به گزارش اصفهان زیبا؛ در روزهایی که پرونده هسته‌ای ایران تحت فشارهای جدید و به نوعی کانون توجه محافل داخلی و بین‌المللی قرار گرفته است و با رأی شورای امنیت سازمان ملل به عدم تمدید معافیت‌های ایران از تحریم‌های بین‌المللی، احتمال فعال سازی اسنپ‌‌بک علیه ایران طی روزهای آینده وجود دارد، نامه‌ای با امضای بیش از ۷۰ نماینده مجلس شورای اسلامی در خصوص ساخت سلاح هسته ای با ضرورت بازداراندگی در دکترین دفاعی ایران، بحث‌های تازه ای را در خصوص ایران هسته ای مطرح کرده است؛ تعدادی از نمایندگان مجلس صراحتاً خواستار بازنگری در دکترین دفاعی ایران، خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) و ساخت و نگهداری بمب اتمی شدند.
در متن این نامه که پس رأی شورای امنیت سازمان ملل به عدم تمدید معافیت‌های ایران از تحریم‌های بین‌المللی منتشر شد، آمده است به‌کارگیری سلاح هسته‌ای مصداق حرمت فتوای رهبری معظم انقلاب در سال ۱۳۸۹ بوده اما ساخت و نگهداری به‌عنوان بازدارندگی بحث دیگری است.
به گفته امضاء کنندگان این نامه، مجلس شورای اسلامی طبق قانون اساسی در همه امور کشور می تواند اظهار نظر کند و این یک اصل صریح و روشن است. این اظهارات و البته تأکید بر پیش بردن نامه از سوی امضاء کنندگان اما تا پیش از سخنان رهبر معظم انقلاب طی روزهای های اخیر بود، آنجا که حضرت آیت الله خامنه ای همزمان با هفته دفاع مقدس و در سخنانی تلویزیونی بار دیگر با تأکید صریح اعلام کردند که ما سلاح هسته‌ای نداریم و تصمیم‌مان عدم ساخت و استفاده از این سلاح است.
پس از آن برخی با این موضع که در موضوعاتی مانند حمله اخیر آمریکا و رژیم صهیونیستی به مراکز هسته‌ای کشورمان، یا در شرایطی که برخی جریان‌ها به دنبال ایجاد فضاهای جدید مانند فعال‌سازی مجدد پرونده‌های مرتبط با انرژی هسته‌ای هستند، باید توجه داشت که اولویت ما تبعیت از رهنمودهای مقام معظم رهبری است، نظر خود را در این خصوص به رسانه ها عنوان کردند.
ابوالفضل ابوترابی، نماینده مردم نجف آباد و از امضاء کنندگان این نامه به «اصفهان زیبا» گفت: «زمانی که ولی‌فقیه به عنوان ولایت مطلقه نظر خود را اعلام می‌کنند، برای ما دیگر جای تردید یا طرح پیشنهادهای جداگانه وجود ندارد. فرمایش اخیر معظم‌له نیز کاملاً روشن بود؛ ایشان تأکید کردند که مسیر کشور مشخص است و ما باید از برداشت‌های شخصی عبور کرده و در عمل نشان دهیم که سرباز ولایت هستیم. بر همین اساس، موضع ما شفاف است: وقتی رهبری می‌فرمایند که ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای حرکت نخواهد کرد، ما نیز باید به‌طور کامل تمکین کنیم. بنابراین، هرگونه طرح و پرسشی که خلاف این خط مشی باشد، دیگر جایگاهی ندارد.»
تأکید همزمان رهبر معظم انقلاب و رئیس‌جمهور بر پرهیز از سلاح هسته‌ای
رهبر انقلاب طی سال‌های گذشته بارها تصریح کرده‌اند که تولید و به‌کارگیری سلاح‌های کشتار جمعی از جمله بمب اتمی، حرام شرعی است و ایران با وجود توان علمی در این عرصه، به‌خاطر همین چارچوب اخلاقی و دینی مسیر متفاوتی را برگزیده است. این تأکید مکرر نشان می‌دهد که سیاست رسمی نظام نه بر اساس تاکتیک‌های لحظه‌ای، بلکه بر یک خط‌مشی ثابت و اصولی بنا شده است.
بر همین اساس، اظهارات اخیر هفته گذشته رئیس‌جمهور کشورمان در نیویورک در صحن مجمع عمومی سازمان ملل نیز در امتداد همین خط مشی قرار گرفت؛ مسعود پزشکیان عصر چهارشنبه در هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد بار دیگر تأکید کرد که ایران هیچ‌گاه به دنبال بمب هسته‌ای نبوده و نخواهد بود.
سخنانی در فضای فعال شدن مکانیسم ماشه که تأکید همزمان رهبر معظم انقلاب و رئیس‌جمهور بر پرهیز از سلاح هسته‌ای، به‌نوعی پاسخ به دغدغه‌های بین‌المللی و تأکید بر تمایز سیاست رسمی کشور با برخی صداهای متفاوت در داخل است و به نوعی مبنی بر عقلانیت سیاسی می باشد و صرفِ اینکه برخی معتقدند حق داریم درباره ساخت سلاح هسته‌ای سخن بگوییم، در شرایطی که پرونده هسته‌ای ایران در مقطع حساس و سرنوشت‌سازی در عرصه بین‌المللی قرار دارد، چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.
با این حال این نامه نمایندگان مجلس در خصوص سلاح هسته ای و مباحثی که پیرامون آن شکل گرفت، پرسش‌های جدی را در فضای عمومی و تخصصی برجسته کرده است، که مهمترین آن ها به این موضوع بر می گردد که آیا صرف اعلام ساخت سلاح هسته‌ای می‌تواندبرای ایران فضای بازدارندگی ایجاد کند یا خیر؟
تجربه جهانی نشان داده که حتی کشورهای دارای سلاح هسته ای در شرایطی مشابه و در فضای جنگی نه تنها از این ظرفیت خود استفاده نکردند، بلکه این پتانسیل آن‌ها نتوانسته بازدارندگی مدنظر را ایجاد کند. کشورهایی که به منظور نگهداری، به‌روزرسانی و امنیت این سلاح‌ها سالانه میلیاردها دلار هزینه می‌کنند و در نهایت نمی توانند به اهداف خود در این بستر برسند و گاهاً خود این مراکز هسته‌ای در این کشورها به اهداف بالقوه حمله خارجی تبدیل می‌شوند.
نمونه بارز آن پاکستان است که به عنوان یک قدرت هسته‌ای نتوانسته است استراتژی بازدارندگی را از این طریق برای مقابله با تهدیدات خارجی اتخاد کند. آنطور که شاهد بودیم طی چند ماه گذشته در مقابله با هند کشوری که خود از این ظرفیت برخوردار است، قرار گرفت و هیچ یک از دو طرف از این توان خود در فضای جنگی استفاده نکردند.
کشوری که حتی تعهدی در عدم استفاده از این نوع سلاح ندارد و مجموعه‌ای از قابلیت‌های تاکتیکی را توسعه داده تا امکان بازدارندگی در سطوح مختلف جنگی برای خود فراهم کند. در کنار همه این محاسبات، بعد فقهی و اخلاقی نیز همچنان در این خصوص تعیین‌کننده است. اینکه آیا می‌توان «داشتن سلاح هسته‌ای» را حتی در قالب بازدارندگی یا دفاع مشروع توجیه کرد و آیا در صورت حمله دشمن، پاسخ متقابل با سلاحی که آثار انسانی و زیست‌محیطی گسترده دارد، در چارچوب آموزه‌های دینی و اخلاقی برای ایران پذیرفتنی است؟
آنچه که رهبر معظم انقلاب بارها پاسخ روشن به آن داده‌اند. ماشالله شاکری، سفیر سابق ایران در پاکستان و محسن روحی صفت، دیپلمات سابق ایران در پاکستان در گفت وگو با «اصفهان زیبا» به بررسی ابعاد مختلف ایرانِ هسته‌ای، بررسی کشورهای دارای توان هسته‌ای و شرایط بازدارندگی آن ها در این بستر پرداختند و از مواضع جمهوری اسلامی ایران در این باره گفتند.به گفته این دو دیپلمات ارشد سابق کشورمان سلاح هسته‌ای نه امنیت می‌آورد، نه مصونیت، بلکه هزینه‌های آن بیشتر از منافع آن است.
اظهارنظرها به معنای تغییر در سیاست رسمی کشور نیست
ماشالله شاکری، سفیر پیشین ایران در پاکستان، با اشاره به مواضع اخیر رهبری درباره حرمت ساخت و استفاده از سلاح هسته‌ای، تأکید می‌کند که این موضوع هیچ‌گاه نکته‌ای تازه در دکترین دفاعی جمهوری اسلامی نبوده است. او می‌گوید:«مقام معظم رهبری بارها و در مناسبت‌های مختلف تصریح کرده‌اند که ایران برنامه‌ای برای تولید سلاح هسته‌ای ندارد. این موضع در مجامع بین‌المللی همواره به‌عنوان سند اصلی ما مطرح شده و از زمان آقای البرادعی تا آقای بانکیمون و امروز آقای گروسی، برای تمامی دبیران کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز توضیح داده شده است. بنابراین تردیدی در این سیاست وجود ندارد و فرمایشات اخیر رهبر انقلاب و همچنین سخنان اخیر رئیس‌جمهور در سازمان ملل بار دیگر تأکید بر همان خط مشی ثابت است. از منظر حقوقی نیز چون این سیاست از سوی فرمانده کل قوا اعلام شده، برای همه دستگاه‌های کشور لازم‌الاجراست.»
او در ادامه به تفاوت میان فضای سیاسی داخلی و سیاست کلان اشاره کرده و می‌افزاید:«ایران یک نظام مردم‌سالار است و طبیعی است که افراد، از جمله نمایندگان مجلس، بتوانند نظرات کارشناسی خود را در خصوص سلاح هسته‌ای برای مطرح کنند. اما این اظهارنظرها به معنای تغییر در سیاست رسمی کشور نیست، بلکه صرفاً دیدگاه‌هایی کارشناسی است.»
کشورهای دارای سلاح هسته‌ای توانایی اجتناب از رویارویی نظامی ندارند
شاکری در ادامه به توضیحاتی در خصوص پاکستان به عنوان یک کشور دارنده سلاح هسته ای می‌پردازد و خاطر نشان می‌کند: «برای درک موضوع از ساخت سلاح هسته ای اما باید مختصات ژئوپلیتیک هر کشور را دید. پاکستان از سال ۱۹۷۴ با آزمایش هسته‌ای هند مواجه شد و بعد از بیش از دو دهه رقابت، در سال ۱۹۹۸ و تنها دو هفته پس از تست هسته‌ای هند، آزمایش خود را انجام داد. این اقدام به ایجاد نوعی توازن بازدارندگی در جنوب آسیا منجر شد. از طرفی پاکستان عضو NPT نیست، بنابراین نه از ظرفیت‌های آن بهره‌مند است و نه با محدودیت‌هایش مواجه. همین موقعیت به اسلام‌آباد اجازه داده تا منطق خاصی برای خود تعریف کند.
آن‌ها همواره گفته‌اند اگر قرار باشد منطقه شبه‌قاره عاری از سلاح هسته‌ای باشد، این تعهد باید شامل هند و چین هم بشود؛ موضوعی که البته تا امروز محقق نشده است.» به گفته این سفیر سابق ایران در پاکستان، واقعیت این است که سلاح هسته‌ای برای هند و پاکستان بیشتر نقش بازدارنده داشته تا ابزار عملی در جنگ: «با وجود درگیری‌های نظامی متعدد میان هند و پاکستان، چه در ماجرای بالاکوت و چه در منازعات مرزی اخیر، هیچ‌یک از دو کشور به سمت استفاده عملی از سلاح هسته‌ای نرفته‌اند. حتی درگیری‌های چین و هند در تبت هم نشان داد که این کشورها نوعی خویشتنداری هسته‌ای دارند.»
شاکری برای روشن‌تر شدن بحث به نمونه‌های فراتر از جنوب آسیا اشاره می‌کند و می‌گوید: «در جنگ روسیه و اوکراین هم، با وجود اینکه یکی از طرفین زرادخانه هسته‌ای دارد، باز هم این سلاح به‌کار گرفته نشده است. بنابراین داشتن یا نداشتن سلاح هسته‌ای لزوماً به معنای استفاده از آن نیست و بیشتر یک ذخیره استراتژیک تلقی می‌شود؛ ذخیره‌ای که البته هزینه‌ها و تبعات منفی خاص خودش را هم دارد.»
او می افزاید: «به اعتقاد من کشورهای دارای سلاح هسته‌ای چندان دارای توانایی اجتناب از رویارویی نظامی نبوده و نیستند. به ویژه در شبه قاره و جنوب آسیا که بارها ما شاهد درگیری نظامی بین هند و پاکستان، علیرغم وجود تسلیحات هسته ای برای این کشورها بوده ایم.»
سلاح هسته‌ای الزاماً امنیت نمی‌آورد
این دیپلمات سابق کشورمان در ادامه بر وجه دینی و اخلاقی موضوع در ایران هم دست می‌گذارد و می‌گوید:«در کشور ما دکترین دفاعی بر اساس تعالیم اسلامی و نظر ولی‌فقیه شکل گرفته است. این موضع برای تمام نهادهای تصمیم‌گیر، قانون‌گذار و اجرایی لازم‌الاجراست. شاید در پاکستان برخی محافل دینی نسبت به فتوای منع استفاده از سلاح هسته‌ای بحث‌هایی داشته باشند، اما در ایران تکلیف روشن است.»
شاکری در پایان تأکید می‌کند که اتکا به ظرفیت‌های صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای برای ایران اقتدارآفرین‌تر خواهد بود: «سلاح هسته‌ای الزاماً امنیت نمی‌آورد. اقتدار واقعی از توسعه اقتصادی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های صلح‌آمیز فناوری هسته‌ای حاصل می‌شود. اگر ایران توان علمی و صنعتی خود را در این عرصه متمرکز کند، می‌تواند اقتداری به‌دست آورد که دست‌کمی از داشتن سلاح هسته‌ای نخواهد داشت.»
سلاح هسته‌ای به‌تنهایی بازدارندگی ایجاد نمی‌کند
در ادامه اظهارات سفیر سابق ایران در پاکستان، محسن روحی‌صفت، دیپلمات سابق وزارت امور خارجه کشورمان در پاکستان نیز همچون شاکری با نقد ایده «بازدارندگی از طریق داشتن سلاح هسته‌ای» به «اصفهان زیبا» می‌گوید: «این تصور که صرفِ وجود سلاح هسته‌ای به‌تنهایی بازدارندگی ایجاد می‌کند، درست نیست. پاکستان نمونه روشنی است؛ هرچند همزمان با هند هسته‌ای شده، چندین رویارویی نظامی میان‌شان رخ داده و درگیری‌های اخیر نیز در سطح شدید پیش رفت، اما هیچ‌یک از طرفین به استفاده عملی از سلاح هسته‌ای متوسل نشدند.»
تسلیحات هسته‌ای جایگزین توسعه توانمندی‌های متعارف نمی‌شود
او ادامه می‌دهد:«بازدارندگی هسته‌ای وجود دارد اما محدود و سطح‌بندی‌شده است. در واقع بازدارندگی هسته‌ای هست، اما در یک سطح راهبردی و متفاوت. این سطح برای کشورهایی مانند ایالات متحده و روسیه با زرادخانه‌های بسیار بزرگ معنی می‌دهد، ولی برای کشورهایی با ظرفیت محدودتر، کارایی آن در سطوح میانی و عملیاتی چندان تضمین‌شده نیست.»
روحی‌صفت توضیح می‌دهد که تجربه پاکستان نشان می‌دهد داشتن تسلیحات هسته‌ای جایگزین توسعه توانمندی‌های متعارف نمی‌شود. او می‌گوید: «برخی گمان می‌کردند با داشتن بمب هسته‌ای دیگر نیاز به سرمایه‌گذاری بر سلاح‌های متعارف کمتر می‌شود؛ اما در عمل دیدیم پاکستان برای حفظ توازن با هند مجبور شد بر نیروی هوایی، رادارها و پدافند خود سرمایه‌گذاری کند. یعنی حتی با وجود تسلیحات هسته‌ای، نیاز به تجهیزات پیشرفته متعارف باقی می‌ماند.»
روحی صفت همچنین به تفاوت دکترین‌ها اشاره می‌کند و ادامه می دهد: «مسأله دکترین هم اهمیت دارد؛ برخی کشورها دکترین اولین ضربه را دارند و برخی دکترین دومین ضربه. کارکرد بازدارندگی به‌ویژه وقتی که طرف مقابل توانایی نابودسازی کامل زرادخانه شما را نداشته باشد، پیچیده می‌شود. برای کشورهایی مثل پاکستان با اندازه‌ای محدود از زرادخانه، این مکانیزم همان تأثیر راهبردی را که در ذهن عموم است، ایجاد نمی‌کند.»
در پایان، این دیپلمات سابق کشورمان بر ضرورت اتکا به کارشناسی فناوران و نظامی‌ها تأکید می‌کند و می‌گوید: «این موضوع خیلی فنی و تخصصی است؛ نباید به شعارهای سیاسی خلاصه شود. تصمیمات مربوط به حوزه هسته‌ای باید مبتنی بر تحلیل‌های علمی، نظامی و استراتژیک متخصصان قرار گیرد و سپس در سطوح سیاست‌گذاری اعمال شود.»
