به گزارش اصفهان زیبا؛ دانشگاه‌های دولتی از دیرباز بخش عمده‌ای از هزینه‌های خود را از طریق بودجه عمومی کشور تأمین کرده‌اند. این مدل تأمین مالی که ریشه در اقتصاد نفتی دارد، موجب شده است که بخش زیادی از دانشگاه‌ها برای اداره امور آموزشی، پژوهشی و اجرایی خود، چشم‌انتظار اعتبارات دولتی باشند. بااین‌حال، در سال‌های اخیر، به دلیل افزایش هزینه‌های آموزش عالی، محدودیت منابع دولتی و چالش‌های اقتصادی، تأمین مالی دانشگاه ها به یکی از مسائل اساسی نظام آموزش عالی کشور تبدیل شده است.
کارشناسان و مدیران دانشگاهی بر این باورند که دانشگاه‌ها نمی‌توانند صرفا متکی به بودجه‌های دولتی باشند و باید به سمت مدل‌های نوین تأمین مالی حرکت کنند. از سویی، بسیاری از کشورها تجربه موفقی در زمینه استقلال مالی دانشگاه‌ها از دولت داشته‌اند؛ به‌گونه‌ای که مراکز علمی توانسته‌اند از طریق قراردادهای پژوهشی، ارتباط با صنعت، تجاری‌سازی دانش و جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و بین‌المللی، منابع درآمدی خود را متنوع سازند. اما آیا چنین مدلی در ایران نیز قابل اجراست؟
دانشگاه‌های اصفهان، ازجمله دانشگاه اصفهان، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و دانشگاه صنعتی اصفهان از مراکز علمی پیشرو در کشور به شمار می‌روند که هر یک در حوزه‌های آموزشی، پژوهشی و فناوری دستاوردهای قابل‌توجهی داشته‌اند. اما این دانشگاه‌ها تا چه اندازه توانسته‌اند از منابع جایگزین برای تأمین مالی استفاده کنند؟ چالش‌های آن‌ها در این مسیر چیست؟ آیا راهکاری وجود دارد که دانشگاه‌ها بتوانند ضمن حفظ کیفیت آموزش و پژوهش، استقلال مالی خود را افزایش دهند؟ این گزارش به بررسی وضعیت تأمین مالی دانشگاه‌ها و ضرورت حرکت به سمت مدل‌های پایدار درآمدزایی می‌پردازد.
اقتصاد نفتی و تأمین مالی دانشگاه‌ها
محمد واعظ برازانی، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان، در این رابطه به «اصفهان‌زیبا» می‌گوید که یکی از ویژگی‌های اقتصاد نفتی، وابستگی بیش‌ازحد به منابع دولتی برای تأمین مالی دانشگاه‌هاست. او معتقد است که این مدل تأمین مالی باعث شده دانشگاه‌ها، به جای آنکه توسعه خود را بر اساس تولید و به‌کارگیری دانش پیش ببرند، صرفا به‌عنوان نهادهای مصرف‌کننده بودجه دولتی فعالیت کنند.او تأکید می‌کند: در حالی که در یک نگاه جامعه‌محور و تمدن‌ساز، دانشگاه باید از یک‌سو در خدمت جامعه باشد و از سوی دیگر، از امکانات جامعه برای توسعه خود بهره ببرد؛ اما در حال حاضر، دانشگاه‌ها چندان به این مسیر ورود نکرده‌اند.
تلاش برای تغییر در الگوی درآمدزایی دانشگاه‌ها
به گفته واعظ برازانی، در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای تغییر و تحول در شیوه تأمین مالی دانشگاه‌ها صورت گرفته است؛ اما این تغییرات هنوز به میزان مورد انتظار نرسیده است. هرچند برخی دانشگاه‌ها، از جمله دانشگاه اصفهان، در مقایسه با گذشته، پیشرفت‌هایی داشته‌اند، اما همچنان سهم عمده‌ای از هزینه‌های این مراکز از بودجه دولتی تأمین می‌شود.او در این رابطه توضیح می‌دهد: دانشگاه اصفهان در سال‌های اخیر موفق شده است درآمدهای اختصاصی خود را از محل انجام طرح‌های پژوهشی افزایش دهد. برای مثال، طی پنج سال گذشته، این درآمدها بیش از سه برابر شده است. همچنین دانشگاه توانسته است در برخی موارد، کمک‌های خیرین را نیز جذب کند.
سهم درآمدهای اختصاصی در تأمین هزینه‌های دانشگاه
با وجود این پیشرفت‌ها، همچنان سهم درآمدهای اختصاصی دانشگاه اصفهان در تأمین کل هزینه‌های آن محدود است. بر اساس گفته‌های واعظ برازانی، این درآمدها تنها حدود ۱۵ درصد از هزینه‌های دانشگاه را پوشش می‌دهند و همچنان بخش اعظم منابع مالی از بودجه عمومی دولت تأمین می‌شود.او در این رابطه می‌گوید: این آمار نشان می‌دهد که دانشگاه‌ها هنوز نتوانسته‌اند به سطحی از خودکفایی برسند که بتوانند از وابستگی کامل به بودجه دولتی رها شوند. در واقع، هرچند پیشرفت‌هایی در این زمینه رخ داده، اما کافی نیست.
ضرورت ایجاد مدل پایدار مالی برای دانشگاه‌ها
وابستگی دانشگاه‌ها به بودجه دولتی، در شرایطی که کشور با محدودیت منابع مالی مواجه است، می‌تواند در بلندمدت چالش‌هایی برای نظام آموزش عالی ایجاد کند. به همین دلیل، برخی کارشناسان بر این باورند که دانشگاه‌ها باید علاوه بر دریافت بودجه دولتی، به دنبال مدل‌های جدید تأمین مالی باشند.
واعظ برازانی تأکید می‌کند: دانشگاه‌ها می‌توانند از ظرفیت‌های پژوهشی، قراردادهای صنعتی و همکاری با بخش خصوصی برای تأمین بخشی از منابع مالی خود استفاده کنند. این روش نه‌تنها به کاهش وابستگی به بودجه دولتی کمک می‌کند، بلکه باعث می‌شود دانشگاه‌ها ارتباط بیشتری با جامعه و صنعت برقرار کنند و تأثیرگذاری بیشتری در حل مشکلات کشور داشته باشند.
چالش‌های پیش روی دانشگاه‌ها در مسیر درآمدزایی
اگرچه ایده درآمدزایی دانشگاه‌ها جذاب به نظر می‌رسد، چالش‌های متعددی در مسیر تحقق آن وجود دارد. یکی از این چالش‌ها، نبود زیرساخت‌های مناسب برای اجرای طرح‌های درآمدزا در برخی دانشگاه‌هاست. علاوه بر این، قوانین و مقررات موجود در کشور نیز بعضا انعطاف لازم را برای ایجاد تحول در شیوه‌های تأمین مالی دانشگاه‌ها ندارند.
واعظ برازانی در این رابطه می‌گوید: برای آنکه دانشگاه‌ها بتوانند مدل‌های جدید درآمدزایی را پیاده‌سازی کنند، باید تغییراتی در قوانین و سیاست‌های آموزش عالی کشور ایجاد شود. همچنین لازم است که دانشگاه‌ها، علاوه بر تمرکز بر آموزش و پژوهش، به‌صورت جدی به موضوع کارآفرینی و ارتباط با صنعت بپردازند.
با توجه به شرایط اقتصادی کشور و افزایش هزینه‌های دانشگاه‌ها، به نظر می‌رسد که اتکای صرف به بودجه دولتی، دیگر یک راهکار پایدار برای تأمین مالی مراکز آموزش عالی نیست. اگرچه برخی دانشگاه‌ها، از جمله دانشگاه اصفهان، تلاش‌هایی در راستای افزایش درآمدهای اختصاصی خود داشته‌اند، این تلاش‌ها هنوز کافی نیست و بخش عمده‌ای از هزینه‌های دانشگاه‌ها همچنان از محل بودجه عمومی دولت تأمین می‌شود.
بر این اساس، کارشناسان بر ضرورت ایجاد مدل‌های پایدار مالی برای دانشگاه‌ها تأکید دارند. حرکت به سمت درآمدزایی از طریق قراردادهای پژوهشی، همکاری با صنعت و جلب حمایت‌های بخش خصوصی، می‌تواند به استقلال مالی دانشگاه‌ها کمک کند و زمینه‌ساز توسعه پایدار آموزش عالی در کشور شود. با این حال، تحقق این امر نیازمند تغییراتی در سیاست‌گذاری‌های کلان، بهبود زیرساخت‌ها و افزایش تعامل دانشگاه‌ها با جامعه و صنعت است.
