در میانه شهری که امروزه تمامی کوچه پس کوچه‌های قدیمی‌اش به هم راه پیداکرده و بزرگ شده، گاهی دردانه‌ای میان این همه راه و شاه‌راه پیدا می‌شود که اگر از کسی سراغش را بگیرید، حتم به‌یقین با تردید و کمی سر به هوا راهش را نشانتان خواهد داد.
امامزاده شاه‌زید یکی از آن هزار دردانه است که پیش‌تر، در محله قدیمی اصفهان به نام تلواسکان قرار داشت؛ اما امروزه بنابه گسترش شهر و خیابان‌کشی‌های مفصل، درمیانه مرکز شهر و زندگی مردم قرار گرفته است.
در خیابان هشت‌بهشت شرقی، ساختمان آرامگاه در گوشه‌ای آرام نشسته است و هر رهگذر عجولی را یارای دیدنش نیست. آن‌قدر که خیلی از ساکنان اصفهان نمی‌دانند دراینجا، جز صفای دل که محض زیارت است و دعا و نیایش، صفای روح نیز حاصل می‌شود.
آن هم با دیدن تصاویری که از داستان‌های مربوط به واقعه عاشورا و خرده‌روایت‌های مذهبی از ائمه و یارانشان بر سراسر دیوار این آرامگاه مصورشده است. درواقع گسترده‌ترین نقاشی آرامگاهی را می‌توان در اینجا پیدا کرد.
مسیر رسیدن
از فلکه احمدآباد به سمت چهارراه هشت‌بهشت بروید. سمت چپ وارد هشت‌بهشت شرقی شوید.در سمت راست، نرسیده به کوچه ارمغان، بنای آرامگاهی را پیدا می‌کنید. اگر از میدان بزرگمهر راهی می‌شوید، به سمت چهارراه هشت‌بهشت و پس از آن وارد هشت‌بهشت شرقی شوید و الخ.
نکته کاربردی گردشگرانه
ازآنجا که ورودی این بنا تا خیابان اصلی هشت‌بهشت شرقی کمی فاصله دارد، درطی مسیر از چهارراه هشت‌بهشت غربی به سمت شرق، نرسیده به کوچه ارمغان می‌توانید این بنای آرامگاهی را بیابید.
نکته آنکه مبادا پیش خود فکرکنید این امامزاده هم مثل سایر امامزاده‌ها یک ضریح و گنبد ساده دارد. منظور آنکه، از دور زیارت نکنید و سلام نفرستید! بروید نزدیک و درمیان داستان‌های مصور از رزم‌ها و اشک‌ها و لبخندها و شور، سلام دهید و زیارت کنید.
بدو ورود
در بدو ورودتان به آرامگاه و پیش از سلام و زیارت، گوشه‌ای بنشینید و دورتادور دیوارها را بخوانید. اندوه و رزم و شجاعت و مردانگی دراین تصاویر خوانده می‌شود. حتا شیواترین نوحه‌ها در برابر تصویر تیر آغشته به‌خون در گلوی علی‌اصغر، الکن است.
گسترده‌ترین نقاشی مذهبی، معروف به نقاشی قهوه‌خانه‌ای، دراین آرامگاه دیده می شود. جزئیات بصری و نام اشخاص در کنار پیکره‌ها و رنگ‌ها همگی از مشخصات نقاشی دوره قاجار هستند.
از صفوی تا معاصر
آرامگاه، منسوب به یکی از نوادگان امام چهارم شیعیان(ع) است که در سال 447 هجری‌قمری به شهادت رسیده و با نام ابویعلی زید بن ابوالقاسم علی بن ابوالحسن محمد بن ابومحمد یحیی شیخ العترة بن ابی‌الحسین محمد بن ابوجعفر احمد بن محمد الاکبر زُبارة بن ابی‌عبدالله المفقود بن ابی‌الحسن المکفوف بن حسن الافطس بن علی اصغر بن امام زین‌العابدین، بر سردر آرامگاه زیارت نامه‌ای دارد.
در سال 994 هجری قمری و دراوایل دوره صفوی و در دوران شاه محمدخدابنده، پدر شاه عباس اول صفوی این بنای آرامگاهی ساخته شده است.
اما در دوره شاه سلیمان صفوی، در سال 1097 نیز مرمت شده و تزئینات کاشی‌کاری گنبد از آن دوره است. با وجوداین، بنابر ماده تاریخی که در مصرع آخر اشعاری که به‌خط نستعلیق برجسته، برلوح سنگی سیاه رنگ در ایوان سمت راست آرامگاه شاه‌زید نوشته شده و به اقدامات و خدمات خادم آستانه شاه‌زید محمدرضا اشاره می‌كند، سال ساخت 1083 است.
درهرصورت، ارتفاع گنبد کاشی‌کاری‌شده از کف دوازده متر است. تزئینات آجری با کاشی فیروزه‌ای و سیاه رنگ در ترکیب با رنگ آجر، نمودار نقش مایه‌های هندسی ایرانی‌اسلامی است. بر گلوگاه گنبد، آیات قرآن به خط بنایی نگاشته شده است.
این تزئینات قرآنی به تاریخ 1314 و 1315 مزین شده‌است. کتیبه‌ای که به مرمت‌های دوره شاه سلیمان صفوی اشاره می‌کند، به خط محسن امامی است.
نقاشی‌های قاجاری
سرتاسر دیوارها پراست از نقاشی‌های دیواری به سبک قهوه‌خانه‌ای که به‌طور حتم در دوره قاجاریه ترسیم شده است. تصاویری از صحنه‌های جنگ عاشورا و حوادث قبل و پس از آن واقعه کبیر.
تصاویری که همچون کتابی در برابر دیدگان گشوده است و مخاطب به‌قدر و به‌اندازه از کلیت ماجراها می داند و این تصاویر، تنها اشارتی است برای به یادآوردن مصیبت خانواده حضرت و تفکر و تامل در آن. براساس کتیبه‌های موجود، آخرین مرمت‌های این نقاشی ها در سال 1369 انجام گرفته است.
روش محافظت ازاین آثار به‌شکل دردناکی زشت و نابهنجار است؛ اما می‌توان درک کرد که این راه‌حل حفاظتی، تا چه‌حد مایه حفظ این آثار بوده است.
بازنگری درکاربست شیوه‌های مدرن حفاظت این آثار که هم حظ‌بصر بیننده را شامل شود و هم بقای اثر تاریخی را، ضروری است. علاوه برآن، لزوم فرهنگ‌سازی برای گردشگران و مسافران در ترک دیوارنویسی و دیوارگزیدن نیز بیش از آن ضروری است.
هنگامه بدرود
در بازگشت از این آرامگاه و زیارت امامزاده آن، آرزو کنید این ثروت‌های ملی در سایه فهم و شعور مردمان زمانه، شانس رسیدن به دست نسل‌های آینده را داشته باشند. در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و هنری سرزمین‌مان کوشا باشیم.
