چندی پیش پروژه احداث سدی جدید در حریم پل شهرستان اجرا شد که ادامه حیات پل را با خطر رو به رو کرد. اما با تغییر نقشه سد و بستر رودانه، پل توانست به حیاتش ادامه دهد. هر چند دیگر این پل بیش از آن که برفراز پل باشد بر روی دریاچه آبی بازمانده از زاینده رود، ایستاده است!
پل گردی
این پل قدیمی در ناحیه «جی قدیم» واقع شده و از نظر معماری فوق العاده جالب توجه است و یکى از پل هاى باستانى است که در چهار کیلومترى مشرق اصفهان واقع و از دو طرف از آن پل عبور مى کنند. یکى از خیابان هاى مشتاق و سارویه و از دامنه تپه اشرف و دیگر از دالان بهشت؛ در دو طرف این پل بیشه و باغ ها و آپارتمان ها قرار دارند.
حالا اما قدیمی‌ترین نشانه پل را به ساسانیان مربوط می‌دانند.اقدامات ساسانیان در زمینه ایجاد تاسیسات زیربنایى نظیر جاده، پل، سد و کانال هاى آبرسانى ، نشانه اى از توجه آنها به برنامه ریزى عمرانى است و پل شهرستان هم نشانه‌ای تاریخی از همین توجه محسوب می‌شود.
در پل شهرستان از سنگ، لاشه سنگ و ملات، آجر و خشت استفاده شده است. بنای «گمرک‌خانه» پل از آجر است. پل از ستون مدور آجری تا سنگفرش قدیمی ساخته شده و اگر بخواهیم اجزای پل را دقیق‌تر بررسی کنیم باید به دهانه‌ها، چشمه‌ها، طاقنما و گمرک‌خانه اشاره کنیم.
پل بر بستر صخره اى رودخانه احداث شده است. در زمان هاى باستان ، براى ایجاد پل ها ، بستر صخره اى رودخانه انتخاب مى شد . همچنین محل مورد نظر را در جایى انتخاب مى کردند که رودخانه باریک شده است. این شیوه، براى استحکام و صرفه جویى در مصرف مصالح در ساختمان پل به کار گرفته مى شد در این شیوه ، ابتدا صخره را تراشیده سپس با سنگ و ساروج پایه هاى پل را به وجود مى آوردند .
در ساختن پل شهرستان نیز از همین شیوه استفاده شده و پایه ها را از سنگ لاشه و ساروج ساخته اند. به نظر مى رسد تمام پل از سنگ و ملات ساخته شده و سپس بعد از ویرانى که بر اثر طغیان هاى مکرر زاینده رود صورت گرفته، طاق ها را مرمت کرده اند. آثار مرمت، به خاطر ناهمگونى قوس هاى طاق مشخص است.
اگر می‌خواهید به ترتیب آثار به جای مانده پل را تماشا کنید، از پاطاق قوس‌ها دیدن را آغاز کنید که از سنگ و ملات هستند؛ همان جنس پایه‌های پل. بعد، قسمت هاى آجری بالاى طاق چشمه ها که مرمت شده را ببینید.
سپس حاشیه قوس‌ها هستند که آجرهایی شبیه آجرهای پل خواجو دارند و احتمالا در زمان صفویه مرمت شده اند. می‌گویند تاریخ احداث پل همان زمان شکوفایی تپه اشرف است. نکته جالب دیگر این است که تا دوران صفوی راه اصفهان به شیراز از آن می‌گذشته است.
از دیوار خشتى که به موازات رودخانه، در حفارى سال 1352 به دست آمد، مى توان پى برد که قسمت شمالى پل – که شهرستان نامیده مى شده – کاملا محصور بوده و راه دست یافتن به شهر، تنها از طریق بناى گمرک خانه پل بوده و در واقع گمرک خانه، دوازه شهرستان محسوب مى شده است یا آثار به جا مانده از پل و پیرامون آن، مى توان نتیجه گرفت که پل شهرستان در دوره ساسانى ساخته شد و سپس در دوران بعد از اسلام، به دفعات مورد مرمت قرار گرفت. زیرا پل، بنایى است که براى همگان سودمند است و باید آن را حفظ مى کردند .
بناى گمرک خانه پل، مربوط به دوران بعدى است. با این نوع بناها از روزگار آل بویه آشنا هستیم. نمونه هایى از آن، در بند امیر در جلگه مرودشت باقى مانده است.
ولى به احتمال زیاد، این شیوه ماخوذ از دوره پیش از اسلام است و شاید گمرک خانه بر بنایى کهن تر ساخته شده باشد. بنابراین اگر ساختمان اولیه تپه اشرف را بناى تدافعى قلمداد کنیم، دلیل منطقى پیدا خواهیم کرد که نگهبانى از پل ورود و خروج به شهر را از وظایف ساکنان قلعه بدانیم.
مسیر رسیدن
برای رسیدن به پل شهرستان، باید مسیرتان را از طرف جنوبی زاینده رود تا میانه آبشار سوم پی بگیرید و وقتی شهربازی آبشار را دیدید، توقف کنید.
از روی پل فلزی کوچکی که به نمایشگاه بین المللی می‌رسد بگذرید، سوله نمایشگاه را رد کنید و به ورودی جنوبی پل برسید یا در طرف شمالی رودخانه در میان خیابان سلمان فارسی از سر دیگر پل وارد شوید.
توصیفات دیگران
از نویسندگان قدیم، مفضل بن سعد بن حسین مافروخى اصفهانى در کتاب خود به نام محاسن اصفهان ، از این پل به نام جسر حسین یاد کرده است و قصر هایى که نزدیک این پل بنا شده بوده را ستوده است.
نکته کاربردی گردشگرانه
از نظر ارزش‌های باستان شناسی و تاریخی، پل شهرستان مهم ترین و ارزشمندترین پل اصفهان است؛ چون از دوره‌های مختلف تاریخی نشانه‌هایی دارد.
محققین گفته‌اند که هم هخامنشیان، هم ساسانیان در ساخت این پل در این نقطه نقش داشته‌اند و البته قسمت‌هاى بالایی پل هم زحمت حکام و معماران دیالمه و سلاجقه است. بنابراین سر فرصت و با تمانینه این پل مهجور را ببینید.
