به گزارش اصفهان زیبا؛ امروزه هر مکانی با کاربری عمومی همچون ساختمان اداری، مسکونی و آموزشی، برای انجام امور روزانه و ایجاد نظم در محیط به نیروهای خدماتی نظافتی نیاز دارد. مدارس نیز یکی از این مکانها هستند که به فرد یا افرادی برای انجام این وظیفه نیازمندند. معمولا به نیروی خدماتی مدرسه «سرایدار» یا «خدمتگزار مدرسه» گفته میشود.
سرایداران مدرسه وظایف و مسئولیتهای متعدد و حساسی بر عهده دارند که انجام نظافت مدرسه، حضور در مدرسه پیش از کادر آموزشی، معلمان و دانشآموزان و همچنین حفاظت از دانشآموزان، تنها بخش کوچکی از این وظایف محسوب میشود. به دلیل حساسیت این شغل و مسائل امنیتی دانشآموزان معمولا شرایط استخدام نیروی خدماتی مدرسه، سختگیرانهتر از شرایط استخدام نیروهای خدماتی در سایر محیطهاست. با توجه به اهمیت جایگاه نیروهای خدماتی به بررسی عملکرد این نیروها در مدارس پرداختیم و در این راستا به گفتوگو با والدین، کادر آموزشی مدارس و روابطعمومی ادارهکل آموزشوپرورش استان اصفهان پرداختیم.
عدم رعایت بهداشت سبب ایجاد بیماریهای گوناگون برای دانشآموزان شد
مادر شیدا میگوید: در شهرک شهید کشوری که حدود 30 هزار جمعیت دارد فقط یک مدرسه دخترانه دولتی با نام شهید کشوری وجود دارد و دختر 10ساله من در این محیط درس میخواند. ساختمان این مدرسه به دو قسمت تقسیم شده و بخشی از این زمین متعلق به مدرسه پسرانه است. چندین مرتبه ما (والدین) و مدیر مدرسه به آموزشوپرورش برای نبود نیروی خدماتی اعتراض کردیم؛ چراکه هر دو مدرسه دخترانه و پسرانه شهید کشوری فقط یک نیروی خدماتی دارند. این نیرو متعلق به مدرسه پسرانه است و در هفته دو روز در مدتزمان محدودی به نظافت مدرسه دختران میپردازد.
به دلیل عدم وجود نظافت و بهداشت سرویس بهداشتی و کثیف بودن وحشتناک آن دانشآموزان نمیتوانند از آن استفاده کنند. مادر شیدا صدایش را بلند میکند و ادامه میدهد: من از کادر درمان هستم و از این مسئله آگاهی دارم که نگهداشتن ادرار در طولانیمدت باعث بیاختیاری ادرار میشود. ادرار در مثانه نگه داشته میشود و هنگامی که مثانه پر میشود، دریچه انتهایی مثانه که همیشه بسته است و فقط موقع دفع ادرار باز میشود، پیامهایی را به مغز ارسال میکند و خبر پر شدن مثانه را میدهد. زمانی که این پیام نادیده گرفته شود، بعد از مدتی عملکرد این اسفنگتر (دریچه) دچار اختلال میشود و زمانهایی که نباید باز شود، باز میشود و دفع بیاختیاری ادرار صورت میگیرد.
نگهداشتن طولانیمدت ادرار، در قسمت تحتانی شکم درد ایجاد میکند و نهتنها باعث درد در قسمت تحتانی شکم میشود، بلکه خطر ابتلا به عفونت معده را هم افزایش میدهد. زمانی که میکروبهای موجود در ادرار از بدن خارج نمیشوند، فرد دچار عفونت معده هم میشود. نگهداشتن ادرار در پریشانی ذهن مؤثر است؛ به اندازه مصرف الکل یا بیخوابی شدید ذهن را آشفته میکند و قدرت تمرکز فرد را مختل میکند. توان ذهنی انسان تا وقتیکه مثانه پر نشود در حالت عادی و طبیعی است؛ اما موقع نگهداشتن ادرار، ذهن شخص بهاندازه ذهن یک فرد الکلی یا فردی که یک شبانهروز نخوابیده است، آشفته و پریشان میشود. نگهداشتن ادرار اگر بهطور مداوم تکرار شود، باعث درد شدید هنگام دفع ادرار میشود. این عمل برای مدت طولانی، مانع دفع باکتریهای موجود در بدن میشود و این بهنوبهخود باعث بروز تب خواهد شد. زمانی که ادرار برای مدت طولانی نگهداشته شود، بهطورجدی روی کلیه تأثیر میگذارد و به سنگ کلیه و درد منجر میشود. چه کسی قرار است پاسخگوی این همه مشکلات که در آینده برای فرزندان ما ایجاد میشود، باشد؟
نظافت مدرسه وظیفه والدین و دانشآموزان است؟
مسئله فقط دختر من نیست. میتوانم شمارهتلفن مادرانی را به شما بدهم که فرزندانشان به دلیل عدم نظافت سرویس بهداشتی مدرسه نتوانستهاند از آن استفاده کنند و اکنون دچار مشکلات مختلف شدهاند. مادر شیدا درباره نظافت مدرسه پسران هم از مدیرشان جویا شده بود. مدیر در پاسخ به او گفته بود: به برخی از مادران پول میدهیم تا مدرسه را نظافت کنند؛ چراکه آموزشوپرورش به ما نیروی خدماتی نمیدهد. صحبتش تمام نشده بود که شیدا حرفش را قطع کرد و گفت: مامان، امروز نوبت من بود کلاس را تمیز کنم. همه کلاس را جارو کشیدم و نیمکتها را هم گردگیری کردم. بازهم صدای مادر شیدا بلند شد و گفت: چرا وظیفه نیروی خدماتی مدرسه را فرزندان ما باید انجام دهند؟ چرا مدرسه دولتی دخترانه با 230 نفر دانشآموز از کلاس اول ابتدایی تا ششم نیروی خدماتی ندارد؟
رویکردی هوشمندانه برای نظافت مدارس در سایر کشورها
برای مادر شیدا تمیزکردن کلاس توسط فرزندش سبب تعجب و ناراحتی او شده بود. درحالیکه دانشآموزان در ژاپن موظف هستند هرروز به مدت 15 دقیقه مدرسه خود را تمیز کنند. ازنظر ژاپنیها و البته عده بسیار دیگری این کار یک مفهوم عالی را در بچهها نهادینه میکند و از دوران کودکی به آنها میآموزد که فضای عمومی یک فضای مشترک است و همه مسئول حفظ آن هستند. ژاپن بهطورکلی کشور تمیزی است و یکی از مهمترین دلایل آن آموزش این مسئله به کودکان از سنین پایین است. بچهها ناهار خود را در مدرسه میخورند و بعدازآن خود مسئول جمعآوری زبالهها و تمیز کردن میز هستند. آنها غذا را در کنار معلمشان میل میکنند تا ارتباط نزدیکتری بینشان شکل بگیرد. نکته جالبتر اینکه برخی مدارس غذاها را خودشان میپزند و به کودکان آموزش میدهند که غذاهای آسان و سالم بپزند.
البته روی صحبت ما در رابطه با غذا نیست؛ بلکه درراستای آموزش است. این رویکرد اجتماعی به دانشآموزان کمک میکند تا استقلال، مسئولیتپذیری و اخلاق را بهتر یاد بگیرند. بچهها برای منافع مشترک به یکدیگر کمک میکنند و نحوه انجام کار گروهی را نیز میآموزند. تمیز کردن وظیفهای است که بچههای ژاپنی موظف هستند آن را انجام بدهند و طبیعتا اینطور نیست که عاشق انجام دادن آن باشند؛ آنها هم مانند تمام بچههای کره زمین علاقه دارند گاهی از زیر آن در بروند و به بازی کردن مشغول شوند؛ اما روزی 15 دقیقه نظافت به آنها میآموزد که دیگران مسئول تمیز کردن محل رفتوآمد آنها نیستند. بهعلاوه اینکه بچهها در هنگام تمیز کردن با دوستانشان نیز صحبت میکنند و انجام این کار چندان برایشان خستهکننده نیست. واقعیت این است که تمیز کردن بهانه است و اصل این عمل اهمیتی ندارد؛ بلکه برای ژاپنیها این مهم است که بهوسیله این فعالیت چیزی فراتر از تمیزی را به بچهها بیاموزند. واقعیت این است که به آنها آموزش داده میشود تا بهعنوان یک تیم در مراقبت از محیط خود تلاش کنند.
نظافت مدارس به این شیوه در کشور ژاپن یک رویکرد آموزشی است ؛نه ناشی از نداشتن نیروی خدماتی در مدارس؛ بنابراین اگر در ایران نیز بخواهیم چنین رویکردی داشته باشیم، مدیران و مسئولان مدارس باید والدین دانشآموزان را توجیه کنند که این اتفاق یک رویکرد آموزشی است و دلیل این برنامه نداشتن نیروی خدماتی در مدرسه نیست.
زمانی که با والدین دانشآموزان دیگر به آموزشوپرورش مراجعه کردیم، پاسخ آنها به ما این بود: نیرو نداریم. شما که در شهرک کشوری زندگی میکنید توانایی مالی دارید خودتان هزینه کنید و یک نیروی خدماتی برای مدرسه بگیرید. برخی از مسئولان هم به ما گفتند: اگر از شرایط مدرسه ناراضی هستید فرزندتان را به مدرسه دیگری ببرید. من بهعنوان یک مادر حق دارم فرزندم در یک مدرسه دولتی نزدیک به محل سکونتم که امکانات موردنیاز دانشآموزش را دارد درس بخواند. صحبتهای دردناک مادر شیدا از وضعیت نظافت و بهداشت مدرسه پای مرا برای رفتن و همصحبتشدن با نیروهای خدماتی به مدارس کشاند.
حقوق کم مسبب عدم انجاموظیفه نیروهای خدماتی مدارس
گفتوگوی من با نیروهای خدماتی مدارس مختلف در فضا و حالتی متفاوت شکل گرفت. با یکی از آنها همراه با جارو زدن حیاط مدرسه قدم برمیداشتم و صحبت میکردم. با یکی هنگام شستن استکانهای چای درحالیکه روی تنها صندلی آبدارخانه نشسته بودم و با آخرین نفر در دفتر شلوغ و پر از صدا و هیاهوی دبیرانی که انرژیشان از نوجوانان امروز بیشتر بود گفتوگو کردم. همه آنها یک درد مشترک را بیان کردند: با این وسعت و تعداد نفرات بالای دانشآموزان، مدارس بیشتر از یک نیروی خدماتی نیاز دارند. اکنون یکنفره همه مسئولیتها را انجام میدهیم و این کار بسیار سخت است. از طرفی نسبت به فعالیتی که انجام میدهیم حقوقی که دریافت میکنیم خیلی کم است.
معاونان و مدیران مدرسه از عملکرد نیروهای خدماتی شکایت کردند
پس از نیروهای خدماتی نوبت به شنیدن صحبتهای معاونان و مدیران مدرسه درباره کیفیت عملکرد نیروهای خدماتی رسید. اولین معاونی که با او صحبت کردم، از داستان قهر و آشتی نیروهای خدماتی مدارسی که در آن فعالیت کرده بود گفت: نیروهای خدماتی از این مسئله آگاه هستند که آموزشوپرورش با کمبود این نیرو مواجه است؛ به همین دلیل در مدارس برای انجام وظایف خود ما را اذیت میکردند و فعالیتهایی را که وظیفه داشتند، انجام نمیدادند؛ بهعنوانمثال برای آوردن و چینش صندلیها از نیروی خدماتی مدرسه درخواست کردم صندلیها را به طبقه پایین بیاورد و او گفت: آوردن صندلی وظیفه من نیست.
زمانی که این صحبت را کرد، عصبانی شدم و گفتم: این کار وظیفه من و مدیر است؟ بهخاطر این حرفی که به او زدم. یک هفته قهر کرده بود و هیچکدام از وظایف خود را انجام نمیداد. همصحبت بعدی من مدیر یک دبستان راهنمایی بود که دلیل کثیف بودن مدرسه را کمکاری و عدم انجام وظایف نیروی خدماتی دانست. او بیان کرد: نیروهای خدماتی کمکاری میکنند و زمانی که علت را از آنها جویا میشویم؛ میگویند: ما پول زیادی دریافت نمیکنیم که به این اندازه کار کنیم. در انتها با یک معاون دبیرستان هم صحبت کردم. او از نحوه فعالیت نیروی خدماتی راضی بود و مشکل را در کمبود این نیرو میدانست و بیان کرد: تعداد دانشآموزان این مدرسه 600 نفر است. با این تعداد دانشآموز و سهطبقه فضای آموزشی نیازمند سه نیروی خدماتی هستیم. مدرسه ما برای این مشکل یک راهکار به آموزشوپرورش معرفی کرد. خدا را شکر آموزشوپرورش با نظر ما موافقت کرد و اکنون در جهت رعایت بهداشت و نظافت مدرسه هر دو هفته یکبار با بخشی از هزینهای که والدین هنگام ثبتنام به مدرسه پرداخت کردند، نیروی خدماتی میگیریم تا به نظافت و آراستگی مدرسه بپردازند.
در انتها با جلال سلمانی، مدیر روابطعمومی ادارهکل آموزشوپرورش استان اصفهان گفتوگو کردیم تا از علت مشکل ایجادشده آگاه شویم. او در پاسخ به معضل بیانشده گفت: کسی نمیتواند به شما پاسخ درستی دهد. این موضوع کشوری است و حل آن نیازمند مصوبه مجلس است. 13 سال است آموزش و پرورش حتی یک نیروی خدماتی هم استخدام نکرده است و این نیروها بازنشسته شدهاند و کسی جایگزین آنها نشده است؛ به همین دلیل این موضوع اکنون تبدیل به یک بحران شده است.
همه شاکی شدهاند
باتوجهبه گفتوگوهایی که داشتیم، از اهمیت یک محیط آموزشی پاکیزه و بهداشتی بر سلامت جسمی و روانی دانشآموزان آگاه شدیم. حضور در محیطی تمیز و مرتب باعث کاهش بیماریها و افزایش رضایت و راحتی آیندهسازان میشود. بااینوجود والدین، دانشآموزان و کادر آموزشی نسبت به وضعیت فعلی نظافت مدارس معترض هستند. از طرفی نیروهای خدماتی نیز به دلیل مشکلات مختلف ازجمله حقوق دریافتی کم انگیزهای برای فعالیت ندارند. تقاضای والدین، دانشآموزان، کادر آموزشی و نیروهای خدماتی از آموزشوپرورش رسیدگی سریع به این موضوع است.
