متولیان کشوری برای اجرای کشاورزی قراردادی عزمشان را جزم کرده‌اند. محمد خالدی، مدیرکل دفتر امور اقتصادی وزارت جهاد کشاورزی، گفته است: وزارت جهاد کشاورزی به‌طور رسمی 20هزار میلیارد تومان تسهیلات از بانک مرکزی و چهارهزار میلیارد تومان از صندوق توسعه ملی برای اجرا و توسعه کشت قراردادی در سال زراعی 1402-1401 ارائه کرده است. در مدل کشت قراردادی سرمایه‌گذار با کشاورز قبل از شروع سال زراعی قرارداد می‌بندد و نقدینگی و نهاده موردنیاز را در اختیارش می‌گذارد. در پایان سال به قیمتی که توافق کرده‌اند، محصول را از او خریداری می‌کند. براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، هم‌اکنون 250هزار هکتار کشت گندم، 40هزار هکتار کشت دانه‌های روغنی و 100 درصد کشت چغندرقند قراردادی است؛ همچنین 46 هزار هکتار برنج‌های پرمحصول به‌صورت قراردادی زیر کشت می‌رود. علاوه بر این، در حوزه سبزی و صیفی ظرفیت 5 تا 10 میلیون کشت قراردادی برای صادرات وجود دارد. حالا به دنبال تصمیم‌گیری متولیان کشوری، برنامه کشت قراردادی به تمامی استان‌های کشور ابلاغ شده است.
در بوته کشت قراردادی
به گفته معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان، برای کشت دانه‌های روغنی مانند کلزا طی سال گذشته و امسال با کارخانه‌های روغن‌کشی همکاری‌هایی صورت گرفته و این محصول در قالب کشاورزی قراردادی به‌عمل‌آمده است؛ علاوه براین، کشت قراردادی محصول گوجه‌فرنگی نیز طی سال گذشته انجام شده است و به تدریج محصولات مختلف کشاورزی اصفهان زیر پوشش کشاورزی قراردادی قرار خواهند گرفت. این‌طور که امید شریفی به اصفهان‌زیبا می‌گوید: «تولید گندم در قالب کشت قراردادی امسال با همکاری سازمان تعاون روستایی و اداره‌کل غله آغاز شده است؛ علاوه بر این، برای تولید محصولات مزیت‌دار کشاورزی اصفهان در قالب کشاورزی قراردادی نیز برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شده است. در این راستا حدود 17 محصول کشاورزی در استان دارای مزیت نسبی و رقابتی هستند؛ ازجمله زعفران و گیاهان دارویی که کشت این محصولات به‌صورت قراردادی انجام خواهد شد.»
شریفی ادامه می‌دهد: «برای کشت قراردادی این محصولات، صنایع و تشکل‌ها همکاری‌های لازم را دارند؛ به‌عنوان‌مثال، برای تولید گیاهان دارویی در قالب کشت قراردادی چندین کارخانه داروسازی همکاری کرده‌اند.» او خاطرنشان می‌کند: «برای کشت گیاهان دارویی استان در قالب کشاورزی قراردادی با تشکل مرتع‌داران صورت گرفته است؛ همچنین برای کشت زعفران نیز با یک تعاونی قراردادی منعقدشده تا خرید تعهدی و بازاریابی این محصول از طریق شرکت واسط انجام شود.»
معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان تصریح می‌کند: «توسعه زنجیره‌های ارزش و کشاورزی قراردادی باعث می‌شود کشاورزی از سنتی به کشاورزی صنعتی و تجاری تبدیل شود؛ به همین دلیل وزارتخانه به دنبال کشاورزی قراردادی در قالب اسناد بالادستی است و تمامی دستگاه‌های همکار وزارتخانه باید برای اجرای این سند بالادستی همراهی و همکاری لازم را داشته باشند.»شریفی عنوان می‌کند: «بین یک درصد تا 4درصد محصولات مختلف کشور در قالب کشاورزی قراردادی انجام می‌شود و رویکرد وزارتخانه این است که این کشت قراردادی را از یک درصد تا 4 درصد گسترش دهد؛ تاجایی‌که سبد اقتصادی تولید محصولات در قالب کشت قراردادی به 20درصد برسد.»معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی اصفهان بیان می‌کند: «کشت چغندرقند و نیشکر از گذشته در قالب کشاورزی قراردادی انجام می‌شد.
همچنین در استان‌های شمالی نیز کشت برنج در قالب کشاورزی قراردادی انجام شده است؛ در حال حاضر نیز وزارتخانه به دنبال این است که در گام نخست، برای کشت دانه‌های روغنی، گندم و برنج، کشاورزی قراردادی را پیاده‌سازی کند.» شریفی می‌گوید: «در کشاورزی قراردادی، کشاورز صرفا دغدغه تولید را دارد و حلقه‌ای که تأمین‌کننده نهاده‌ها، هزینه‌ها و مشاوره‌های قراردادی است، موظف می‌شود تمامی نیازهای کشاورز را مرتفع کند؛ به‌عنوان مثال، نهاده، بذر و نهال و نقدینگی موردنیاز را تأمین کند، مشاوره فنی و حقوقی ارائه دهد و پس‌از آن فعالیت‌های بازاریابی مــحصــولات و صادرات انــجــام شود.»
امتیازهای کشت قراردادی برای کشاورز و پشتیبان
بر اساس اطلاعات ارائه‌شده، کشت قراردادی در کشورهای مختلف سهمی از 40 تا 90 درصد از تولیدات بخش کشاورزی را در بر می‌گیرد؛ اما این میزان در کشور ما به یک درصد می‌رسد. بر اساس پایگاه اطلاع‌رسانی رسرچ گیت یک تحقیق نشان داده که درآمد متوسط کشاورزی قراردادی 11درصد از کشاورزی غیر قراردادی بیشتر بوده و هزینه تولید در هکتار نیز 13 درصد در کشاورزی قراردادی پایین‌تر است و درمجموع سود یک کشاورزی قراردادی 50 درصد افزایش می‌یابد. به دلیل منافعی که کشاورزی قراردادی برای کشاورزان دارد، این سبک کشاورزی مورد استقبال کشاورزان نیز قرار خواهد گرفت. رئیس بخش تحقیقات اقتصادی‌اجتماعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان به اصفهان‌زیبا می‌گوید: «کشاورزی قراردادی، قراردادی است که برای مدت‌زمان مشخص بین کشاورز و پشتیبان (شرکت سرمایه‌گذار مانند کارخانه فراوری محصول یا شرکت صادراتی و…) تا قبل از تولید محصول منعقد می‌شود و در قالب این قرارداد، پشتیبان شرایطی را برای تأمین نهاده‌های تولید، ارائه خدماتی همچون مشاوره، بازاریابی و فروش محصول لحاظ می‌کند.»
احمد سلیمانی‌پور عنوان می‌کند: «در این قرارداد مؤلفه‌های مهمی همچون تاریخ کاشت و برداشت، میزان یا سطح زیر کشت، مقادیر تولید، نهاده‌های موردنیاز برای تولید، فرایند تولید (مواردی همچون منع استفاده از سموم غیراستاندارد، میزان کوددهی، نوع کوددهی، دوره جذب سم در محصولات، نیروی کار موردنیاز، میزان آبیاری، کیفیت و درجه‌بندی محصول)، فرمول‌گذاری برای قیمت محصول و مشاوره‌های فنی شرکت پشتیبان لحاظ می‌شود تا به‌صورت شفاف مشخص شود چه خدماتی از سوی تولیدکننده به پشتیبان باید ارائه شود و پشتیبان چه خدماتی را به تولیدکننده ارائه می‌دهد.»سلیمانی‌پــور خاطرنشــان می‌کند: «زمانی که محصول تولیدکننده‌ها به ثمر می‌نشیند، از آنجایی که عرضه محصول افزایش پیدا می‌کند، قیمت کاهش می‌یابد. درواقع حجم موجودی محصول در بازار باعث افزایش یا کاهش قیمت‌ها می‌شود و این برای کشاورز ریسک دارد.
باوجوداین تفاسیر، قرارداد بین پشتیبان و کشاورز، تضمینی برای کشاورز ایجاد می‌کند و زمانی که کشاورز محصولی را براساس شرایط قیدشده در قرارداد تولید می‌کند، دیگر دغدغه فروش ندارد؛ چون در قالب قرارداد پیش‌فروش به‌نوعی انجام شده است.» رئیس بخش تحقیقات اقتصادی‌اجتماعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان اذعان می‌کند: «در قالب قرارداد منعقدشده بین کشاورز و پشتیبان، مشاوره‌های فنی برای تولید محصول باکیفیت و تولید در تناژ بالا، به کشاورز داده شده و فناوری‌های جدید به تولیدکننده معرفی می‌شود؛ همچنین پشتیبان دوره‌های آموزشی برای کشاورز برگزار می‌کند و این باعث می‌شود محصول باکیفیت بیشتری تولید شود و هزینه‌ها نیز کاهش پیدا کند.»سلیمانی‌پور بیان می‌کند: «در قالب قرارداد منعقدشده، پشتیبان برای تولیدکننده بذر، کود و سم و نهاده‌ها را تأمین می‌کند؛ همچنین امکانات بسته‌بندی نیز فراهم می‌شود.
درضمن پشتیبان اگر به اعتبارهایی نیاز داشته باشد، مطابق با آنچه در قرارداد قیدشده است یا اعتبار به کشاورز اختصاص می‌دهد یا اینکه مشاوره به کشاورز ارائه می‌کند که به چه صورت این اعتبارها را تأمین کند.»او ادامه می‌دهد: «نظارت پشتیبان در قالب قرارداد منعقدشده به‌صورت هفتگی و ماهیانه انجام می‌شود. اگر لازم است پشتیبان مبارزه با آفت انجام دهد، نسخه‌ای در اختیار کشاورز قرار می‌گیرد که چه نوع سم و بذری باید استفاده کند و آبیاری باید به چه صورت انجام شود. به‌طورکلی براساس قرارداد منعقدشده بین کشاورز و پشتیبان، ریسک بین کشاورز و پشتیبان تقسیم می‌شود.» رئیس بخش تحقیقات اقتصادی‌اجتماعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان خــاطرنشــان می‌کنــد: «در قالب کشاورزی قراردادی، کشاورز‌های خرده‌پا به‌واسطه مشاوره‌هایی که از پشتیبان‌ها دریافت می‌کنند.
فعالیتشان تجاری می‌شود و به بازار قابل‌اتکا دسترسی پیدا می‌کنند.» سلیمانی‌پور تصریح می‌کند: «در قالب کشاورزی قراردادی، هزینه‌های مبادله‌ای کاهش پیدا می‌کند و 30درصد ضایعات محصولات کاهشی می‌شود؛ همچنین شاهد ثبات درآمد برای کشاورزان خواهیم بود؛ چون آن‌ها می‌توانند روی درآمدش حساب باز کنند و برنامه‌ریزی‌های لازم را برای توسعه فعالیت‌هایشان انجام دهند.» رئیس بخش تحقیقات اقتصادی‌اجتماعی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان مــی‌گویــد: «افــزایـش مهارت‌های مدیریتی و فنی تولیدکننده در حفظ مزرعه نیز یکی دیگر از مزیت‌های کشاورزی قراردادی است؛ چون دانش فنی تولیدکننده افزایش می‌یابد و تولیدکننده دیگر استرس و دغدغه فروش نیز ندارد؛ ضمن اینکه در قالب کشاورزی قراردادی، امنیت غذایی نیز تأمین می‌شود و تولید محصول نیز با ریسک کمتری همراه است.»
سلیمانـــی‌پــور خاطرنــشان می‌کند: «کشاورزی قراردادی منجر به ازبین‌رفتن کشاورزی خرده‌مالکی می‌شود. وقتی ما اجتماعی از خرده‌مالکان را برای تولید محصول داشته باشیم، مشکل محدودیت تأمین زمین برطرف می‌شود؛ همچنین یکنواخــتــی در تــولیـد محصول از بین می‌رود و کشاورز بر اساس مشاوره‌های پشتیبان محصولاتی مطابق با سلیقه بازارهای صادراتی تولید می‌کند.»او تصریح می‌کند: «کشاورز در قالب کشت قراردادی نهاده‌ها را به‌طور یکجا خریداری می‌کند. در این صورت قیمت نهاده برایش ارزان‌تر تمام می‌شود؛ ضمن اینکه نهاده‌ها را در زمان تولید انبوه خریداری می‌کند که منجر به بهبود فعالیت کشاورزان خواهد شد؛ همچنین تولید محصولات کشاورزی بر اساس استانداردها انجام می‌شود و بسته‌بندی محصولات شکیل‌تر خواهد شد.»
