اما حقوق مادی چطور؟
طبق قانون، حقوق مادی شامل حقوق مربوط به چاپ، نشر، پخش، عرضه، فروش، بهره‌مندی از جوایز آثار هنری و نظایر این‌ها هستند. این حقوق ماهیت مالی داشته و با حفظ حقوق معنوی و پیوست نام پدید آورنده به اثر، قابل واگذاری هستند.
مدت سی‌ساله
ماده 12 قانون یاد شده، در تصویب اولیه در سال 1348 مدت بهره‌برداری از این حقوق را برای پدید آورنده تا زمان حیات وی و در صورت فوت وی تا سی سال برای ورثه یا افرادی که طبق وصیت پدیدآورنده اجازه بهره‌برداری از این حقوق را داشتند تعیین کرده بود. پس از منقضی‌شدن این مدت یا عدم وجود ورثه یا وصیت نیز این حقوق به نفع عموم در اختیار وزارت فرهنگ قرار می‌گرفت. البته پس از انقلاب، وزارت ارشاد به نمایندگی از امام و حاکم شرع عهده‌دار این قبیل حقوق شد.
حذف مدت سی‌ساله
اما با توجه به الزامات معاصر و کوتاهی این مدت زمان، در سال 1389 با پیشنهاد کمیسیون فرهنگی مجلس وقت طرحی به صحن علنی مجلس ارسال شد که طبق آن قرار بود این مدت زمان به طور کلی برداشته شود و حقوق مادی آثار تا ابد برای زنجیره وراث فرد پدیدآورنده باقی بماند.
بر این اساس، به عنوان مثال همه حقوق ناشی از آثار مهدی اخوان ثالث، تا ابد بین نوادگان وی تقسیم می‌شد اما این مصوبه در شورای نگهبان تأیید نشد. استدلال حقوق‌دانان شورای نگهبان بر این مسئله استوار بود که اولا با تصویب این قانون، دیگر امکان دسترسی عمومی به بسیاری از منابع مفید به نفع مردم محدود شده و ممکن است در تنگناهای مجوز ورثه متوقف شود.
ثانیا تصور کنید پس از چند نسل برای یک‌سری از آثار هنری چند وارث به وجود آمده باشد. مثلا پس از صد سال از فوت یک شاعر، ممکن است دویست نفر از نوادگان وی در مورد آثار وی صاحب حق شناخته شوند. هماهنگی و دسترسی به این افراد برای تصمیم‌گیری‌های مربوط به حقوق مادی ناشی از آثار هنری شاعر متوفی تقریبا غیر ممکن خواهد بود.
مدت پنجاه‌ساله
با اثبات مشکلات مربوط به حذف مدت به صورت کامل، بنا بر این شد که مدت زمان مشخصی وجود داشته باشد، اما از سی سال بیشتر شود. بر همین اساس این مصوبه در شورای نگهبان رد شد و به جای آن با انجام کارشناسی‌های متعدد، نهایتا مدت پنجاه سال به جای سی سال تعیین شد.
پس از پنجاه سال چه اتفاقی می افتد؟
در سال 1389 ماده دوازدهم قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان به این شکل اصلاح شد:
مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده موضوع این قانون که به موجب وصایت یا وراثت منتقل می‌شود، از تاریخ مرگ پدیدآورنده پنجاه سال است و اگر وارثی وجود نداشته باشد یا بر اثر وصایت به کسی منتقل نشده‌باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار حاکم اسلامی (ولی فقیه) قرار می‌گیرد.
تبصره: مدت حمایت اثر مشترک موضوع ماده (6) این قانون پنجاه سال بعد از فوت آخرین پدیدآورنده خواهد بود.
استفاده عمومی یعنی چه؟
بر اساس تحلیل شورای نگهبان، استفاده عمومی به مفهوم مخالف استفاده خصوصی نیست. بلکه در معنای مخالف استفاده شخصی است. یعنی نماینده عموم حتی می‌تواند این حقوق را به یک موسسه خصوصی واگذار کند، اما باید در نهایت منفعت این مسئله برای عموم باشد. همان گونه که گفتیم، نماینده عمومی در عمل وزارت ارشاد است. زیرا این وزارتخانه دارای اذن و اختیار از امام، یعنی ولی فقیه است. نقش امام یا ولی فقیه در این قانون، نقش نماینده عموم مردم است. این قانون در هر مقطع زمانی و فارغ از هر نوع تفسیر حکومتی یا سیاسی به نماینده عموم اشاره می‌کند. این نماینده حتی اگر در دوره‌های حکومتی مختلف تغییر کرده یا جایگاه متفاوتی اتخاذ کرده باشد، در این قانون جایگاه حمایتی خود را حفظ خواهد کرد.
