خانه‌ای از جنس اصلاحات

اصفهان در قامت یکی از قدیمی ترین مراکز شهری ایران، بنای تاریخی و باستانی کم ندارد؛ اما در دوران معاصر یکی از بناهای بسیار مهم سیاسی و اجتماعی اصفهان، در محور تاریخی دولتخانه صفوی واقع شده است.

خانه‌ای قدیمی با قدمتی بیش از یکصد سال که علاوه بر زیبایی چشمگیر معماری و الگوهای سنتی خانه سازی ایرانی، دارای بار سیاسی و اجتماعی فراوانی نیز هست.

خانه مشروطیت که روزگاری میزبان صاحب پر نفوذش، حاج آقا نورالله نجفی مسجد شاهی بوده، امروزه بدل به موزه ای شده که می توان در آن تاریخ مشروطه اصفهان را مرور کرد.

مسیر رسیدن

برای رسیدن به خانه مشروطه، مسیر دل انگیزی در پیش دارید. چون باید از میدان نقش جهان عبور کنید که تماشای آن حتی بعد از هزاران بار نه تکراری می شود و نه ملال انگیز.

پس از عبور از میدان نقش جهان، از ضلع جنوب شرقی آن می توانید وارد محله تاریخی حسن آباد بشوید. در کوچه ای که به چهارسو مقصود مشهور است، پس از عبور از مقابل امامزاده احمد و مقبره خاندان نجفی در محله قصر منشی با تابلوی خانه بیداری اسلامی روبه رو خواهیدشد. حالا این شما و این هم خانه مشروطه.

نکته کاربردی گردشگرانه

خانه مشروطه جزو معدود بناهای موزه ای اصفهان است که به طور رایگان می توانید از آن بازدید کنید. این خانه زیبا از صبح تا عصر یکسره باز است و در کنار محتوای سیاسی و فرهنگی که دارد، پاتوق بسیار مناسبی برای استراحت کوتاه‌مدت شما هم هست.

حیاط با صفا و دل‌باز خانه مشروطه در فصل‌های گرم سال می تواند سایه‌سار مناسبی برای چندساعت استراحت و فراغت از کار روزانه باشد.

خانه مشروطه در این یکصد و اندی سال گذشته وقایع سیاسی و تاریخی مهمی را به خود دیده است. اما شاید یکی از تلخ ترین آنها، ماجرای کشته شدن زن ظل سلطان به دست پسرش باشد.

آنجا که مونس السلطنه، زن ظل سلطان از دست ستمکاریهای پسرش، شازده صارم الدوله، به خانه آقانورالله پناه می آورد و در همین خانه مشروطه فعلی بست می نشیند.

اما این بست نشینی سرانجام خوشی ندارد و صارم الدوله که به زور قصد بازگرداندن مادرش را داشته در اقدامی خودآگاه یا ناخودآگاه، با شلیک تیر به زندگی او پایان می دهد. به همین دلیل هم صارم الدوله را تا پایان عمر، شازده مادرکش می نامیدند.

پیش از ورود

قبل از ورود به خانه مشروطه شبکه درهم تنیده ای از کوچه پس کوچه های قدیمی و سقف دار تاریخی پیش روی شما گسترده است. کافی است ورود به خانه مشروطه را اندکی به تاخیر اندازید و پس از عبور از کوچه پشت مسجد جامع عباسی و باغ زره سازان، وارد پس کوچه های دل انگیز قدیمی اما مرمت شده و تر و تازه بشوید.

این مجموعه زیبا و چشم‌نواز پس از چند پیچ و خم به بازارچه حسن آباد و ورودی خانه مشروطه ختم می شود.

بدو ورود

در سال‌های گذشته درب ورودی خانه مشروطه با امروز اندکی متفاوت بود. امروزه شما می توانید در بدو ورود به این خانه تاریخی، در مکانی که نام خانه بیداری اسلامی را بر خود دارد، با مجموعه ای از کتاب‌ها و انتشارات این بنیاد فرهنگی آشنا شوید.

در کنار این کتاب‌ها، می توانید روند مرمت خانه آقانور الله نجفی را از یک بنای ویرانه تا موزه امروزی به صورت تصویری مشاهده کنید.

از قصر منشی تا خانه مشروطه

پشت ظاهر با شکوه و بدون نقص میدان نقش جهان شبکه درهم پیچیده ای از کوچه پس کوچه های فرسوده به چشم می‌خورد که مجموعه ای از بناهای تاریخی اصفهان را دل خود جای داده است.

کوچه‌های سقف دار زیبا و خانه‌های تاریخی دل انگیز که در قدیم به محله باغات مشهور بوده است. از آن همه باغ امروزه تنها یکی مانده به نام باغ زره‌سازان که در همسایگی مسجد جامع عباسی می‌درخشد. در همسایگی محله باغات محله تاریخی حسن آباد نشسته است.

محله ای با قدمتی طولانی که از قبرستانی قدیمی تا بازارچه امروزی، راه درازی را پشت سر گذاشته است. مجموعه چشم‌نواز امامزاده احمد و مسجد ساروتقی به همراه مقبره خاندان نجفی از دیدنی های این محله است. اما شاید شهرت این محله امروزه به دلیل وجود یک بنا باشد: خانه مشروطه که زمانی متعلق به صاحب پر شر و شورش یعنی آقانورالله نجفی بوده است.

این خانه تاریخی در محله ای به نام قصر منشی واقع شده که اشاره به وجود قصری بزرگ وبی همتا در این مکان دارد . قصری از دوره صفوی که متعلق به منشی الممالک شاه بوده است.

از آن قصر که چیزی امروزه باقی نمانده، اما در عوض یک خانه باقیمانده که پیشینه ای مهم و تاریخ ساز را حول محور خویش سازماندهی می کند. خانه مشروطه، یادمانی از نقطه عطف تاریخ معاصر یعنی انقلاب مشروطه است.

در محضر آقا نورالله…

خانه مشروطه نظیر سایر خانه های تاریخی ایران از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. در روزگار گذشته ورودی اصلی این خانه از سمت شمالی بوده، اما با تغییرات زیادی که به خود دیده است، امروزه شما یکسره به حیاط اندرونی خانه وارد می شوید.

حالا شما درست روبه‌روی مجسمه شیخ محمد تقی نجفی (آقانجفی) برادر مقتدر آقانورالله ایستاده اید که زعامت مطلق مذهبی اصفهان آن روزگار را بر عهده داشته است. امروزه برای بازدید از خانه مشروطه مسیری طراحی شده است که طی آن بیشترین بازده را داشته باشد.

اگر بر اساس این مسیر پیش بروید، پس از عبور از چند اتاق تو در تو که با ویترین‌هایی مزین به اسناد تاریخی قدیمی از دوره مشروطه پر شده است، به حیاط بیرونی خانه وارد می شوید؛ یک فضای با صفا و دل انگیز که به ویژه در فصل بهار تصویر به یادماندنی در ذهن شما باقی خواهد گذاشت.

تخت هایی که دور تا دور حیاط گذاشته اند، مکان مناسبی برای استراحت کوتاه مدت و مطالعه بروشورهای خانه مشروطه است. در ضلع شمالی وجنوبی این حیاط دو تالار شاه نشین هفت دری به چشم می خورد.

تالارهایی با شیشه های رنگین که اُرسی های زیبایی را صورت بندی کرده است. یکی از این تالارها متاسفانه به روی بازدید کنندگان بسته است؛ اما آن دیگری تجربه ای فراموش نشدنی برایتان رقم خواهد زد.

گزارش یک قتل

آقا نورالله نجفی یکی از پر تلاش ترین و مهم ترین رهبران مشروطه خواهی در اصفهان قاجاری بوده است. هنگامی که جنبش مشروطه پس از استقرار دولت مشروطه خواه دچار مشکلات فراوانی شد و نوبت به ظهور رضاشاه رسید، آقانورالله در صدد مخالفت با سیاست‌های شاه تازه ایران برآمد.

اما این مخالفت عاقبت خوشی برای او نداشت. زیراکه رضاشاه هنگامی که از بیمار شدن آقانورالله مطلع می شود، «پزشک احمدی» یکی از قاتلان دستگاه خود را برای کشتن آقانورالله گسیل می‌دارد. در شاه نشین جنوبی خانه صحنه قتل سیاستمدار اصفهانی با کمک عروسک‌های واقع نما بازسازی شده است.

علاوه بر این صحنه تکان دهنده، خود تالار هفت دری با آن شیشه های رنگی و اُرسی‌های زیبا بسیار دلنشین است. به ویژه اینکه نیمکت‌هایی دورتادور تالار چیده اند و شما می توانید با خیال راحت ساعتی در این اتاق بمانید و عکس‌های زیبایی از بازی نور و رنگ بگیرید.

آدمک‌ها، عکس‌ها، روزنامه ها

با شنیدن اسم خانه مشروطه بی گمان اولین چیزی که به ذهن خطور می کند، آدمک‌های واقع‌نمایی هستند که به شکل اشخاص حقیقی و تاریخی بازسازی شده اند و در هر اتاقی بیننده را با بخشی از فراز و نشیب‌های مشروطه‌خواهی در اصفهان آشنا می کنند.

آدمک‌های شخصیت‌های مهمی نظیر آخوند خراسانی، علامه نائینی، مرحوم مدرس، رضاشاه، شیخ فضل الله نوری و خود آقانورالله نجفی که هر کدام با حجم زیادی از اسناد تاریخی و عکس‌های قدیمی همراه شده اند.

بدین ترتیب بازدید از هر اتاق این خانه، مانند ورق زدن تاریخ معاصر ایران است. در سردابه زیر تالار هفت دری هم نمایشگاهی از روزنامه های قدیمی اصفهان در دوره مشروطه به چشم می خورد که مطالعه آنها انسان را با خود به عمق تاریخ می کشاند؛ به میان هیاهویی نوگرایانه که نوید آزادی و استقلال بیشتر برای مردم ایران داشت.