به گزارش اصفهان زیبا؛ حضرت فاطمه‌معصومه(س)، دختر امام موسی‌کاظم(ع) و خواهر امام‌رضا(ع) است. ایشان برترین دختر امام کاظم(ع) دانسته شده و در میان فرزندان امام، پس‌از علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع)، کسی همپای این بانو نیست. در منابع تاریخی اطلاعات زیادی درباره زندگی فاطمه‌معـصومه(س) به ثبت نرسیده است. تاریخ تولد و وفات ایشان به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما در بین تاریخ‌نگاران چنین مشهور است که این بانو هرگز ازدواج نکرد.
پس از حضور امام رضا (ع) در ایران، حضرت فاطمه‌معصومه(س) به درخواست برادر و به‌منظور دیدار ایشان در ۲۰۱ هجری قمری از مدینه راهی ایران شد؛ اما در بین راه به‌سبب کسالت در شهر قم منزل گزید و پس از ۱۷ روز تحمل بیماری، در ۲۸ سالگی درگذشت.
کودک، اما عالم حضرت فاطمه‌معصومه(س) از همان اوان کودکی تحت تعلیم‌وتربیت پدر بزرگوار خویش قرار گرفت و عزت‌نفس و قدرت شخصیتی والایی پیدا کرد؛ چنانچه نقل است که هم‌زمان با دوران کودکی ایشان، گروهی از شیعیان از شهرهای مختلف، برای زیارت امام و دریافت پاسخ پرسش‌های دینی خود عازم مدینه شدند.
در مراجعت به منزل امام، متوجه شدند حضرت موسی کاظم(ع) به‌دلیل مسافرت در منزل حضور ندارند. شیعیان پرسش‌های خود را تحویل منزل امام دادند؛ به آن امید که امام پاسخ آن‌ها را پس از مراجعت به منزل مرقوم کنند؛ اما تا زمان حضور آنان، امام هنوز بازنگشته بودند؛ لذا فاطمه‌معصومه(س) که در این زمان حدودا ده‌ساله بود، پاسخ پرسش‌ها را ذیل آن‌ها مرقوم کرد و تحویل کاروانیان داد. ازقضا کاروان شیعیان در حین بازگشت به شهر و دیار خود، در بین راه با کاروان امام موسی‌کاظم(ع) مواجه شدند و جواب‌های حضرت معصومه(س) را به ایشان عرضه داشتند.
امام‌کاظم(ع)، ضمن مطالعه پاسخ‌ها و تأیید صحت آن‌ها، این جمله معروف را در شأن حضرت معصومه(س) فرمودند: «فداها ابوها»؛ «پدرش به فدایش.»
بانوی محدث
حضرت فاطمه‌معـصومه(س) از جایگاه علمی رفیعی برخوردار بود؛ چنانچه یکی از القاب ایشان محدث، به معنی صاحب تخصص و تبحر وافر در علم حدیث بود. ایشان صاحب کرسی تدریس بود و از ایشان نقل روایت صورت می‌گرفت. متأسفانه، آنچه امروز از احادیث نقل‌شده توسط ایشان به دست ما رسیده، محدود به پنج حدیث است. این پنج حدیث دارای مضمونی مشترک بوده و محور اصلی این روایات، ولایت حضرت‌علی(ع) و بیان فضایل ایشان است. با درنظرگرفتن شرایط خفقان آن روزگار درمی‌یابیم که نقل روایاتی با این مضامین در شرایطی که پدر، برادر و برادرزاده‌های حضرت فاطمه‌معـصومه(س) توسط غاصبان خلافت به شهادت رسیده بودند، نشان از درک صحیح اولویت‌ها و شجاعت و جسارت این دخت موسی‌بن‌جعفر(ع) دارد.
مدافع ولایت رضوی
دوران حیات فاطمه‌معصومه(س) خفقان و اختناق شدیدی حاکم بود. مأمون که با غصب جایگاه ولایت، محبوبیت خود را در بین مردم و خصوصا شیعیان از دست داده بود، تصمیم گرفت برای فریب‌کاری عوام، حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا(ع) را به‌عنوان ولیعهد خود معرفی کند تا در بین مردم چنین برداشتی رواج یابد که او خلیفه و امام برحق است و حق دارد فرد دیگری را به خلافت یا ولایتعهدی برگزیند.
امام رضا(ع) که به‌خوبی مقصود مأمون را می‌دانستند، از پذیرش ولایتعهدی اجتناب کردند؛ اما مأمون ایشان را تهدید به قتل کرد و درنهایت امام رضا (ع) ولایتعهدی مأمون را با لحاظ شرایطی پذیرفتند.
در چنین شرایطی مدافعان امامت باید به روشنگری در این زمینه می‌پرداختند و غصب خلافتی را که طبق نص و سفارش پیامبر(ص) به امیرالمؤمنین و امامانی از نسل او اختصاص داشت، به مردم گوشزد می‌کردند؛ حضرت فــاطمه‌معـصومه(س) نیز در این زمینه اقداماتی مفید انجام داد و با نقل احادیثی با موضوع رهبری و سرپرستی جامعه مسلمین بعد از پیامبر(ص)، مردم را به ولایت‌مداری ترغیب کرد. حدیث غدیر یکی از احادیث متواتر و قطعی است که پیامبر (ص) آن را در قالب خطبه‌ای در روز غدیر بیان فرمودند. این حدیث را، یک‌صد و ۱۰ نفر از صحابه، بدون واسطه از شخص پیامبر و ۴۸ نفر از تابعان با واسطه روایت کرده‌اند. هرچند متأسفانه این کلام پیامبر(ص)، در اندک زمانی به فراموشی سپرده شد، افرادی ازجمله حضرت فـاطمه‌معصومه(س) این حدیث را در حساس‌ترین زمان برای مردم بازخوانی کرده و ولایتی را که حق فرزندان امیرالمؤمنین(ع) بود، به مردم گوشزد می‌کردند. فاطمه‌معصومه(س) این حدیث را در زمان خلافت هارون و مأمون بیان می‌کرد تا به اثبات حقانیت امامت حضرت موسی‌کاظم و حضرت‌رضا(ع) بپردازد و جانانه از امامت ایشان دفاع کند.
حدیث منزلت دیگر روایتی است که حضرت فاطمه‌معـصومه(س) آن را در دفاع از امر ولایت نقل کرده‌اند. ایشان چنین فرموده است: «آیا فراموش کردید سخن رسول خدا را که فرمود جایگاه علی نسبت‌به من، مانند جایگاه هارون در برابر موسی است.»
علاوه بر این، حضرت معصومه (س) قسمتی از حدیث معراج را که به موضوع ولایت و امامت امیرمؤمنان، علی (ع) و برتری شیعیان آن حضرت مربوط است، با توجه به نیاز زمان نقل فرموده است.
همچنین ایشان برای ایجاد رابطه عاطفی میان اهل‌بیت و مردم، در احادیثی به آثار محبت به اهل‌بیت اشاره فرموده و ازجمله از حضرت فاطمه زهرا (س) چنین نقل کرده است: «ألا َمَنْ مات علی حُبّ آلِ مُحَمّدٍ ماتَ شَهیداً»؛ «هر کس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است.»
بارگاه حضرت معصومه(س) رواق منظر شیعیان
قم از سرزمین‌های برگزیده الهی است که بنا بر روایاتی، یکی از درهای بهشت در آن قرار دارد. امام هفتم شیعیان، حضرت موسی‌کاظم (ع) فرمود: «قُمْ عُشُّ آل مُحمد و مُأوی شِیَعتِهِمْ»؛ «قم آشیانه آل‌محمد و پناهگاه شیعیان آن‌هاست… .»
یقینا یکی از علل مهم نزول برکات در قم، حضور پرخیروبرکت فاطمه‌معصومه(س) در این شهر است. ایشان نه‌تنها در حیات خویش، مدافع سرسخت امامت امامان معصوم و دعوت‌کننده به محبت آن‌ها بود، بلکه بعد از رحلت خویش نیز دل‌های هزاران انسان را مجذوب و شیفته خاندان اهل‌بیت کرده است.
حضرت‌صادق(ع) در خصوص شخصیت باکرامت حضرت فاطمه‌معصومه(س) چنین فرموده‌اند: «برای خدا حرمی است که آن مکه است و برای رسول خدا، حرمی است که مدینه است و برای امیرمؤمنان حرمی است که کوفه (نجف) است و برای ما (اهل‌بیت) حرمی است که قم است. به‌زودی بانویی از فرزندان من در آنجا دفن می‌شود که نامش فاطمه است. هر کس او را زیارت کند، بهشت بر او واجب می‌شود.»
بنابراین حضرت فاطمه‌معصومه(س)، هم در دوران حیات حساس خویش با بیان احادیث محکم و مستند از امامت امیرمؤمنان علی(ع) و امامان برحق دفاع کرد و هم بعد از رحلت خویش، بزرگ‌ترین عامل در ولایت‌پذیری مردم بود و بدین گونه قم به مرکز ثقلی برای شیعیان و محبان اهل‌بیت آل محمد تبدیل شد؛ چنان‌که خود آن بانو پیشاپیش فرمود: «مرا به قم ببرید؛ زیرا از پدرم شنیدم که فرمود: شهر قم مرکز شیعیان ماست.»
حرم بانوی کرامت در طول تاریخ
روضه مقدس حضرت فاطمه‌معصومه(س)، در طول تاریخ دستخوش تغییرات بسیار شد و در این تطور، به‌تدریج بر وسعت و شکوه آن افزوده شد؛ تا اینکه این حریم مقدس به شکوهمندترین و معروف‌ترین زیارتگاه‌های ایران، پس‌از آستان قدس رضوی تبدیل شد. پس از وفات حضرت فاطمه‌معـصومه(س) و دفن ایشان در باغ بابلان، اشعریان، تنها سایبانی از بوریا بر مزار فاطمه‌معصومه(س) برافراشتند؛ سپس قبه‌ای بر مزار ایشان بنا شد و پس‌از مدتی، حاکم قم، این قبه را گسترش داد.
در سال‌های بعد، امیر ابوالفضل عراقی به سفارش شیخ طوسی ساختمانی جدید بر آن محل بنا کرد و گنبدی بر فراز آن برافراشت. پس از آن، هرچند در حمله مغولان، شهر قم نیز آسیب دید، حرم از هجوم آنان در امان ماند؛ تا اینکه در روزگار صفویه، آستان حضرت فــاطــمــه‌معـصومــه(س) شکوه و جلال مضاعفی یافت. صفویان گنبد و بارگاه حضرت معصومه(س) را مرتفع کردند و به کاشی‌کاری آراستند. شاه بیگم، دختر شاه اسماعیل صفوی، بقعه حضرت معصومه(س) را به‌صورت بنایی هشت‌پهلو تجدید کرد و دیوارهای آن را با کاشی معرق بیاراست و به دستورش در جلوی آن، ایوانی با دو مناره بنا نهاد و صحنی با چند بقعه و ایوان ساخت. در پایان دولت صفویه، هنگامی که افغان‌ها بر ایران تاختند، حرم حضرت فــاطمه‌معـصومه(س) نیز آسیب دید و اشرف افغان هنگام عقب‌نشینی همه نفایس و زروزیورهای این آستان، ازجمله طلاهای روی صندوق مرقد شاه‌عباس را به یغما برد.
در روزگار حکومت قاجار حرم فاطمه‌معصومه(س) شکوه روزگار صفویان را باز یافت و فتحعلی‌شاه سطح حرم را با سنگ مرمر فرش کرد. او آینه‌کاری‌های دیوارهای حرم را آغاز کرد و این کار در روزگار محمدشاه به پایان رسید؛ همچنین، فتحعلی‌شاه با یک‌هزار و ۲۰۰ خشت طلا، گنبد حرم را زراندود کرد. در ۱۳۱۴، وزارت معارف وقت، مکانی را در غرب حرم به موزه آستان اختصاص داد. بعدها محل موزه تغییر کرد. در این موزه کتب نفیس خطی و قرآن‌های مذهب و گران‌بهایی که در سالیان دراز جمع‌آوری شده بود، به‌علاوه اشیای نفیسی چون مسکوکات کهن و گران‌بهای زرین و سیمین اسلامی، از عصر خلفای عباسی تا روزگار معاصر، قالیچه‌های نفیس، درهای زرین و سیمین، قندیل، چلچراغ، شمعدان و بسیاری دیگر از وسایل نفیس نگهداری می‌شود.
