احیای میدانگاه معنوی در عرصه میراث جهانی

به گزارش اصفهان زیبا؛

روایت احیای تکیه گلبندان

محمدعلی ایزدخواستی / مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان

تکیه گلبندان که ازجمله میراث تخریب‌شده اصفهان بود، توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان بازسازی و مرمت و به یک میدانگاه و فضای باز شهری در جوار میدان امام(ره) تبدیل شد.

تکیه در دوره صفویه به‌صورت چهار رواق در چهارسو و مسقف بوده است که به‌مرورزمان سقف‌ها تخریب و سقف چوبی جایگزین شد؛ این سقف‌های چوبی تا اوایل دهه ۷۰ وجود داشتند که آن‌ها نیز به دلیل آسیب‌های ناشی از بارندگی‌ها و اتفاق‌های جوی به‌مرور از بین رفتند.

نزدیک به ۳۰ سال بود که گلبندان حالت مسقف خود را ازدست‌داده و تنها سکوهای آن باقی مانده بود؛ ازاین‌رو سال گذشته کارشناسان سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان مطابق تصاویر و عکس‌های هوایی، مرمت و بازسازی این تکیه را آغاز کردند.

عرصه تکیه ۵۱۰ مترمربع است که ۱۸ دهانه و 21 سقف به شکل چارسو احیا و بازسازی شد و سقاخانه تاریخی تکیه نیز مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت؛ فضایی نیز برای نگهداری وسایل تکیه و پخت‌وپز در نظر گرفته شده بود و در کنار تکیه گلبندان بازسازی شد؛ همچنین منبر تکیه به شکل آجری بر اساس شواهد تاریخی، مورداحیا قرار گرفت.

احیای تکیه گلبندان در زمره احیای یکی از نقاط ارزشمند گردشگری‌ مذهبی در اصفهان محسوب می‌شود. برای احیای تکیه گلبندان، عملیات کف‌سازی، احیای رواق‌های پیرامونی، مرمت بام، تزیینات نما و جداره‌سازی و نورپردازی و بازسازی سقاخانه در مدت ۱۰ ماه و با هزینه حدود سه‌میلیارد تومان انجام شده است.

این اقدامات بخشی از پروژه سامان‌دهی گذر حسن‌آباد محسوب می‌شود که توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهر اصفهان در دست انجام است.

تکیه گلبندان به روایت تاریخ

کتاب بازار بزرگ اصفهان، نوشته مرحوم سیروس شفقی، چاپ 1385: حسینیه گلبندان مکانی روباز است که به شکل حیاط در مقابل ساختمان مسکونی واقع شده و دیواری آن را احاطه کرده است.

این حسینیه فاقد درب ورودی است؛ تنها اسم حسینیه روی کاشی‌های لاجوردی بیرون دیده می‌شود؛ در داخل محوطه مزبور نیز سکوهایی از سنگ مرمر برای نشستن و منبری از مرمر وجود دارد.

در نقشه سیدرضاخان با تصحیح عبدالله شاه‌سیاه به تاریخ 1302-1299 «تکیه گاوبندها» در «بازارچه امامزاده احمد» جانمایی شده است. سمت جنوب تکیه با فاصله کمی «مدرسه عرب‌ها» قرار دارد و در سمت شمال تکیه هم «خانه طونی‌خان» و «خانه حاجی نائب‌خان» و «سرای نائب رحیم‌خان» دیده می‌شود.

«سرای اعتمادالتجار» و «خانه آقامیرزا» نیز در سمت غربی تکیه جانمایی شده است.

در یک عکس هوایی به تاریخ 14 آوریل 1936، اثر بوریس دوبنسکی (Boris Dubensky) نمایی از میدان نقش‌جهان و بافت تاریخی پیرامونش دیده می‌شود. در این عکس تکیه گلبندان و رواق‌هایش مشخص است.

آغاز بهره‌برداری از تکیه گلبندان

تکیه گلبندان یک فضای باز شهری با کارکرد آیینی است؛ به همین مناسبت، مراسم آغاز بهره‌برداری از این تکیه نیز با یاری‌گرفتن از میراث ناملموس ایران و برگزاری آیین سوگواری و منقبت‌خوانی اهل‌بیت(ع) ساعت 7:30 شب (19:30) چهارشنبه ۲۲ شهریور ۱۴۰۲ با حضور عموم مردم برگزار می‌شود.

علاقه‌مندان برای حضور در این آیین می‌توانند از خیابان نشاط، کوچه بیت‌الحسین(ع)وارد بازار حسن آباد شوند و در سمت شرقی بازارچه به حسینیه گلبندان برسند؛ مسیر دیگر نیز از خیابان فرشادی، بعد از امامزاده احمد مشتاقان را به گلبندان‌ می‌رساند.

هنر کاشی‌کاری در تکیه گلبندان

در عملیات احیای تکیه گلبندان، دو کتیبه کاشی طراحی و نصب شده است.

در کتیبه اول که شامل چهار کاشی آبی است، عبارتِ «تکیه گلبندان؛ احیا ۱۴۰۲ خورشیدی» نوشته شده است و دومین کتیبه بر بالای منبر آجری، از کاشی معرق ساخته‌شده و آیه «بسم‌الله الرحمن الرحیم» و حدیث «اِنَّ الْحُسین مِصباحُ الْهُدی وَ سَفینَهُ الْنِّجاة» از رسول‌اکرم(ص) را نشان می‌دهد.

البته در کنار این دو کتیبه کاشی‌کاری، دو کتیبه سنگی نیز در محوطه تکیه وجود دارد که روی اولی، روایت تاریخی بنا را با امضای هیئت‌امنای تکیه گلبندان می‌بینیم و به نام حیدر نداف، به‌عنوان واقف تکیه گاوبندها برمی‌خوریم.

دومین کتیبه سنگی هم شعری است که در مصرع نخست آن می‌خوانیم: «این حسینیه که موسوم به گلبندان است.»

تکیه گلبندان در نقشه عرصه و حریم میدان نقش‌جهان

نقشه‌ای با عنوان «بازنگری عرصه و حریم حفاظتی محور فرهنگی‌تاریخی شهر اصفهان» و زیرعنوان «پهنه شماره 3 میدان نقش‌جهان، چهارباغ و آثار تاریخی پیرامون» منتشر شده که در 29دی‌1399 به تصویب کمیته فنی حرایم رسیده و در19تیر1400 ابلاغ شده است.

در این نقشه محدوده عرصه میدان نقش‌جهان با هاشور قرمز و حریم درجه‌یک میدان با خط آبی مشخص شده است. تکیه گلبندان در این نقشه در سمت شمال امامزاده احمد، در عرصه میدان نقش‌جهان دیده می‌شود.

در نقشه پهنه‌بندی محور فرهنگی، تاریخی و طبیعی شهر اصفهان،این پهنه‌ها دیده می‌شوند: منار و باغ قوشخانه، مسجد جامع، میدان امام (نقش‌جهان)، مجموعه علیقلی‌آقا و مسجد سید، قلعه طبرک، چهارباغ و محور تاریخی طبیعی زاینده‌رود، جلفا و تخت‌فولاد.