در یک تقسیمبندی کلی، منابع عمومی کشور شامل مالیاتها و درآمدهای غیرمالیاتی (مثل جرائم، اجاره امکانات دولتی و…)، عایدات نفتی (و سایر منابع ناشی از فروش سرمایههای ملی) و استقراض (در قالب فروش اوراق و…) تشکیل میشود. مصارف عمومی نیز شامل سه بخش هزینههای مصرفی (معروف به جاری)، مصارف سرمایهگذاری (معروف به عمرانی) و بازپرداخت اصل و سود استقراض است. در اصطلاح بودجهای، دریافتها از محل نفت و امثال آن به دلیل آنکه از محل فروش سرمایه ملی تأمین میشود، نه درآمد، واگذاری دارایی سرمایهای محسوب میشوند.
مالیاتستانی از کدام بخشها؟
بر اساس اطلاعات ارائهشده در بودجه سال آینده، بخش درآمدهای مالیاتی شامل مالیات بر شرکتها (۱۲۷ هزار میلیارد تومان)، مالیات بر دستمزد کارمندان دولت (۲۴ هزار میلیارد تومان)، مــالـیات دسـتــمزد کارکنان بخش خصوصی (۲۳ هزار میلیارد تومان)، مــالیـات مـشاغـل و اصناف (۳۳هزار میلیارد تومان)، سایر مالیاتهای بردرآمد (چهارهزار میلیارد تومان)، مالیات بر ثروت (۲۷ هزار میلیارد تومان)، مالیات بر واردات (۷۸هزار میلیارد تومان)، مالیات ارزشافزوده (۱۴۹ هزار میلیارد تومان)، مالیات ارزشافزوده برای بهداشت و درمان (۳۷ هزار میلیارد تومان) و سایر مالیات کالا و خدمات شامل مالیات سیگار، عوارض خروج، نقل و انتقال خودرو و… (۱۸ هزار میلیارد تومان) میشود. در لایحه بودجه سال آینده مالیات شرکتها ۱۲۷ درصد (با حذف اثر تورم ۶۲) ، مالیات ارزشافزوده برای بهداشت و درمان ۱۱۱ درصد، مالیات مشاغل و اصناف ۹۷ درصد، مالیات ارزشافزوده ۶۹ درصد، سایر مالیاتهای بر درآمد ۶۴درصد، مالیات بر دستمزد کارکنان بخش خصوصی ۵۱درصد، مالیات بر واردات ۴۲درصد و مالیات بر دستمزد کارکنان دولت ۴۱ درصد به نسبت سال گذشته افزایش یافته است.
میزان فرار مالیاتی
اعداد و ارقام فرار مالیاتی در کشور ما قابل توجه است. همین چند وقت پیش بود که امید علی پارسا، رئیس کل وقت سازمان امور مالیاتی اعلام کرد: «میزان فرار مالیاتی موجود در کشور ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است که ۵۰ درصد فرار مالیاتی و مابقی ناشی از اجتناب مالیاتی است.» از سوی دیگر رجب رحمانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه نیز آمار داده است که «در حال حاضر به اندازه بودجه ۱۵ استان کشور فرار مالیاتی داریم.» پیشنهاد کارشناسان مالیاتی این است که دولت در بودجه سال آینده تمرکز خود را برای افزایش درآمدهایش روی افرادی بگذارد که درآمدهای کلانی دارند؛ اما به اشکال گوناگون مالیاتگریز هستند و فشارهای مالیاتی از روی دوش بخش تولید برداشته شود.
درواقع تمرکز دولت میتواند روی دارندگان خودروهای لوکس، دارندگان خانههای لوکس و صاحبان خانههای خالی و افرادی باشد که در بازارهای ارز و طلا و سکه درآمدهای هنگفتی کسب میکنند.
زیرساختهای مالیاتی تقویت شود
یک کارشناس مالیاتی به اصفهانزیبا میگوید: امسال 270هزار میلیارد تومان مالیات وصول شده که قرار است برای سال آینده مالیاتستانیها 64درصد افزایش پیدا کند که ظرفیتهای خالی برای افزایش درآمدهای مالیاتی وجود دارد. به عنوان مثال منابعی که طی سالهای گذشته به دلایل مختلف در تور مالیاتی قرار نمیگرفتند یا کیفیت رسیدگی به آنها مناسب نبود، منابع خوبی برای مالیاتستانی هستند؛ مانندتراکنشهای بانکی مغفولشده یا اشخاصی که فرار مالیاتی دارند. سیاوش غیبیپور ادامه میدهد: درمقابل اگر از مؤدیان و اشخاصی که پرونده شغلی دارند مالیات گرفته شود، به بخش تولید و خدمات فشار وارد میشود؛ ولی مالیاتستانی از اشخاصی که شناسنامهدار نیستند عادلانه است. غیبیپور اذعان میکند: افزایش درآمدهای مالیاتی نیازمند فراهمشدن زیرساختهای مالیاتی، قوانین و فرهنگسازی است که همگی زمانبر هستند. به همین دلیل باید با احتیاط رفتار کرد؛ چون افزایش مالیاتستانی میتواند اثرات اجتماعی به همراه داشته باشد.
افزایش مالیاتستانی از کالاها و خدمات
این کارشناس مالیاتی خاطرنشان میکند: اگر افزایش مالیاتها به سمت درآمدهای متبوع حرکت کند، اقدام مثبتی است؛ چون فشار نقدینگی کمتر میشود و کسری بودجه نیز کاهش پیدا خواهد کرد؛ ولی اگر مالیاتستانی از واحدهای تولیدی و خدمات انجام شود، اثر معکوس دارد و بخش تولید را تحت فشار قرار میدهد.
غیبیپور میگوید: در سال آینده کالاها و خدمات نسبت به سایر بخشها مشمول مالیاتستانی بیشتری هستند و پس از آن از بخش املاک که بخش ثروت هم هست، مالیات بیشتری دریافت خواهد شد که شامل خانههای خالی و خانههای لوکس میشود. همچنین مالیات عایدی بر سرمایه نیز قرار است در سال آینده اجرایی شود که هنوز تصویب نشده است.
اجرای قانون جدید مالیات بر ارزشافزوده
این کارشناس مالیاتی اذعان میکند: قانون مالیات بر ارزشافزوده جدید نیز قرار است طی سال آینده برای افزایش درآمدهای مالیاتی در دستور کار قرار گیرد. همزمان با اجرای این قانون برخی کالاها همچون قند و شکر مشمول مالیات میشوند.
او عنوان میکند: در مرحله اول اجرای مالیات بر خانههای لوکس حدود 700میلیون تومان درآمد مالیاتی وصول شد؛ ولی هنوز سازوکار اجرایی برای دریافت مالیات از خانههای لوکس فراهم نشده که این منابع بتوانند سبد مالیاتی را پر کنند و قرار براین است در سال آینده به صورت متمرکزتر مالیات بر خانههای لوکس در دستور کار قرار گیرد.
مالیات بر عایدی سرمایه از طلا، ارز، خودرو و ملک
غیبیپور تصریح میکند: مالیات برعایدی سرمایه از چهار بخش ارز، طلا و سکه، خودرو و ملک دریافت میشود و افرادی که در این چهار بخش درآمدهای زیادی کسب میکنند، مشمول مالیات خواهند شد؛ البته الان هم مالیات از این چهار بخش گرفته میشود؛ ولی در سال آینده به صورت جدیتر و متمرکزتر مالیاتستانی از این بخشهای اقتصادی اجرایی خواهد شد.
این کارشناس مالیاتی خاطرنشان میکند: زمانی که شخصی زمین یا پاساژی خریداری میکند که بعد از چند سال ارزش آن ملک و زمین چند برابر میشود، در قوانین فعلی مشمول مالیات نمیشود؛ بنابراین قرار براین است که سال آینده هر اندازه ارزش زمین و ملک افزایش پیدا کند، صاحب زمین و ملک مشمول عایدی بر سرمایه خواهد شود.
غیبیپور بیان میکند: مالیاتستانی از سکه و طلا و ارز و خودرو نیز در شرایط کنونی متمرکز نیست و قرار براین است که سال آینده به طور جدی و متمرکز از این محل مالیات گرفته شود.
این کــارشـناس مــالیــاتی تــأکید میکند: از آنجایی که درآمدهای دولـت هـمواره از مـحـل فـروش نفـت تـأمین میشـده و بـه خاطر وابستگی به نفت زیرساختهای مالیاتی در کشور ما اشکالات جدی دارد، قـوانین مـالیاتی نیز بهروز نیست، سیستمها سنتی است و بانکهای اطلاعاتی جامع و کاملی در دسترس وجود ندارد؛ بنابراین برای افزایش درآمدهای مالیاتی پیشنـهاد میشـود گامهای جدی برای اصلاح زیرساختهای مالیاتی برداشته شود.
