با توجه به اینکه سازه در مراحل ابتدایی است، تغییر طراحی و تخریب طبقات بالایی و از سویی تغییر طرح هادی در دست تصویب به طوری که مانع ساخت‌وساز در حریم باغات و مرتفع‌تر از ساختمان‌های روستا باشد، بهترین تصمیم در موقعیت کنونی است. همت‌آباد این حق را دارد که بدون آسیب‌دیدن پتانسیل‌های طبیعی و گردشگری‌اش، میزبان اتفاق‌های تازه باشد. ما یک صورت‌مسئله داشتیم: ساختمان چندطبقه نیمه‌کاره در میان باغات یک روستا که برخی «فرصت» می‌خواندندش و برخی «تهدید». هرچند احتیاج نیست معمار یا طرفدار محیط‌زیست باشی؛ کافی است عکس‌ها را نگاه کنی و خودت نتیجه بگیری! اما ما پای صحبت یک منتقد و دو متولی نشستیم و گفته‌های هر دو سوی ماجرا را اینجا برایتان روایت می‌کنیم.
کرباسی: این خانه سالمندان تهدید برای همه است
«این ساختمان، آسایش و امنیت و حریم بصری باغات اطراف را تهدید می‌کند». یک عضو هـیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان این مطلب افزود: «فراغتی که با رفتن به باغ و فاصله‌گرفتن از شهر ایجاد می‌شد، با حضور این ساختمان که با ارتفاع خود بر باغ‌های اطراف سایه افکنده تهدید شده است. معماری صورت‌گرفته ازنظر تـمیم‌گیری نسبت پــر و خالی، جای‌گیری نسبت به جهات جغرافیایی و توزیع توده و فضا جواب مناسبی نیست و این راه‌حلی است که ما در شهرهای بزرگ و برای بعضی از کاربری‌ها استفاده می‌کنیم؛ حتی در نجف‌آباد هم در میان بافت، این عمل مخدوش است و ما پنج طبقه در میان بافت نداریم و در لبه‌های بافت و در برخی جاها پنج طبقه‌ها در حال ایجادشدن است. از این نگاه پروژه مذکور با توده‌ای که ایجاد کرده است، به روستای مجاورش ظلم می‌کند؛ از جهت ایجاد منظر نامطلوب تا بدآموزی‌ای که برای ساخت‌وسازهای بعدی دارد.
عاطفه کرباسی در ادامه گفت: «از دید عملکرد هم پرسش این است که آیا این معماری برای سالمندان مناسب است؟ آیا با توجه به محلی که بنا در حال ساخت است، که یک زمین گسترده در میان باغات است، ساختمان مرتفع، انتخاب خوبی است؟ وقتی ما سالمندان را از شهر نجف‌آباد فاصله می‌دهیم و به‌هرحال از یک سری امتیازها مثل بازدید بیشتر فرزندان محروم می‌شوند، چه امتیازی به آن‌ها می‌دهیم؟ آیا با بردن به ارتفاع می‌خواهیم به او دید و منظر بهتری بدهیم؟ ما با مخاطبانی روبه‌روییم که در روزگار جوانی هم در ارتفاع زندگی نکرده و “دوست داشته‌اند پایشان روی زمین باشد” و از این به بعد امکاناتی مثل راهرو، آسانسور و احتمالا کمک دیگری را برای ورود به حیاط و زیر آسمان قرارگرفتن نیاز دارند؛ سالمندانی که برخی از آن‌ها بیشتر وقت خود را مجبورند روی تخت خود بگذرانند. کاربر نهایی هم که به‌ناچار روزی همه ما خواهیم بود ، در این پروژه خوشحال نخواهد بود.»
مؤلف کتاب «خانه‌های تاریخی نجف‌آباد»، جهت‌گیری شمالی جنوبی ساختمان را که باعث شده یک بدنه اصلی بنا رو به غرب باشد، معضل دیگر این معماری دانست و افزود: «نور نامطلوب آن در ساعات طولانی عصر برای ساکنانش آزاردهنده می‌شود. این دید و منظر برای هر کاربر دیگری هم مخدوش است و این تصمیم حتی برای یک معماری اداری یا فرهنگی نیز مناسب نیست.»
عاطفه کرباسی به تأمین هزینه‌های پروژه از کمک‌های مردمی و خیریه اشاره و تصریح کرد: «این به حساسیت ماجرا اضافه می‌کند. وقتی پول پروژه از راه‌های خیریه و جیب مردم تأمین می‌شود، چرا طرح پروژه به مشورت همگانی گذاشته نشده است؟ من در نیت بزرگوارانی که در حال ساخت پروژه هستند، شک ندارم؛ ولی در زمینه‌های این‌چنینی نیاز است که حساسیت بیشتری داشته باشیم. نکته‌ای که با آن مواجه‌ایم، این نیست که درختی قطع شده است؛ صحبت من این است که چرا شما ساختمان را یک‌جا جمع کرده‌اید تا بقیه جاها را سبز کنید، چرا این‌طوری است؟ باید ساختمان کوتاه‌تر و فضای سبزش در لابه‌لای ساختمان در قالب حیاط‌هایی دیده می‌شد. این تصمیم هم برای روستا، هم منظر باغ‌های اطراف و هم سالمندان بهتر خواهد بود.» او در پایان با ابراز نگرانی برای روستای همت‌آباد و باغات آن گفت: «افزایش قیمت زمین به‌واسطه این ساخت‌وساز و مجاورت این باغات در کنار بافت مسکونی روستا، باعث می‌شود مردم رغبتی برای آبادکردن دوباره باغ‌های اطراف نداشته باشند. حساسیت ما برای محیط‌های بکر و طبیعی باید بیشتر باشد. پول مال مردم است، بستر مال مردم است. شاید خود مردم از عاقبت این موضوع باخبر نباشند. چه کسی باید متولی هدایت این موضوع باشد؟ چرا دهیاری استثنای قانونی قائل می‌شود؟ چون خیریه در حال ساخت‌وساز است، هر مجوزی باید به آن‌ها داده شود؟»
پوراسماعیلی: کمترین زمین را به ساخت اختصاص دادیم
از طرف دیگر، رئیس هیئت‌مدیره دهکده سالمندان احسان به گفته خودش سال‌ها وقت گذاشته و بــه شهرهای مختلف ایران و پایتخت‌های آسیایی سفر کرده و حدود صد مرکز سالمندان را از نزدیک دیده است؛ حتی یک‌هفته‌ای را در خانه سالمندان کهریزک زندگی کرده تا محاسن و معایب را از نزدیک بررسی کند و حالا می‌خواهد برای شهری که به گفته او «در20 سال آینده 105 هزار سالمند خواهد داشت که نزدیک 37 هزار نفر آن‌ها به یکی از این 16 روش نگهداری سالمند نیاز خواهند داشت» خانه سالمندان بسازد. پوراسماعیلی، درباره زمین پروژه به اصفهان زیبا گفت: «زمین ما سه هکتار است. پنج هزار مترمربع زیربنا را خیر دیگری برای ما ساخته و هزار متر آن تأسیسات است. ما سعی کردیم کمترین مقدار زمین را تصرف کنیم و بقیه آن را به فضای سبز که بخشی از آن موجود است، اختصاص دهیم؛ چراکه به لحاظ مطالعاتی که درزمینه ایجاد دهکده سالمندان انجام شده است، به ازای هر یک متر فضای ساخته شده، به 11 متر فضای سبز نیاز است.» بخشی از این پروژه که به‌صورت سوئیت است، در حال اجراست و برای فازهای بعدی سالن کارآفرینی، کافی‌شاپ، قهوه‌خانه سنتی، باغ‌های کوچکی که بتوانند باغبانی کنند و استخر دیده شده است؛ همین‌طور سالن تولد، کتابخانه و یک موزه کوچک. اینجا هتل نیست که فرد یک‌شب بماند و صبح برود؛ سالمند قرار است حداقل بیست سال در چنین مکانی زندگی کند. این هتل آپارتمان برای زوج‌ها یا خانواده‌های سالمند و حتی دوستانی است که می‌خواهند کنار یکدیگر زندگی کنند.
او در خصوص اینکه چطور در مجاورت روستا امکان ساخت پنج طبقه را به دست آورده‌اند و تخلف احتمالی صورت گرفته است، به طرح هادی تصویب نشده اشاره و خاطرنشان کرد: «در این طرح، این قسمت اجازه ساخت‌وساز دارد. اطراف آن باغات است؛ ولی تا سر جاده‌ای که ما ساختیم، جزء طرح هادی است. ما با مجوز شروع کردیم. از طرف دیگر خیری که قصد سرمایه‌گذاری داشت، با توجه به تجربه قبلی که چندین سال پیش داشت، اولین شرطش این بود که گرفتاری‌های اداری باعث نشود پروژه متوقف شود.» پوراسماعیلی در پاسخ به اینکه چرا پروژه به‌صورت کم‌ارتفاع‌تر و گسترده‌تر دیده نشده است و به‌جای فضای سبز بزرگ، حیاط‌هایی سبز در دل پروژه باهدف ارتباط بیشتر سالمندان با طبیعت قرار نداده‌اند، با اشاره به سابقه 20ساله خود در حیطه سالمندان اظهار کرد: «70درصد سالــمنــدانی که وارد مـحیــط‌های نگهداری سالمندان می‌شوند، طی یک سال اول دچار افسردگی می‌شوند و ارائه فضای سبز اختصاصی باعث گوشه‌گیری بیشتر آن‌ها می‌شود.» او افزود: «این طرح ویژگی‌هایی دارد که باعث می‌شود سالمند به فعالیت‌های گروهی وارد شود.» عضو هیئت‌مدیره دهکده سالمندان احسان با توجه به این صحبت‌ها به این نتیجه می‌رسد که خانه سالمندان قبلی که در گوشه شرقی همین زمین قرار دارد، جواب‌گوی نیاز نیست. طرح جدید چیزی شبیه هتل_آپارتمان برای خانواده‌های سالمند یا گروه دوستان در گوشه غربی زمین است. خیر اصلی پروژه عجله دارد و هیئت‌مدیره در کمترین زمان ساخت بنا را شروع می‌کند. خیریه بودن پروژه، حمایت مردم را با خود دارد. دهیاری از شروع ساخت‌وساز ممانعت نمی‌کند. برادرزاده فرد خیر، دکتری معماری دارد و طراحی پروژه را به دست می‌گیرد و پدرش، رئیس سابق نظام‌مهندسی نجف‌آباد، در مسائل فنی ساخت‌وساز کمک می‌کند.
در نیت خیر سازندگان و مسئولان شکی نیست؛ ولی به نظر می‌رسد از میان همه گزینه‌های موجود، متناقض‌ترین آن‌ها با بستر اطراف و روستای مجاور انتخاب شده است. آیا ما اجازه داریم خودخواهانه به‌خاطر محدودیت‌های پروژه خود، بی‌توجه به حقوق و نیازهای همسایه‌مان (روستای همت‌آباد) در یک زمین سی‌هزارمتری که حدود شش هزار متر آن اشغال شده است، یک ساختمان بلندمرتبه با سطح اشغال سه‌هزار متر بسازیم؟ از طرفی او معتقد است که برای احترام به طبیعت، کمترین سطح زمین را تصرف کرده‌اند؛ درحالی‌که موضوع پی‌ریزی عمیق‌تر و تصرف فضای بیشتری از خط افق منطقه را در این صحبت‌ها نادیده گرفته است.
مهران: عجله داشتیم که بلندمرتبه ساختیم!
طراح خانه سالمندان همت‌آباد در نظری مشابه بیان کرد: «اتاق سالمند نباید به‌اندازه‌ای جذاب باشد که او تمایل به ماندن در آن داشته باشد و به آن به چشم فضای خواب نگاه کند.» حمید مهران در ادامه افزود: «سالمندان اگر به اینجا نیایند، در یک اتاق از یک خانه ساکن می‌شوند و این پروژه با فضاهایی که دارد، به‌هرحال امکانات بیشتری به آن‌ها خواهد داد؛ حتی اگر مجبور شویم ارتفاع پنجره را به خاطر مسئله دید به خانه همسایگان، بالاتر در نظر بگیریم. اینجا سالمند می‌تواند با عبور از یک راهرو و با استفاده از آسانسور خود را به فضای سبز مجموعه برساند و از آن استفاده کند. همین‌طور از امکانات داخلی مانند استخر بهره‌مند شود.» او لزوم تأمین 80 سوئیت برای پروژه و محدودیت دسترسی خدمات را که تا آخرین اتاق بیش از حدود 35 متر نیست، دلیل بلندمرتبه شدن ساختمان دانست و جهت‌گیری رو به غرب پروژه را عاملی دانست که مانع مشرفیت شمال و جنوب ساختمان می‌شود. مهران همچنین دید به باغ‌های همسایه را محدود به باغات دیواربه‌دیوار زمین پروژه دانست و گفت: « باغ‌های دورتر تنها از پشت‌بام مجموعه دید خواهند داشت.» مهندس مهران، مدیر اجرایی پروژه، بلندمرتبه ساختن را ناشی از عجله فرد خیر و محدودیت‌های موجود اعلام کرد و به ارتباط این محدودیت‌ها و لزوم بلندمرتبه‌سازی اشاره‌ای نکرد.
نیت خیر را با عملکرد بد خراب نکنیم! کلام آخر آنکه، همواره یکی از مسائل و چالش‌های طراحی معماری، در نظر گرفتن همه جوانب پروژه و پاســخ‌گفتن به تمام نیازها و مشکلات احتمالی است. نگاه یک‌طرفه به طرح و در نظر نگرفتن بستر اطراف، معضل اصلی و مهم دهکده سالمندان احسان است. اگرچه این طرح امکانات مناسبی را برای ساکنان خود فراهم کرده، اما به نظر می‌رسد ویژگی‌های فرهنگی این ساکنان از سویی و تعامل با محیط اطراف از سوی دیگر دیده نشده است. دهکده سالمندان احسان مهمان روستای همت‌آباد است؛ مهمانی که به آینده میزبان خود بی‌توجهی کرده و در مسیری قدم برمی‌دارد که به آن آسیب خواهد زد. نیت صادقانه سازندگان انجام کار خیر است، نیاز به خانه سالمندان محرز است. آنچه کمبودش احساس می‌شود، دانش معماری و شهرسازی لازم است که گذشته، حال و آینده پروژه را در ارتباط با بستر پیرامونش در نظر بگیرد، نه اینکه یک‌جانبه تنها به نیازهای داخلی پروژه خود بیندیشد. درحالی‌که هزینه عمده پروژه در مراحل بعدی خواهد بود و سازه در مراحل مقدماتی است، تخریب طبقات فوقانی و گسترش طرح در زمین پروژه به‌نوعی که هماهنگی بیشتری با روستای مجاور خود داشته باشد، نشان‌دهنده نگاه دوستانه تصمیم گیران پروژه نسبت به آینده دهکده سالمندان در مجاورت روستای همت‌آباد خواهد بود.
