به گزارش اصفهان زیبا؛ درحالی‌که کارشناسان حوزه زمین‌شناسی مدت‌هاست زنگ خطر فرونشست و آثار مخرب آن در اصفهان را به صدا درآورده‌اند و مدام دراین‌باره هشدار می‌دهند، چندی پیش برخی از رسانه‌ها تیترهایی همچون «کاهش فرونشست در اصفهان» و «خداحافظی با فرونشست زمین در اصفهان» و… را به سرخط رسانه‌های خود اختصاص دادند و با ذوق‌زدگی در رابطه با کاهش نرخ این پدیده در اصفهان نوشتند.
استانی که مدت‌هاست نامش در زمره استان‌های با ریسک بالای فرونشست قرار گرفته و گفته می‌شود در حال حاضر نرخ این پدیده در دشت اصفهان‌برخوار حدود 160 میلی‌متر در سال و فرودگاه شهید بهشتی اصفهان بین 8 تا 12 سانتی‌متر در سال است؛ ضمن اینکه نرخ فرونشست طی سال‌های 1400 تا 1401 در مناطق شمالی اصفهان 156 میلی‌متر اعلام شده و تقریبا 40 برابر نرخ جهانی است! همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد، دوونیم‌میلیون نفر از ساکنان شهر اصفهان در معرض خطر فرونشست قرار دارند.
داستان نافرجام فرونشست!
داستان فرونشست زمین در اصفهان را حالا کمتر کسی است که نشنیده باشد و نداند که در این استان چه پدیده‌ای در حال وقوع است. فرونشست زمین نه‌تنها پایش به آثار تاریخی باز شده که سازه‌های مسکونی و بیمارستان‌ها و مدارس را نیز تحت‌تأثیر خود قرار داده و حتی منجر به تخلیه برخی از آن‌ها شده است.
کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و برداشت‌ها و بارگذاری‌های خارج از ظرفیت زاینده‌رود و خشکی این رودخانه در دهه‌های گذشته از مهم‌ترین عواملی هستند که منجر به بروز پدیده فرونشست در استان اصفهان شده‌اند؛ باوجوداین، اما در روزهای گذشته رسانه‌ها از قول مؤسسه‌ای به نام «ELineN» فعال در حوزه پایش‌های صنعت آب و انرژی و فرونشست اصفهان، خبر از کاهشی‌شدن نرخ فرونشست در زمستان سال گذشته داده‌اند.
به گزارش «رکنا»، «حداکثر نرخ فرونشست در این استان در زمستان 1402 نسبت به سال قبل روند کاهشی به خود گرفت و 1.17درصد کاهش یافت. کاهش نرخ حداکثر فرونشست در استان اصفهان در شرایطی به ثبت رسیده که این منطقه در دو سال پیاپی نرخ رشد فراتر از 3.5درصد در فرونشست را ثبت کرده بود.»
این مؤسسه در ادامه، دلایلی نیز برای کاهشی‌شدن نرخ فرونشست در اصفهان عنوان کرده است: «بر اساس پایش حوضه آبریز زاینده‌رود، کاهش برداشت صنایع اصفهان از منابع آب زیرزمینی در کنار اجرای طرح مدیریت هوشمند منابع آب زیرزمینی در استان اصفهان ازجمله مهم‌ترین دلایل کنترل فرونشست در اصفهان هستند. مطابق قانون بودجه 1402 هرگونه برداشت صنایع از منابع آب سطحی و زیرزمینی در سطح کشور ممنوع است و تداوم اجرای این قانون می‌تواند گام مهمی در توقف روند زلزله خاموش در اقصانقاط ایران باشد.»
آیا فرونشست اصفهان تمام شد؟
اگر چه خبر کاهشی شدن نرخ فرونشست زمین در اصفهان در روزهای گذشته در برخی از رسانه‌ها بسیار پررنگ شد و برخی آن را برجسته کردند، اما آمارها و شواهد حاکی از این است که این پدیده، همچنان در اصفهان در حال وقوع است و به گفته برخی از کارشناسان اقدام خاصی در سال‌های گذشته برای کاهش نرخ آن صورت نگرفته است. از سوی دیگر، جست‌وجوی نام مؤسسه ELineN در گوگل، نتیجه یا داده خاصی به ما نمی‌دهد و اطلاعاتی در رابطه با این مؤسسه پیدا نمی‌شود.
مسعود مجرب، پژوهشگر حوزه مخاطرات، اما در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» در رابطه با خبر کاهشی‌شدن نرخ فرونشست زمین در اصفهان، معتقد است که فرونشست به نحوه برداشت آب زیرزمینی وابسته است؛ آنجا که می‌گوید: «لایه‌های زمین در سال‌های مختلف ممکن است رفتار متفاوتی را از خود نشان دهند؛ بنابراین ممکن است برخی از لایه‌ها رفتار ثابتی از خود بروز دهند؛ درحالی‌که بعضی دیگر با کاهش نرخ فرونشست مواجه شوند؛ برای همین هم نباید اعداد به‌صورت کوتاه‌مدت با همدیگر مقایسه شوند.
درحال حاضر بررسی‌ها و مقایسه بلندمدت آمار حاکی از این است که نرخ فرونشست در اصفهان، همچنان افزایشی است و می‌توان انتظار استمرار این روند در سال‌های آینده را نیز داشت؛ دلیل آن نیز واضح است؛ چراکه در سال‌های گذشته اقدام خاصی به‌منظور مدیریت منابع آبی و کنترل نرخ فرونشست انجام نشده است؛ علاوه بر این، بارگذاری‌ها و برداشت‌ها از زاینده‌رود نه‌تنها کاهش نیافته‌اند که با افزایش نیز روبه‌رو بوده‌اند؛حتی اگر اقداماتی نیز به‌منظور کاهش فرونشست انجام شده باشد، آثار آن در بلندمدت مشخص خواهد شد.»
او با اشاره به پیچیدگی‌های اندازه‌گیری نرخ فرونشست زمین می‌گوید: «ابزارها نیز دقت خوبی برای پایش ندارند و به همین علت هم ممکن است انــدازه‌گیری‌هایی که تیم‌های مختلف با همدیگر انجام می‌دهند، متفاوت باشد؛ اما به‌هرحال اندازه‌گیری‌ها و شواهد میدانی حاکی از تداوم افزایش نرخ فرونشست در اصفهان است؛ برای مثال، اکنون آثار باستانی در خطر هستند. فرونشست، مسئله‌ای نیست که هر زمان نرخی را نشان دهد و الگوی آن تغییر کند؛ پس به این اعداد و ارقام خیلی نمی‌توان اعتماد کرد.»
فرونشست ازبین‌رفتنی نیست!
بهرام نادی، عضو کارگروه فرونشست و متخصص سازه نیز دراین‌باره در گفت‌وگو با «اصفهان زیبا» با اشاره به اینکه ممکن است نرخ فرونشست در یک بازه زمانی کاهش یافته باشد که آن هم دلایل مخصوص به خود را دارد، می‌گوید: «اما نرخ فرونشست همانند تورم است؛ یعنی ممکن است نسبت به سال گذشته کمتر شده باشد، اما نه به آن معنا که تورم از بین رفته باشد؛ ضمن اینکه نحوه اندازه‌گیری مهم است؛از سوی دیگر کاهش یک‌درصدی نرخ فرونشست به معنای توقف آن نیست؛ برای مثال، این آمار نشان می‌دهد اگر تا پیش از این نرخ فرونشست زمین سالانه 18 سانتی‌متر بوده، اکنون 17 سانتی‌متر شده است که البته عدد کمی نیست.»
به گفته او «افت آب‌های زیرزمینی همچنان ادامه دارد و متوقف نشده است. مادامی که آبخوان درحال تخلیه باشد، فرونشست هم ادامه خواهد داشت. زمانی که آبخوان به‌طور کامل تخلیه شود، ممکن است نرخ فرونشست نیز متوقف شود؛ چراکه هر اتفاقی قرار بوده رخ دهد، اتفاق افتاده است.» او یکی از دلایل کاهش نرخ فرونشست در 1401 را نوع خاک می‌داند و می‌گوید: «با افت یک متر آب زیرزمینی شاهد تغییرشکل دو سانتی‌متری در خاک رس و یک سانتی‌متری در لایه‌های شنی هستیم؛ پس ممکن است افت آب به ثبات برسد، اما نوع خاک متفاوت باشد؛ حتی زمانی که رودخانه هم جاری بوده، فرونشست اتفاق افتاده است؛ اما جاری‌بودن زاینده‌رود می‌تواند شرایط را بهتر کند. مهم‌ترین اقدام برای کنترل فرونشست، مدیریت منابع آب است.»
