطوب نگه دارد.
روند عدم تخصیص حقابه مورد نیاز به تالاب گاوخونی به علت بارگذاری‌های بیش‌ازحد مصارف آبی در حوضه آبریز زاینده‌رود به‌خصوص در بخش‌های کشاورزی و صنعت، در طول دو دهه اخیر ادامه داشته است و این مسئله باعث شده این تالاب در حال تبدیل‌شدن به یکی از کانون‌های اصلی گردوغبار در مرکز فلات ایران باشد؛ به‌نحوی‌که حتی اخیرا علی‌محمد طهماسبی بیرگانی، دبیر ستاد ملی مدیریت پدیده گرد و غبار، تالاب گاوخونی را ازجمله مناطق غبارخیز کشور معرفی کرده است.
این در حالی است که به گفته منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، ریزگردهای برخاسته از تالاب گاوخونی علاوه بر استان اصفهان، می‌تواند استان‌های قم، تهران، چهارمحال‌وبختیاری، مرکزی و یزد را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
مجتبی ذوالجودی، معاون محیط‌زیست دریایی و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز در این باره به «ایلنا» گفته است: «تالاب بین‌المللی گاوخونی در دو دهه اخیر از دریافت حقابه‌های زیست‌محیطی که معادل حداقل ۱۷۶ میلیون متر مکعب در سال تعیین شده است، محروم مانده و به سمت خشکیدگی کشانده شده است. در سال آبی جاری نیز از ابتدای مهر ۱۴۰۱ تا ۲۷ تیرماه ۱۴۰۲ با وجود بارش‌های بسیارخوب در سرشاخه‌ها و افزایش قابل توجه ذخایر سدهای حوضه آبریز زاینده‌رود و همچنین جاری شدن دوماهه رودخانه شور دهاقان به‌عنوان جریان زیرحوضه و چندین بار رهاسازی آب برای کشاورزان شرق و غرب اصفهان، تاکنون تقریبا هیچ حقابه مشخصی برای تالاب گاوخونی رهاسازی نشده است.»
او افزود: «در سال آبی جاری به جز دو بار باز کردن کوتاه‌مدت و موقت سد رودشتین در ۳۰ بهمن تا ۸ اسفند ۱۴۰۱ که در مجموع باعث شد حدود ۸ میلیون متر مکعب آب از ایستگاه شاخ‌کنار به تالاب گاوخونی برسد، هیچ جریان آب دیگری به‌عنوان حقابه به سمت این تالاب رهاسازی نشده است که البته همین حجم آب نیز به دلیل عدم استمرار رهاسازی آن و اقلیم گرم منطقه، بر اثر شدت بالای تبخیر به‌سرعت از دست رفته است و در حال حاضر عمده لکه‌های مرطوب این تالاب هم خشک شده و هم‌اکنون سطح تالاب گاوخونی به صورت ۹۹درصد خشک است.»
اماواگرهای حقابه گاوخونی!
آب به سمت تالاب گاوخونی رها شده است، اما جزئیاتی درباره میزان رهاسازی و همچنین مدت‌زمان آن منتشر نشده است.
رضا آقایی، کارشناس حوزه آب، در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» معتقد است: «این رهاسازی می‌تواند تأثیر مثبتی بر وضعیت تالاب گاوخونی داشته باشد؛ هر چند میزان آب رها شده، اندک باشد. حقابه تالاب بر اثر محاسبات، سالانه 176 میلیون مترمکعب است. اگر این میزان آب به تالاب برسد، به‌صورت خودکار نیاز زیست‌محیطی رودخانه هم تأمین می‌شود.»
به گفته او، تالاب الگوی رفتاری مثل کشاورزی یا شرب و صنعت ندارد. تالاب مجموعه‌ای است که با تمام فصول سال هم‌خوانی و سازگاری دارد و بر مبنای این فصول شکل گرفته است؛ پس تالاب در همه فصول به آب نیاز دارد.
احیای تالاب به کجا رسید؟
روان شدن موقتی آب به سمت‌وسوی تالاب گاوخونی درحالی است که وعده احیای این تالاب بارها به گوش اصفهانی‌ها خورده اما راه به جایی نبرده است.
با سفر رئیس‌جمهور به اصفهان، این وعده دوباره بر سر زبان‌ها افتاد و رئیسی قول احیای تالاب و رسیدگی به آن را به اصفهانی‌ها داد: «طرح جامع احیای زاینده‌رود در دست تدوین است و از طرف وزارت نیرو به‌زودی در اختیار نخبگان و پس‌ازآن به اطلاع مردم خواهد رسید.»
یک‌سوم از اعتبارات این سفر استانی نیز به طرح‌های آب‌رسانی اختصاص یافت، اما حالا و در شرایطی که چندین ماه از سفر رئیس‌جمهور به اصفهان می‌گذرد، نه‌تنها اتفاقی در این زمینه رخ داده است، بلکه به نظر می‌رسد، احیای این تالاب به فراموشی سپرده شده است.
سال گذشته بود که مهران زینلیان، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری اصفهان از طرح احیای این تالاب خبر داد و مدعی شد که این طرح بر روی میز رئیس‌جمهور است: «احیای تالاب گاوخونی از دغدغه‌های مدیریت استان و روی میز ریاست‌جمهوری است تا با همراهی همه مسئولان این تالاب در مرکز کشور جان دوباره بگیرد. در اصفهان حقابه‌داران بسیاری داریم اما مظلوم‌ترین بخش محیط‌زیست است و انتظار داریم مدیران کشوری به یاری مدیران استانی بیایند تا تالاب بین‌المللی گاوخونی احیا شود.»
به گفته او، حقابه تالاب گاوخونی چند هزارساله و کاملا قانونی است و خشکی این تالاب ظلم به مردم است؛ این تالاب خشک منبع آلایندگی در استان شده و تحقیقات دانشگاهی نشان می‌دهد ریزگردهای این تالاب به شوره‌زار تبدیل و ۶ کیلومتر عمودی و ۶ هزارکیلومتر افقی قابل‌انتشار است.»
به گزارش «اصفهان‌زیبا» حسین اکبری، معاون طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان اما با اشاره به اینکه طرح احیای تالاب گاوخونی ذیل ستاد ملی حفاظت و احیای تالاب‌های درخطر آماده می‌شود، می‌گوید: «دستگاه‌های مرتبطی که در قانون پیش‌بینی شده‌اند نیز موظف هستند برنامه‌های اولویت‌دار خود را به همراه اعتبارات موردنیاز و زمان اجرا ارائه دهند. پس از اینکه همه دستگاه‌ها برنامه‌های خود را ارائه دادند و در جلسات کارشناسی این برنامه‌ها بررسی و جمع‌بندی شدند، در کمیته کارشناسی سازمان حفاظت محیط‌زیست دوباره این طرح‌ها مطرح می‌شوند و در نهایت جمع‌بندی و به تأیید دبیرخانه ستاد ملی حفاظت و احیای تالاب‌ها می‌رسند.»
به گفته اکبری، درحال حاضر، جلسات اولیه در استان تشکیل شده و دستگاه‌های مختلف نیز برنامه‌های خود را ارائه داده‌اند و این برنامه‌ها به معاونت محیط‌زیست دریایی و تالاب‌ها ارسال شده است. لازم است که چنین اتفاقی در استان چهارمحال‌وبختیاری نیز بیفتد؛ چرا که زاینده‌رود در جغرافیای هر دو استان قرار دارد. تهیه و تدوین و تصویب و ارجاع این طرح از الزامات قانون حفاظت از محیط‌زیست دریایی و تالاب‌هاست؛ بنابراین این طرح قابل‌پیگیری و تصویب است و البته که الزامی قانونی است؛ چرا که درحال حاضر تالاب گاوخونی از جمله تالاب‌هایی با شرایط بد و بحرانی است.
او می‌گوید: «علاوه بر این، اقدامات دیگری نیز به‌منظور احیای تالاب انجام شده است؛ مثلا اینکه با توجه به بازدید رئیس حوضه آبریز زاینده‌رود و شرکت مدیریت منابع آب ایران و معاون وزیر نیرو از تالاب گاوخونی و تأکید مسئولان استانی بر احیای رودخانه و استمرار آن، قرار بر این بود که در سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ که در مقایسه با سنوات گذشته ذخیره سد بهتر بود و به ۶۰۰ میلیون متر مکعب رسید و باران‌های خوبی که بارید، انتظار می‌رفت در تدوین جدول منابع و مصارف زاینده‌رود، موقع رهاسازی، حجمی نیز برای گاوخونی در نظر گرفته شود که این اتفاق نیفتاد؛ اما امید است که در زمستان حجمی برای گاوخونی رهاسازی شود.»
معاون طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان با اشاره به اینکه در کارگروه سازگاری با کم‌آبی نیز این موضوع موردتأکید قرار بگیرد، می‌گوید: «پیش‌بینی شده است که بارش‌های خوبی در پاییز و زمستان امسال در سرشاخه‌ها رخ دهد؛ همچنین ذخیره سد نیز مناسب است و به همین خاطر قرار است در پاییز و زمستان حقابه خوبی به تالاب تعلق بگیرد؛ علاوه بر این، طرحی هم خود وزارت نیرو به منظور احیای زاینده‌رود و تالاب درنظر دارد. با این وجود، اما خبری از احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی نیست و فقط هرازگاهی از گوشه و کنار خبرهایی در رابطه با طرح‌های انتقال آب شنیده می‌شود که خود آن‌ها نیز قاتل جان زاینده‌رود هستند. از سوی دیگر برخی دچار آدرس غلط شده‌اند و نجات زاینده‌رود، صرفا در گرو به سرانجام رسیدن طرح‌های انتقال آب، همچون بهشت‌آباد و دریای عمان می‌دانند؛ درحالی‌که بسیاری از کارشناسان حوزه آب، معتقدند حتی در صورت اجرایی شدن این طرح‌ها نیز حال زاینده‌رود خوب نخواهد شد. از سوی دیگر برخی نیز مدعی هستند که آبی که به سمت تالاب رهاسازی می‌شود، به گاوخونی نمی‌رسد و اماواگرهایی در رابطه با آن وجود دارد.»
احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان نیز سال گذشته در نشست خبری خود با اشاره به وضعیت تالاب بین‌المللی گاوخونی که تقریبا ۱۰۰ درصد مساحت ۴۷ هزار هکتاری آن خشکیده است عنوان کرد: «جلسات هفتگی با شرکت آب منطقه‌ای اصفهان داریم اما به این جلسات بسنده نکردیم و برای تأمین حقابه تالاب گاوخونی از شرکت آب منطقه‌ای، مدیر حوضه آبریز زاینده‌رود و شرکت مدیریت منابع آب شکایت قضایی کردیم و اکنون موضوع در دادگاه مطرح است و حقابه تالاب را از طریق مراجع قضایی دنبال می‌کنیم.»
او با بیان اینکه نیاز آبی حداقلی برای پایداری رودخانه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی ۳۱۳میلیون مترمکعب در سال تعیین‌شده که ۱۷۵ میلیون مترمکعب آن حقابه تالاب است، افزود: متولیان شرکت آب منطقه‌ای در جلسات عنوان می‌کنند ما آب را در رودخانه رها می‌کنیم اگر به تالاب نرسید به ما ارتباط ندارد و این صحبت‌ها درحالی است که جلوی آب را از محل بند تنظیمی رودشتین در فاصله ۸۵کیلومتری تالاب می‌بندند و از طریق دو کانال به اراضی کشاورزی منتقل می‌کنند و ما برای همین مسئله از آنان در مراجع قضایی شکایت کردیم.
با این وجود، اما هنوز وضعیت گاوخونی بحرانی است و وعده‌ووعیدها و رهاسازی موقتی آب نتوانسته دردی از دردهای این تالاب بین‌المللی دوا کند!
