سه سال پیشگیری و تلاش
دو عنصر مکان و زمان به عنوان دلایل عام و شرایط اقتصادی و اجتماعی به عنوان دلایل خاص، چگونگی شکل‌گیری حاشیه‌نشینی را توضیح می‌دهند. اسکان غیررسمی به علت رشد شتابان شهرها پس از انقلاب صنعتی و جذب جمعیت روستاها به علت مشکلات اجتماعی و اقتصادی بروز کرد. سکونتگاه‌های غیر رسمی در واقع جلوه فقر شهری هستند که چهره ناخوشایند خود را به نمایش گذاشته‌اند. ساکنان آن جذب نظام اجتماعی و اقتصادی شهرها نشده و بنابراین شهرنشین نیستند و در تعریف روستایی هم نمی‌گنجند. به گفته کوروش محمدی، رئیس کمیسیون اجتماعی شورای شهر، متأسفانه حاشیه‌نشینی به عنوان معضلی جدی در شهر اتفاق افتاده، به طوری‌که 9 منطقه آسیب‌دیده حاشیه‌نشین در کلان‌شهر اصفهان ایجاد شده است. شورای شهر در سه سال گذشته با تشکیل کمیسیون اجتماعی سعی در کنترل آسیب‌های اجتماعی و توسعه این مناطق داشت.
محمدی می‌گوید: «در این مــدت سیاست اجتماعی‌سازی تعامـل‌هـای بین مـدیـریـت شـهــری و جـامـعـه شهروندی را در پیش گرفته و مدیریت شهری را به مسائل و دردهای واقعی جامعه نزدیک کردیم. برای رسیدن به این اهداف در گام نخست بر بخش عدالت اجتماعی متمرکز شدیم و اعتبار و بودجه مناطق کم‌برخوردار شهر را تا حدود 100درصد نسبت به قبل افزایش دادیم. ایجاد بزرگ‌ترین پروژه اجتماعی کشور با عنوان مرکز آموزش و توانمندسازی افراد آسیب‌دیده اجتماعی در مجموعه فدک را مصوب کردیم که تا پایان امسال به بهره‌برداری می‌رسد. در این مرکز از رویکردی جدید برای مواجهه با کارتن‌خواب‌ها، معتادان متجاهر و متکدیان استفاده شده و بـرخـوردهـای مـوقـتـی گـذشته که نتیجه‌ای دربر نـداشــت، حـذف می‌شود و با توانمندسازی افراد، این مرکز شکل می‌گیرد. انتظار داریم این مرکز الگویی کاملا موفق برای حذف معتادان متجاهر و کارتن‌خواب از شهر ارائه دهد.»
این کمیسیون برای ایجاد حس تعلق شهری در افراد حاشیه‌نشین برنامه‌هایی طـــبــق هــنـجـــارها و ارزش شهروندی اجرا و برای سامان‌دهی سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالیت‌هایی که در زمینه آسیب‌های اجتماعی دارند، تلاش کرد. سامان‌دهی خیران و خیریه‌ها در مناطق محروم هم اتفاق افتاد تا نگاه حمایتی به نگاه مهارتی و توانمندسازی تبدیل شود. کـارگــروه‌هـــای تـخـصـصـی زنــان و خانواده، آسیب اجتماعی، مقابله با کار کودکان و زنان و خانواده هم ایجاد و برای توانمندسازی اقشار محروم جامعه از سازمان‌های مردم‌نهاد فعال، چهره‌های دانشگاهی و افراد صاحب‌نظر در حوزه اجتماعی و دستگاه‌های مسئول، استفاده شد.
شورای پنجم سه سال را به ایجاد زیرساخت‌های مناسب در حوزه پیشگیری و جلوگیری از پیشرفت آسیب‌های اجتماعی در شهر صرف کرده و امسال را با دو رویکرد جدی گفتمان خانواده و ایجاد شبکه‌های محلی و اجتماعی آغاز کرد. ایجاد شبکه‌های محلی در 220محله آغاز و پروتکل آن‌ها نیز تدوین و به زودی از سامانه شبکه‌های محلی رونمایی می‌شود. برای ایجاد حس تعلق شهروندی بین مردم حاشیه شهر به کمک وزارت کشور چهار دفتر تسهیلگری مطابق با پروتکل‌های وزارت کشور ایجاد شد.فریده روشن، نایب رئیس کمیسیون اجتماعی و عضو کمیسیون فرهنگی هم از تصویب لایحه شیوه‌نامه سلامت اجتماعی زنان شهر اصفهان به عنوان یک دستاورد یاد می‌کند. احداث مرکز توانمندسازی زنان در منطقه14 با بودجه‌ای معادل دو میلیارد تومان از مزایای این دستاورد بوده است. به گفته او، برای کمک به افراد آسیب‌دیده، دو سامان‌سرا برای کارتن‌خواب‌های زن و کارتن‌خواب‌های مرد توسط سازمان‌های مردم‌نهاد ایجاد و مدیریت شهری حمایت‌های لازم را انجام داده است.
متولی ندارد
با وجود تلاش‌های مدیریت شهری اما قـصـه آسیـب‌هــای اجـتماعـی حاشیه‌های شهر همچنان کشدار و بی‌پایان است. دلیل این حجم مشکلات بی‌پایان و تلاش‌هایی که توان کـاهـش آســیـــب‌هــا را ندارند، شاید بتوان در سخنان محمدی جست‌وجو کرد؛ آنجا که از ناکارآمدی دستگاه‌های مـتـولـی در مناطق حاشیه‌نشین می‌گوید و توضیح می‌دهد که حوزه آسیب‌های اجتماعی مناطق حاشیه‌نشین یا متولی ندارد یا مسئولانش ناکارآمد هستند. او از جلساتی می‌گوید که تشکیل می‌شود و از مسئولانی می‌گوید که به نمایندگی از سازمان خود در این جلسات حاضر می‌شوند و با وجود همه حرف‌ها اما اراده‌ای برای عملیاتی شدن حرف‌ها وجود ندارد. به گفته محمدی، فقط با خیریه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد نمی‌توان مشکلات مناطق حاشیه‌نشین را رفع کرد. او که حل‌وفصل مشکلات و آسیب‌های این مناطق را وظیفه حاکمیت و مقام ارشد استان می‌داند از تصمیم‌های هیجانی و اقدامات سطحی نهادهای مسئول گلایه می‌کند.رئیس کمیسیون اجتماعی شورای شهر می‌گوید: «برای حل مشکلات مناطق حاشیه اگر ضعف قانون وجود دارد باید این نقیصه رفع شود و اگر در اجرای قوانین ضعف وجود دارد، باید دستگاه‌های ارشد استان مدیران ناکارآمد را حذف کنند.»او دلیل توسعه و افزایش مناطق حاشیه‌نشین را نبود متولی مشخص برای این حوزه می‌داند و از تشکیل کمیته اضطراری رسیدگی به امور مناطق حاشیه‌ای شهر اصفهان در شورای اسلامی شهر خبر می‌دهد. در این کمیته هیچ مسئولی حضور ندارد و فعالان اجتماعی مناطق حاشیه‌نشین، مشکلات این مناطق را مطرح و تصمیم‌های لازم بر مبنای سخنان آن‌ها گرفته می‌شود. محمدی می‌گوید: «تصمیم داریم با حضور فعالان مناطق حاشیه‌ای، کمیته‌ای تشکیل و تصمیمات این کمیته را لازم‌الاجرا کنیم. مدیریت شهری یک قدم برداشت؛ اما نهادهای ذی‌ربط دیگر هم باید اقدام کنند؛ چون همه‌چیز در اختیار مدیریت شهر نیست.» دولت در بـرنــامــه شـــشــم مکــلــف به برنامه‌ریزی برای سامان‌دهی و کاهش سالانه 10درصدی جمعیت حاشیه‌نشین شهرها شد که عملیاتی نشد. در واقع صرف برنامه نوشتن گرهی از مشکل حاشیه‌نشینی باز نمی‌کند و رفع معضل حاشیه‌نشینی، مستلزم عزم و اراده جدی دولت، تأمین اعتبار لازم و همچنین فراهم کردن زیرساخت‌ها و رفع نابرابری‌های اجتماعی است. اگر عدالت اقتصادی در همه کشور برقرار نشود نه تنها گرهی از مشکل حاشیه‌نشینی باز نخواهد شد، بلکه روزبه‌روز به تعداد حاشیه‌نشینان هم افزوده می‌شود.
