چمبره بافت‌های فرسوده در شهر اصفهان

به گزارش اصفهان زیبا؛ بازآفرینی شهری واژه‌ای است که این روزها زیاد به گوش می‌رسد. این واژه عمر چندانی ندارد و به معنای تغییر و تحولی عمیق و اصولی در دل محلات است و قرار است بافت‌های تاریخی و فرسوده در این طرح جان تازه‌ای بگیرند و نفسی تازه کنند. با آنکه در سال‌های اخیر کلمه بازآفرینی بارها از دهان مسئولان شهر شنیده شده است، اما آن‌قدرها نتوانسته از چمبره بافت فرسوده در دل محلات اصفهان کم کند.

با آنکه در ابتدای سال مدیرکل سابق راه و شهرسازی استان از اجرای ۱۲ پروژه فعال بازآفرینی شهری در استان اصفهان و مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان نیز از تهیه ۴۵ سند بازآفرینی برای محله‌های ناکارآمد شهر در دو سال گذشته برای اصفهان خبر داد، اما حرکت کند طرح‌های بازآفرینی چندان نتوانسته است از سهم ۷ درصدی استان اصفهان از بافت فرسوده کشور بکاهد.

اصفهان با توجه به بافت تاریخی و البته فرسوده، سهم قابل‌توجهی از بافت فرسوده کشور را دارد و این سال‌ها با جدی شدن فرونشست در اصفهان، تهدیدهای بافت فرسوده در دل ملات خودش را بیشتر نشان داده است. محمدعلی ایزدخواستی مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در مصاحبه اخیرش با رسانه‌ها گفته شهر اصفهان دارای ۲ هزار و ۴۶۳ هکتار بافت فرسوده شامل ۲۱۹ پهنه و ۱۰۹ محله در مناطق پانزده‌گانه است که معادل ۱۳ درصد از مساحت کل شهر است و در سال گذشته برای ۳۰ محله در شهر اصفهان در قالب رویکرد مبتنی بر تجربه زیستی، سند بازآفرینی تهیه شده است.

بنا به گفته او تهیه سند بازآفرینی شهری امسال به 45 سند رسیده و رشد قابل‌توجهی داشته است. این درحالی است که در دهه پیش از آن تنها هفت سند بازآفرینی تهیه شده بود. بنا به گفته متولیان امر نوسازی شهری، بازآفرینی یکی از سخت‌ترین اقدامات شهری است که در مسیر اجرا با مشکلات متعددی روبه‌روست. البته زمانی که کلید افتتاح طرح بازآفرینی شهری زده شد، پای سازمان‌های مختلفی به موضوع باز شد؛ اما همراهی چندان خاصی برای اجرای به‌موقع طرح‌ها انجام نشد و در سال‌های گذشته رشد قابل‌توجهی در بازآفرینی شهری در محلات دیده نشد.

بهمن سال گذشته نشست بازآفرینی شهری با موضوع «بازآفرینی پایدار شهری محلات مبتنی بر تجربه زیستی» مطرح شد که از سال ۱۴۰۰ با مطرح‌شدن واژه بازآفرینی شهری پایدار و ورود در تمام ابعاد شاهد مباحث توانمندسازی اقتصادی، اجتماعی و صاحب برنامه شدن در محله‌ها در عرصه‌های مختلف عنوان شد و دفاتر تسهیل گری برای حرکت روان طرح‌های بازآفرینی در محلات ایجاد شد که این دفاتر نیز با مشکلاتی مواجه بود. نبود شناخت مدیریت شهری از فعالیت‌های دفاتر تسهیلگری با وجود ۱۰ سال سابقه فعالیت، تمایل نداشتن مدیران منطقه به اجرای پروژه‌های تعریف‌شده توسط ادارات تسهیلگری و برقرار نشدن ارتباط مؤثر و دوسویه در بدنه شهرداری و مدیریت دفاتر از جمله معضلاتی بود که فعالیت دفاتر تسهیلگری را با مخاطرات جدی روبه‌رو کرد.

زنگ خطر بافت های فرسوده برای اصفهان

سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان بنا به گفته محمدعلی ایزدخواستی تلاش کرده به اجرای طرح‌های بازآفرینی سرعت ببخشد و تدوین سندهای بازآفرینی برای 45 محله نتیجه این تغییر رویکرد بوده است. بنا به گفته ایزدخواستی در شهر اصفهان ۲۲۰۰ هکتار بافت فرسوده و ۱۸۰۰ هکتار بافت تاریخی وجود دارد که از این مقدار، ۵۰۰ هکتار دچار فرسودگی شده است؛ این مناطق همچنان ارزش تاریخی خود را حفظ کرده‌اند، اما به‌دلیل شرایط فیزیکی ناپایدار، جزو بافت‌های فرسوده نیز محسوب می‌شوند. این آمار زنگ خطری برای اصفهان است که باید روند بازآفرینی و احیای بافت های فرسوده را سرعت ببخشد.

سکونت یک‌چهارم جمعیت اصفهان در بافت‌های فرسوده

سکونت یک‌چهارم جمعیت شهر اصفهان در بافت فرسوده آماری نیست که بی‌توجه از آن بتوان عبور کرد. با وجود این آمار مدیرکل سابق راه و شهرسازی استان در اردیبهشت امسال آمار طرح‌های بازآفرینی فعال در استان را تنها 12 عدد و شامل احداث مساجد، روکش آسفالت، احداث مدرسه، مرمت بناهای تاریخی، احداث سراهای محله و طرح‌های مطالعاتی در استان اصفهان با اعتباری بالغ بر ۲۰۰ میلیارد ریال بیان کرد که رقم قابل‌توجهی برای شهر اصفهان و خارج کردن این میزان از جمعیت اصفهان از بافت فرسوده نیست.

بنا به گفته قاری‌قرآن بالغ بر چهار هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال تسهیلات نوسازی مسکن در بافت فرسوده، پرداخت شده و در سال‌های ۱۴۰۰ لغایت ۱۴۰۲ بیش از دو هزار و ۵۰۰ واحد جهت تسهیلات بافت فرسوده به بانک معرفی شدند که از این تعداد، متقاضیان برای افزون بر یک هزار و ۳۰۰ واحد تسهیلات دریافت کرده‌اند و نیمی ازمتقاضیان موفق به دریافت تسهیلات و بسته‌های تشویقی بافت فرسوده نشده‌اند.

نتیجه بازآفرینی شهری مطلوب نیست

به گزارش اداره ارتباطات رسانه‌ای شهرداری اصفهان، حسن سلمانی، مدیر طرح‌های بازآفرینی شهری شهرداری اصفهان نیز در مصاحبه اخیرش درخصوص بازآفرینی بافت فرسوده و روند اجرای آن در شهر اصفهان گفت: با توجه به آسیب‌پذیری بالای بافت‌های فرسوده توجه و اهتمام به نوسازی، یکی از دغدغه‌های مدیریت شهری اصفهان بوده، اما علی‌رغم این دغدغه‌مندی آمار و ارقام پروانه‌های صادره نشان‌دهنده عدم حصول نتیجه مطلوب است. آمار سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۲ نشان‌دهنده این است که در شهر اصفهان کمتر از یک درصد نوسازی در یک سال اتفاق افتاده است که این آسیب را می‌توان در حوزه‌های مختلف تحلیل کرد.

به گفته سلمانی شرایط بافت فرسوده مصوب شهر اصفهان با حدود ۱۲ درصد از مساحت محدوده شهری و حدود یک‌ چهارم جمعیت شهر اصفهان که در این محدوده ساکن هستند، نشان‌دهنده تراکم بالای ساکنان محدوده بافت فرسوده است.

او گفت: حدود ۲۰ درصد از مساحت بافت فرسوده مصوب در محدوده بافت‌های تاریخی قرار گرفته و با توجه به ضوابط حفاظتی و میراثی، ساخت‌وساز در این محدوده‌ها از توجیه اقتصادی خارج شده و بعضا بخشی از بافت‌های فرسوده این محدوده یا خالی از سکنه شده است یا به ساکنان غیربومی تعلق گرفته یا کارکردهای اقتصادی از جمله انبار وموارد مشابه کیفیت زندگی این محدوده‌ها را نیز دچار ضعف شدید کرده است.

او ادامه داد: با توجه به موانع پیش رو در زمینه ایجاد ظرفیت‌های توسعه در بافت‌های فرسوده و عدم جذب سرمایه‌گذاری‌ها و ظرفیت‌های ساخت‌وساز در محدوده بافت‌های فرسوده مصوب، می‌توان اولویت‌هایی را جهت اصلاح شرایط وضعیت موجود ارائه کرد که از آن جمله می‌توان به بازنگری در برخی از محدودیت‌های بافت‌های تاریخی در ضمن در نظرگیری ارزشمندی این بافت‌ها، ایجاد ظرفیت ورود فعالیت‌های متناسب با بافت تاریخی از جمله فعالیت‌های گردشگری، اقامتی و صنایع‌دستی و برخی از کاربری‌های دارای ارزش اقتصادی اشاره کرد که درعین‌حال منجر به پویایی و سرزندگی بافت تاریخی نیز شود.

سلمانی بازنگری در طرح‌های توسعه شهری مثل تأمین کاربری‌های خدماتی، اصلاح دسترسی‌ها و ایجاد ظرفیت ساخت‌وساز شرایط ورود سرمایه‌گذاران و مالکان این محدوده‌ها را به‌منظور تسریع نوسازی عنوان کرده است. چیزی که بارها از زبان مالکان بافت‌های فرسوده در گزارش‌های میدانی بیان شده است. در محلات مختلف اصفهان ساکنان محلات تاریخی و غیر تاریخی به موانع پیش پایشان برای اجرای طرح‌های نوسازی اشاره کرده‌اند.

به گفته مدیر طرح‌های بازآفرینی شهری شهرداری اصفهان تأمین خدمات و نوسازی نیازمند مشارکت و همکاری تمامی ارگان‌های دولتی شهرداری‌ها، بخش خصوصی و مالکان بافت‌های فرسوده است و تعریف طرح‌های بازآفرینی مشارکتی با تعریف وظایف تمامی گروه‌های ذی‌نفوذ و ذی‌نفع در محدوده بافت‌های فرسوده ناکارآمد می‌تواند گامی در خصوص رشد نوسازی در شهر اصفهان باشد.

رشد ۲۰ درصدی نوسازی مسکن در بافت فرسوده

حمیدرضا فلاح چم‌آسمانی، معاون مسکن و ساختمان اداره‌کل راه و شهرسازی استان در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» در خصوص مساحت بافت فرسوده شهر اصفهان گفت: مساحت محدوده‌های بازآفرینی شهر اصفهان ۱۱۰۰۰ هکتار است که هفت درصد بافت فرسوده کشور را شامل می‌شود و حدود ۱۸ درصد جمعیت در محدوده‌های بازآفرینی ساکن هستند.

او در ادامه به اعمال بسته‌های تشویقی در استان اصفهان از سال ۱۴۰۰ اشاره کرد و گفت: مصوب کردن بسته‌های تشویقی بومی هر شهر در بافت فرسوده روند رو به رشد خوبی در راستای نوسازی بافت فرسوده شکل داده است. از سال ۱۴۰۰ تا کنون رشد درصدی نوسازی مسکن در بافت فرسوده شکل گرفته است. برنامه‌هایی جهت تصویب طرح‌های گروه اول بسته‌های تشویقی، بسته‌های خاص و بافت تاریخی در کمسیون ماده ۵ از اقدامات انجام‌شده برای توسعه طرح‌های زیربنایی بوده است و به گفته فلاح با عنایت به استقبال شهروندان از بسته‌های تشویقی کالبدی مصوب شورای عالی معماری و شهرسازی، مقرر است برای 32 شهر استان ضمن تهیه طرح‌های حفاظتی در بافت تاریخی با همکاری وزارت راه و شهرسازی مصوبات لازم در کمسیون ماده 5 تا پایان سال جاری اخذ شود.

فلاح بیان کرد: پروژه‌های بازآفرینی در بافت فرسوده از روکش آسفالت معابر، ساخت مدرسه، ساخت خانه بهداشت و ساخت کلانتری از مهم‌ترین پروژه‌های بازآفرینی شهری هستند و همچنین حفظ و نگهداری خانه‌های تاریخی استان هم از اهمیت بالایی برخوردار ‌است که چندین پروژه مرمت این آثار در دست اقدام است.

اجرای پروژه‌های روبنایی و زیربنایی در بافت های فرسوده

فلاح نوسازی بافت فرسوده را بخش مهمی از برنامه توسعه هفتم عنوان کرد و ادامه داد: برای بهبود و ارتقای وضعیت محله‌های واقع در بافت فرسوده، این استان در نظر دارد پروژه‌های روبنایی و زیربنایی را آغاز کند؛ ازجمله ساخت درمانگاه، مدرسه، کلانتری، ورزشگاه و آسفالت کردن معابر خاکی که همه‌ این‌ها کمک می‌کند زندگی برای ساکنان این بافت راحت‌تر شود.

محمد آیینی معاون سابق وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران چندی پیش در نشست شورای نوسازی مسکن با اشاره به آغاز پویش «نه به معابر خاکی» گفته بود که هدف از اجرای این پویش ایجاد فضایی در کشور برای توجه به معابر خاکی محلات هدف است.

بنا به گفته او به‌منظور تشویق شهرداران جهت اجرای پروژه‌های بهسازی و آسفالت معابر خاکی به ازای ورود هر پروانه نوسازی در بافت‌های فرسوده به سامانه ستاد ملی بازآفرینی شهری، 10 تن قیر اختصاصی مازاد بر سهمیه استان در اختیار شهرداری‌ها قرار می‌گیرد.

فلاح در خصوص نحوه اجرای پویش «نه به جاده‌های خاکی» در محلات به روزنامه «اصفهان‌زیبا» گفت: تلاش ما جذب حداکثری قیر (مازاد بر سهمیه استان) برای آسفالت معابر خاکی است. حدود ۱۱ درصد معابر خاکی شهر اصفهان شامل پویش می‌شود که مساحتی حدود ۶۰ هکتار است که طی چهار سال اخیر با جذب حداکثری قیر بازآفرینی این رقم به ۷درصد کاهش پیدا کرده و در استان این رقم از ۷ درصد به ۵ درصد کاهش یافته است.

فلاح تأکید کرد: با توجه به مکاتبات انجام‌شده و نیازسنجی در بافت فرسوده استان اصفهان برنامه‌ریزی جهت تخصیص ۱۰ هزار تن قیر در بافت فرسوده در سال جاری شده که پس از تصویب و ابلاغ اجرایی خواهد شد. همچنین با آغاز کردن پروژه‌های مختلف، سرمایه‌گذاران و سازندگان تشویق و ترغیب می‌شوند که به مسئله‌ نوسازی ورود کنند و در آن سرمایه‌گذاری داشته باشند.

پرداخت نشدن به‌موقع اعتبارات بازآفرینی

فلاح یکی از مهم‌ترین دلایل کندی پروژه‌های بازآفرینی شهری در شهر اصفهان را به‌موقع پرداخت نشدن تخصیص اعتبار و همکاری نکردن ارگان‌های مربوطه دانست. او ضرورت تخصیص اعتبار تملک دارایی از سوی شورای برنامه‌ریزی استان و انعقاد موافقت‌نامه را راهی برای سرعت گرفتن این پروژه‌ها دانست.

فلاح رتبه استان اصفهان از نظر باز‌آفرینی شهری در سطح کشور را برتر دانست و گفت: این استان پیشرو در همه زمینه‌های بازآفرینی شهری در کشور است.

معاون مسکن و ساختمان اداره‌کل راه و شهرسازی استان با اشاره به اینکه مشکلات زیادی در بافت فرسوده وجود دارد، تصریح کرد: پایین بودن استحکام بناها، مشکلات شکل‌گیری یا تفکیک املاک، ریزدانگی که به دلیل جداسازی نامناسب زمین‌ها اتفاق افتاده و همچنین رعایت نکردن حداقل مسافت یا تناسب ابعاد پلاک، اشراف بر خانه‌های همسایه و ایجاد مزاحمت بعضی از اشکالات خانه‌های موجود در بافت فرسوده است که اگر به این مشکلات رسیدگی نشود، این بافت چه در هسته مرکزی و چه در حاشیه‌ها، کم‌کم خالی از سکنه می‌شود و جمعیت دیگری را به خود جذب می‌کند که باعث مشکلات اجتماعی خواهد شد.

فلاح معتقد است بافت‌های فرسوده با معضلات متعددی مواجه هستند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها، ناپایداری ابنیه و عدم ایمنی ساکنان آن است. درواقع بناهای این بافت‌ها به علل گوناگون ازجمله قدمت، استفاده از مصالح بی‌دوام یا کم‌دوام و رعایت نکردن شیوه‌های صحیح ساخت‌وساز، از استحکام و پایداری لازم برخوردار نیستند.

او این نوع از بافت ها و ابنیه را ناتوان در پاسخ‌گویی به نیاز شهروندان دانست و دسترسی‌های نامناسب و نفوذناپذیری این بافت ها، برای عملیات امدادرسانی در مواقع خطر را یادآور شد.

مشکلات متعدد اجتماعی در بافت های فرسوده

فلاح ادامه داد: این معابر به علت دارا بودن پیچ‌وخم بسیار و عدم امکان نظارت مردم و مسئولان، زمینه بروز مشکلات اجتماعی عدیده‌ای ازجمله خریدوفروش مواد مخدر، حضور معتادان و وقوع جرم را فراهم می‌آورد. مسائل دیگر این بافت‌ها، کمبود تأسیسات و تجهیزات شهری مسکونی، هم‌جواری کاربری‌های ناسازگار و کیفیت نامطلوب بصری است. لازم به ذکر است که هرگونه مداخله کالبدی در بافت های شهری باید باهدف حل این مسائل و ارتقای سکونت انجام گیرد.