به گزارش اصفهان زیبا؛ صنعت انیمیشن سالهاست که تأثیر مستقیمی بر تشکیل گفتمان نسل بعد ملتها دارد. دولتهای غربی بهویژه آمریکا از این فرصت بهخوبی بهره گرفتند و از این صنعت بهعنوان یکی از ابزارهای یکسانسازی فرهنگی برای غالب کردن فرهنگ خود به دیگر کشورها استفاده کردند.
در سالهای اخیر این صنعت را کشورهای جنوب شرق آسیا ازجمله ژاپن و کره جنوبی با ساخت انیمه و مانگا و کیدراما (درام کرهای) بسیار جدی در پیش گرفتهاند؛ بهحدی که این روزها با پدیده کرهای شدن فرهنگ ایرانی روبهرو شدهایم. کافی است برای درک این موضوع سری به آموزشگاههای زبان کرهای بزنیم و از حجم زیاد علاقه نوجوانان به یادگیری این زبان تعجب کنیم.این صنعت سالها در کشور ما مغفول بود؛ اما در چند سال اخیر شاهد اقدامات مثبتی در این زمینه هستیم که هرچند ناکافی است، تا حدی امیدوارکننده است. اگر میخواهیم در بازار پرزرقوبرق این صنعت بهشدت جذاب حرفی برای گفتن داشته باشیم، باید هرچه سریعتر در سیاستهای خود در حوزه انیمیشن بازنگری ویژهای انجام دهیم که گام مهم و اساس آن حمایت دستگاههای فرهنگی متولی این امر از صنعت انیمیشن است.
نوجوانان خوشسلیقه ایرانی زیر سلطه انیمیشنهای مسموم غربی
سلیقه نوجوانان ایرانی، مانند سایر نوجوانان سراسر دنیا، تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد. جذابیتهای بصری و کیفیت فنی انیمیشنها برای نوجوانان بسیار مهم است.
انیمیشنهای با کیفیت بالا که از جلوههای بصری پیشرفته، طراحی کاراکترهای خاص و نوآورانه و تکنیکهای جدید انیمیشنسازی بهره میبرند، توجه نوجوانان را به خود جلب میکنند. آنها به دنبال تجربه محتوایی هستند که با واقعیتهای جهان دیجیتال امروز هماهنگ باشد و از آخرین تکنولوژیها استفاده کند. بنابراین، محتوایی که بتواند ازنظر تکنیکی با انیمیشنهای موفق جهانی رقابت کند، بیشترین شانس را برای جذب این گروه دارد.
داستانهای پیچیده و شخصیتپردازی عمیق نیز جزو عناصر جذابیت برای نوجوانان است. نوجوانان معمولا به داستانهایی علاقهمندند که چالشهای زندگی، روابط انسانی و مسائل هویتی را به شکلی جذاب و هیجانانگیز مطرح کنند. این داستانها میتوانند شامل موضوعات فانتزی، علمیتخیلی یا حتی ماجراجوییهای روزمره باشند؛ اما مهم این است که بتوانند با نیازهای احساسی و فکری نوجوانان ارتباط برقرار کنند.
بااینحال، سلیقه نوجوانان ایرانی تا حد زیادی تحتتأثیر فرهنگ و ارزشهای دینی و اجتماعی کشور ما قرار دارد. انیمیشنهای غربی بعضا مفاهیمی مانند فردگرایی مطلق، روابط خارج از چارچوب خانواده، یا سبک زندگی مصرفگرا را ترویج میدهند؛ اما نوجوانان ایرانی بهطور ناخودآگاه به دنبال محتوایی هستند که با ارزشهای اسلامی و ایرانیشان همخوانی داشته باشد. ممکن است برخی نوجوانان به سمت انیمیشنهای غربی جذب شوند؛ اما بسیاری از آنها همچنان به دنبال محتوایی هستند که در کنار جذابیت بصری و داستانی، ارزشهای اخلاقی و معنوی موردقبولشان را نیز منعکس کند.
در اینجا باید به تأثیر فضای مجازی و رسانههای اجتماعی هم توجه کنیم. دسترسی آسان به انواع محتوای انیمیشنی در اینترنت و پلتفرمهای دیجیتال، باعث شده نوجوانان امروزی بهراحتی با تولیدات خارجی آشنا شوند. این دسترسی گسترده به محتوای خارجی، گاه باعث میشود که نوجوانان سلیقهای فراتر از مرزهای فرهنگی خود پیدا کنند و این چالشی است که باید بهدقت مدیریت شود.
تولید داخل و آگاهیبخشی تنها سپر دفاعی در برابر آسیبهای پویانماییهای شرق
علاقه نسلهای زد و آلفا به ژانرهای مانگا و انیمه و کیدراما، بخشی از روند جهانیسازی فرهنگی است که در ایران نیز مانند سایر نقاط دنیا دیده میشود. این علاقه نشاندهنده گسترش نفوذ رسانههای آسیای شرقی، بهویژه ژاپن و کره جنوبی، در میان جوانان و نوجوانان است. انیمههای ژاپنی و سریالهای کرهای به دلیل داستانپردازیهای جذاب و شخصیتهای پیچیده و طراحیهای بصری خاص توانستهاند جای خود را در ذهن و قلب نوجوانان ایرانی باز کنند.
تأثیرات مثبت این گرایش را میشود در افزایش علاقه نوجوانان به آثار هنری و فرهنگی متنوع دانست. آشنایی با فرهنگهای دیگر میتواند باعث رشد فکری و افزایش آگاهی نسل جوان شود. انیمهها و مانگاها اغلب به موضوعات اجتماعی پیچیدهای میپردازند که میتوانند نوجوانان را به تفکر درباره موضوعات اخلاقی، انسانی و اجتماعی سوق دهند.
اما آسیبهای جدی نیز در این علاقه وجود دارد. بسیاری از این انیمهها و سریالهای کرهای دارای محتوایی هستند که مفاهیم فرهنگی و اجتماعی متضاد با ارزشهای دینی و اخلاقی جامعه ما را ترویج میدهند؛ برای مثال، روابط آزادانه بین شخصیتها، تأکید بر ظواهر و مدگرایی افراطی و مصرفگرایی، یا ترویج ارزشهای فردگرایانه و سکولار در این محتواها مشاهده میشود. این محتواها میتوانند بهتدریج تأثیرات منفی بر هویت فرهنگی و دینی نوجوانان بگذارند و آنها را از ارزشهای سنتی و دینی کشورشان دور کنند.
بسیاری از انیمهها و مانگاها، بهویژه آنهایی که مخاطب بزرگسال دارند، دارای محتوای خشونتآمیز یا ناهنجار هستند که ممکن است بر روان و رفتار نوجوانان تأثیر منفی بگذارد. این مسئله مخصوصا زمانی نگرانکننده است که نوجوانان بدون هیچ نوع نظارت و آگاهی از این محتواها استفاده کنند. برای مقابله با این آسیبها لازم است تولید محتوای داخلی تقویت شود تا بتواند ازنظر کیفی با این آثار رقابت کند. آگاهیبخشی به خانوادهها و نوجوانان درباره محتوای مناسب و نامناسب و همچنین ارائه جایگزینهای فرهنگی همسو با ارزشهای اسلامی و ملی کشور، ضروری است.
از ضعف در داستان تا فاصله از سلیقه مخاطب
برای اینکه انیمیشن ایران بتواند در رقابت با انیمیشنهای غربی و شرقی موفق باشد و نوجوان ایرانی را جذب کند، باید با چندین چالش مهم و اساسی روبهرو شود. نخستین مانع، کیفیت فنی و تکنولوژی تولید انیمیشنهاست. در مقایسه با تولیدات غربی و شرقی، بسیاری از انیمیشنهای داخلی ازنظر کیفیت بصری و جلوههای ویژه ضعیفتر هستند. این موضوع باعث میشود نوجوانان که بهطور طبیعی به دنبال محتوای باکیفیت و جذاب هستند، بیشتر به سمت تولیدات خارجی گرایش پیدا کنند. برای رفع این مشکل، باید سرمایهگذاری بیشتری در زیرساختهای فنی و تربیت نیروهای متخصص در حوزه انیمیشنسازی صورت گیرد. همچنین تولیدکنندگان انیمیشن باید بهروزترین تکنولوژیها و ابزارهای انیمیشنسازی را به کار بگیرند تا بتوانند محصولاتی با استانداردهای جهانی تولید کنند.
مانع دیگر، ضعف در داستانپردازی است. داستانهای قدرتمند و پیچیده یکی از عوامل اصلی موفقیت انیمیشنهای غربی و شرقی است. متأسفانه بسیاری از انیمیشنهای ایرانی داستانهای ساده و پیشبینیشدنی دارند که نمیتوانند توجه نوجوانان، بهویژه نسلهای جدید را که به دنبال محتوای هیجانانگیز و چالشبرانگیز هستند، جلب کنند. خلق داستانهای جذاب با پیامهای فرهنگی و اخلاقی عمیق که هم بتوانند ارزشهای اسلامی و ایرانی را منعکس کنند و هم نیازهای هیجانی و فکری نوجوانان را برآورده سازند، بسیار ضروری است.
سومین مانع، شناخت ناکافی از مخاطب نوجوان است. تولیدکنندگان انیمیشن داخلی باید بهطور عمیقتری با نیازها و علایق و سلایق نوجوانان امروزی آشنا شوند. نسل جدید به محتواهایی علاقهمند است که سریع و هیجانانگیز و پر از ماجراجویی و پیچیدگی باشد. اگر انیمیشنهای ایرانی نتوانند این عناصر را به مخاطبان خود ارائه دهند، طبیعتا نوجوانان به سمت محتوای خارجی کشیده میشوند. تحقیقات میدانی و روانشناختی در این زمینه بسیار مهم است تا تولیدکنندگان بتوانند محتوایی تولید کنند که با سلیقه نوجوانان همخوانی داشته باشد.مانع بعدی، نبود حمایت مالی کافی است. تولید انیمیشن باکیفیت نیازمند هزینههای بالاست و بدون سرمایهگذاری مناسب، امکان تولیدات رقابتی وجود ندارد. در حال حاضر، بخش خصوصی تمایل چندانی به سرمایهگذاری در این حوزه نشان نمیدهد؛ بنابراین دولت و نهادهای فرهنگی باید نقش حمایتگر و تسهیلگر داشته باشند. سرمایهگذاری در این صنعت نهتنها باعث ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی میشود، بلکه میتواند بهعنوان یک ابزار فرهنگی مؤثر در ترویج ارزشهای اسلامیایرانی استفاده شود.
زیرساخت، سرمایه، بازار و حمایت؛ چهار راه تبدیل به صنعت
انیمیشن ایران قابلیت تبدیلشدن به یک صنعت پایدار و رقابتی را دارد؛ اما برای رسیدن به این جایگاه، باید مجموعهای از گامهای کلیدی و اساسی برداشته شود. در حال حاضر، انیمیشن در ایران بیشتر بهعنوان یک هنر و رسانه دیده میشود تا یک صنعت کاملا مستقل و اقتصادی. برای تبدیلشدن به یک صنعت واقعی و موفق، نیازمند تحولاتی اساسی هستیم.
اولین گام، تکمیل زیرساختهای فنی و تخصصی است. ما به آموزشهای پیشرفته و تربیت نیروی انسانی ماهر نیاز داریم. مدارس و دانشگاههای هنری و فنی باید دورههای تخصصی بیشتری درزمینه انیمیشن برگزار کنند و افراد را با جدیدترین تکنولوژیها و ابزارهای انیمیشنسازی دنیا آشنا سازند. در این زمینه، استفاده از تجربه کشورهای موفق، مانند ژاپن و آمریکا، میتواند بسیار مفید باشد. همچنین لازم است تا دانشجویان و هنرمندان انیمیشن به برنامههای تبادل علمی و فرهنگی بینالمللی دسترسی پیدا کنند تا بتوانند از تجارب روز دنیا بهرهمند شوند.
دومین مرحله، سرمایهگذاری و حمایت مالی است. بدون بودجه و منابع مالی کافی، نمیتوان به تولیدات باکیفیت و تجاری در این صنعت دست یافت. همانطور که گفته شد؛ در حال حاضر، بخش خصوصی تمایل چندانی به سرمایهگذاری در این حوزه ندارد و به همین دلیل، دولت و نهادهای فرهنگی باید نقش پررنگتری در حمایت از پروژههای انیمیشنسازی ایفا کنند. تسهیلات مالی، اعطای وامهای بلندمدت و حتی معافیتهای مالیاتی برای تولیدکنندگان انیمیشن میتواند انگیزه مناسبی برای رشد این صنعت باشد.
سومین مرحله، تقویت بازاریابی و توزیع انیمیشنهای داخلی است. اگر انیمیشنهای تولیدشده در ایران بهدرستی معرفی و تبلیغ نشوند، طبیعتا نخواهند توانست به دست مخاطبان، چه در داخل و چه در خارج از کشور، برسند. حضور در جشنوارههای بینالمللی، توزیع از طریق پلتفرمهای دیجیتال و نمایش در سینماها و تلویزیونهای داخلی و خارجی ازجمله راهکارهایی است که میتواند به رشد صنعت انیمیشن ایران کمک کند. ما باید تلاش کنیم که بازارهای بینالمللی را نیز هدف قرار دهیم و محتوای انیمیشن ایرانی را به مخاطبان جهانی عرضه کنیم.
مرحله چهارم، حمایت از ایدههای خلاقانه و تولید محتوای متنوع است. انیمیشنهای موفق جهانی معمولا بر اساس ایدههای نوآورانه و داستانهای جذاب شکل میگیرند. در ایران نیز باید به خلاقیت اهمیت بیشتری داده شود و هنرمندان جوان تشویق شوند تا داستانها و ایدههای تازه و متناسب با فرهنگ و ارزشهای ایرانیاسلامی خلق کنند. حمایت از این ایدهها و تأمین بودجه برای تولید پروژههای خلاقانه میتواند به رشد صنعت کمک شایانی کند.
انیمیشن ایرانی چشم در چشم گفتمان غرب
انیمیشنهای پرطرفدار غربی همچون شرک و باب اسفنجی ، نهتنها سرگرمکننده هستند، بلکه در لایههای خود پیامهایی فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی را منتقل میکنند که مخاطب کودک و نوجوان بهمرورزمان آنها را درونی میکند. این گفتمانها بهطور غیرمستقیم باورها و ارزشهایی را ترویج میدهند که ممکن است در تضاد با فرهنگ و ارزشهای اسلامیایرانی باشند. برای مثال، در انیمیشنهایی مانند «شرک»، مفاهیمی چون فردگرایی، آزادی مطلق و کنایههای خاص به نهادهای اجتماعی و دینی مطرح میشود. چنین محتواهایی بهتدریج ذهنیت و نگرش نسلهای جوان را تغییر میدهد و آنها را به سمت پذیرش ارزشهای بیگانه سوق میدهد؛ بنابراین این گفتمان برای نسلهای بعدی بسیار مهم است؛ زیرا تأثیرات فرهنگی این انیمیشنها عمیق و بلندمدت است.
کشورهای غربی از طریق این انیمیشنها به دنبال ایجاد نوعی «یکسانسازی فرهنگی» هستند. آنها با استفاده از شخصیتهای جذاب و داستانهای پرمخاطب، تلاش میکنند تا سبک زندگی و باورهای خود را بهعنوان سبک زندگی غالب و جهانی مطرح کنند. این موضوع ممکن است منجر به تغییر در سبک زندگی و ارزشهای فرهنگی کودکان و نوجوانانی شود که با این محتواها در ارتباط هستند. ازاینرو، ما نیز بهعنوان جامعهای با فرهنگ و ارزشهای اسلامی و انقلابی باید از این ابزار قدرتمند برای ایجاد گفتمان فرهنگی بومی خود بهره بگیریم. اگرچه انیمیشنهای غربی تأثیرات عمیقی بر ذهن و روان نسلهای جوان میگذارند، این فرصتی است تا با تولید محتوای داخلی، گفتمان مبتنی بر فرهنگ و ارزشهای خودمان را توسعه دهیم. انیمیشن ایرانی میتواند به یک ابزار فرهنگی قدرتمند تبدیل شود که به ترویج ارزشهای ملی و اسلامی کمک کند و در مقابل گفتمانهای غربی، بهعنوان یک جایگزین مناسب معرفی شود.
کیدراما؛ فانتزیساز قدرتمند
سریالهای کرهای به دلیل طراحی داستانی قوی، شخصیتهای پرجاذبه و کیفیت بالای تولید، توانستهاند جای خود را در میان مخاطبان باز کنند. اما در کنار جذابیتهای ظاهری، باید به تأثیرات فرهنگی و هویتی این سریالها نیز توجه کرد. یکی از پیامدهای اصلی این سریالها ایجاد الگوهای هویتی متفاوت است. بسیاری از سریالهای کرهای بر روابط عاطفی پیچیده، فردگرایی و همچنین سبک زندگی مدرن و مصرفگرایانه تأکید میکنند. این محتواها میتوانند باعث شوند نوجوانان ایرانی بهتدریج با هویتی پیوند بخورند که از فرهنگ و ارزشهای ملی و اسلامی فاصله دارد؛ برای مثال، تصویری که این سریالها از زندگی اجتماعی، عشق و روابط خانوادگی ارائه میدهند، اغلب با چارچوبهای دینی و اجتماعی ما همخوانی ندارد.
ترویج ظاهرگرایی و مصرفگرایی از دیگر پیامدهای این سریالهاست. نوجوانانی که این سریالها را دنبال میکنند، ممکن است بهتدریج بهسوی الگوبرداری از سبک زندگی کرهای با تأکید بر مد، زیباییهای ظاهری و مصرف کالاهای لوکس سوق پیدا کنند. این تغییرات هویتی میتواند منجر به افزایش فاصله فرهنگی میان نسل جوان و ارزشهای سنتی خانواده و جامعه ایرانی شود. این سریالها، فانتزیهای غیرواقعگرایانهای از زندگی و روابط انسانی ارائه میدهند که ممکن است توقعات غیرواقعی از زندگی واقعی را در نوجوانان شکل دهد و آنها بهجای پذیرش واقعیتها و چالشهای زندگی، به دنبال رؤیاپردازیهای ایدئالیستی و غیرواقعی بروند. برای مقابله با این تأثیرات، باید محتوای داخلی قوی و جذاب تولید شود که بتواند به نیازهای روانی و اجتماعی نوجوانان پاسخ دهد و درعینحال هویت فرهنگی و دینی آنها را تقویت کند.