وزیر آموزش و پرورش گفته است: «1/30درصد دانش آموزان دچار اضافهوزن و 6درصد آنها لاغر و لاغرتر شدهاند.» بنابراین نمیتوانند جادههای توسعه یافتگی را به همین راحتی بدوند. این مسئله محسن حاجیمیرزایی را نگران کرده و او را واداشته تا اعلام کند: «باید بهتدریج، مدارس را باز کنیم!» اما گمان نمیرود که والدین، با این بازگشت شکوهمندانه به آغوش کرونا موافق باشند!
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ۲ تا ۹ درصد هزینه سلامت جوامع مختلف، صرف پیامدهای چاقی میشود که در دهههای اخیر با افزایش دو برابری همراه بوده است.
هدررفتن تولید ناخالص ملی با چاقی
طبق گزارشهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی، چاقی ۰,۵ تا ۱,۷ درصد تولید ناخالص ملی کشورها را هدر میدهد و از طرفی هزینه درمان خانوادههایی که اعضای آنها با اضافه وزن و چاقی روبهرو هستند، ۳۷درصد بیشتر از خانوادههای دارای وزن طبیعی است. آمارهای مختلف نشان میدهد که اضافهوزن و چاقی دانش آموزان به عنوان یک عامل خطر و زمینهساز بیماریهای غیرواگیر مانند دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، مشکلات قلبیعروقی، متابولیکی، عوارض روانی و اجتماعی و… در بسیاری از کشورها به مرز هشدار رسیده است. به واقع، آثار جسمانی زندگانی آپارتمانی و جاذبه بازیهای رایانهای و جولان محتواهای سرگرمکننده در شبکههای اجتماعی به همراه کرونا کاری کرده تا بچههای کمتحرک این نسل را روزبهروز، از حرکت در مسیر سلامت جسمی و روانی باز دارد.
زندگی در محیط بسته سهم ناچیز انسان ایرانی
بر اساس مطالعه عوامل خطر بیماریهای غیرواگیر سال ۱۳۹۵، حدود ۶۰ درصد جمعیت ایران دارای اضافهوزن و چاقی بوده و چاقی در کودکان و نوجوانان کشور روند افزایش را طی میکند؛ به طوری که با توجه به مطالعه کاسپین، حدود ۲۱ درصد کودکان و نوجوانان ایران در سنین مدرسه دچار اضافهوزن و چاقی هستند. پزشکان میگویند «اضافهوزن موجب بالارفتن قند خون، ابتلا به بیماری دیابت، بالارفتن فشار خون، چربی خون، دیسک کمر، آرتروز زانو، دردهای مچ و پاشنه پا و بسیاری از سرطانها میشود.» زندگی در محیط بسته، سهم ناچیز انسان ایرانی از سرانه مسکن و فضای سبز و اماکن و امکانات ورزشی، تغییر سبک زندگی و فرهنگ غذایی به اضافه عدم علاقه و امکان و شور خانوادهها به استفاده از ورزشهای سبک در محیط خانه و دست و پابستگی آنها در همنشینی تنگاتنگ، باعث شده تا افراد جامعه، بهویژه دانشآموزان در این وضعیت خطیر کرونایی چاق و چاقتر شوند.
این در حالی است که «انجام فعالیتهای ورزشی باعث تقویت سیستم ایمنی بدن، سلامتی و تسکین استرس میشود و میتواند مشکلات رفتاری را در کودکان کاهش داده و به آنها کمک کند تا بهتر روی فعالیتهای خود تمرکز کنند.» اما نبود هیچگونه الگو در خانواده و تولیدنشدن برنامه و محتواهای آموزشی جذاب و کارا برای واداشتن دانش آموزان به تحرک، حفره بزرگی است که در کنار دیگر معایب نظام آموزشی در دوران کرونا، بیشتر به چشم میآید. به واقع «چاقی دانش آموزان در دوران کرونا، ریشه در فرهنگ نادرست زیست تربیتی انسان ایرانی در سالهای اخیر دارد که حالا با رکود و خانهنشینی به صورت طغیان چربی در حال خودنمایی است.» بنابراین باید اذعان کرد که «نمیتوان چاقی و اضافهوزن را نتیجه انتخاب آگاهانه سبک زندگی کودکان و نوجوانان دانشآموز دانست؛ بلکه عوامل زمینهای و محیطی در جامعه، مدرسه و منزل و همچنین عادات رفتاری نوع تغذیه و سبک زندگی والدین، تأثیرات تعیینکنندهای در ایجاد اضافهوزن و چاقی دانشآموزان دارد».
دانش آموزان و بازگشت به تنظیمات کارخانه
حسن محمدی، معاون تربیت بدنی و سلامت ادارهکل آموزش و پرورش شهر تهران با بیان اینکه زنگ خطر چاقی دانش آموزان ۶تا ۱۷ ساله به صدا درآمده، گفته است: «میزان شیوع اضافهوزن و چاقی در دانش آموزان در سنین ۶تا ۱۷ سال، حدود ۲۱ درصد برآورد میشود و زنگ خطری است که اگر آن را جدی نگیریم، هزینههای مستقیم و غیرمستقیم بسیاری بر جامعه تحمیل خواهد شد.» به اعتقاد یک متخصص تغذیه: «باید در ساعات خواب، بیداری، تغذیه، درسخواندن و نرمشکردن دانشآموزان همانند دوران پیش از کرونا نظم وجود داشته باشد و این نظم، باید توسط والدین ایجاد شود.» دکتر محمد رضا اِسپرورین، «رژیم غذایی مناسب» را از دیگر راهکارهای مؤثر و کمککننده در پیشگیری از افزایش وزن دانشآموزان میداند. او معتقد است که: «پرهیز از مصرف غذاهای چرب، سرخکردنی و فستفودها نیز راه حل مناسبی برای کنترل وزن کودکان است.» اسپرورین همچنین پیشنهاد میدهد که «بهتر است در کنار استفاده از پروتئینها و کربوهیدارتها، بیشتراز سبزیجات و میوهها استفاده شود.»
تنظیم زمان خواب کودکان هم موضوع مهمی است که باید مورد توجه باشد؛ چرا که به گفته این متخصص تغذیه: «هورمون رشد در ساعتهای مشخصی ترشح میشود و کودکانی که دیرتر میخوابند، از دریافت کافی این هورمون محروم میمانند.» به همین خاطر است که والدین باید به این موضوع مهم توجه کنند؛ زیرا «بچههایی که دیرتر میخوابند، چاقتر هستند و افت هورمون بیشتری دارند، بنابراین احتمال کوتاهی قد آنها هم وجود دارد.»
چاقی دانشآموزان اصفهانی یکسان با میانگین کشوری
دانشآموزان اصفهانی نیز از این موضوع مستثنی نبود و همانطور که معاون تربیت بدنی و سلامت اداره کل آموزش و پرورش استان اعلام کرده، براساس اطلاعات ثبت شده حدود ۳۰درصد دانش آموزان اصفهانی دچار چاقی و اضافه وزن هستند. علیرضا رئیسی که سیزدهم دیماه این آمار را در جمع خبرنگاران اعلام کرده، گفته است که در حال حاضر دانشآموزان بیشتر زمان خود را صرف آموزش مجازی میکنند و لازم است تحرک و فعالیت بدنی داشته باشند؛ براین اساس کانالهایی تشکیل داده و فیلمهایی برای تحرک دانش آموز تهیه و بارگذاری شده است.
او با اشاره به اینکه در راستای اجرای طرح کوچ (کنترل وزن، چاقی و قد) اطلاعات بیش از ۸۰۰ هزار دانشآموز در استان اصفهان یعنی بیش از ۹۰درصد دانشآموزان ثبت شده، گفت: وضعیت استان اصفهان نیز تقریبا با میانگین کشور یکسان است و حدود ۳۰ درصد دانشآموزان اصفهانی چاق هستند، در عین حال که اصفهان در کشور، رتبه ۱۳ اضافهوزن و چاقی دانشآموزان را دارد.
شش نمره درس تربیت بدنی برای کنترل وزن!
رئیسی با تأکید براینکه آموزش و پرورش به تنهایی نمیتواند برای سلامتی دانش آموزان کاری انجام دهد و نیاز به نهضت بزرگی داریم وگرنه در سالهای آینده سرانه بیماری جامعه به مراتب افزایش مییابد، گفت: باتوجه به آمار سامانه سناد باید بر فعالیتهای انفرادی دانش آموزان تمرکز کنیم، از طرف دیگر شاید لازم باشد با تدابیری، مجوز استفاده از سالنهای ورزشی و فعالیتهای بدنی داده شود. معاون تربیت بدنی و سلامت اداره کل آموزش و پرورش استان با تأکید براینکه امسال در حوزه تربیت بدنی و سلامت به هیچ عنوان فعالیتهای خود را کم نکردیم، تصریح کرد: شش نمره درس تربیت بدنی را برای کنترل وزن قرار دادهایم. او همچنین با یادآوری اینکه هر سال مسابقات ورزشی دانشآموزی برگزار میشد، گفت: امسال مسابقات ورزشی به صورت مجازی در ۱۰رشته ورزشی با رعایت پروتکلهای بهداشتی برگزار میشود و مسابقات کشوری هم قرار است تیر و مرداد ۱۴۰۰ برگزار شود.
رئیسی با بیان اینکه درحال تهیه ۱۰فیلم تربیت بدنی در اماکن تاریخی اصفهان هستیم تا در اختیار دانش آموزان قرار گیرد، گفت: ادامه فعالیت سفیران سلامت، آموزش بیماریهای واگیر و غیرواگیر به ۵۸۰ هزار دانش آموز، آموزشهای پیشگیری از کرونا به فرهنگیان و اختصاص اعتباراتی به مدارس برای پیشگیری از کرونا و تجهیز اتاق بهداشت مدارس از فعالیتهایی است که در سال تحصیلی جاری انجام شده است.
سایه سنگین چربی بر آینده کودکان و نوجوانان
افزایش وزن و چاقی نه تنها سلامت کودکان و نوجوانان را در طول تحصیل به خطر میاندازد، بلکه بر زندگی آنان در آینده تأثیرگذار است و آنان را با مشکلات بهداشتی سلامتی و شیوع بیماریهای غیرواگیر مواجه خواهد کرد؛ تا آنجا که مهرزاد حمیدی، معاون تربیت بدنی و سلامت وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه با توجه به روند افزایش وزن کودکان و نوجوانان، در آینده کشور با سونامی بیماریهای غیرواگیر مواجه خواهد بود، گفته است: «در حال حاضر ۱۴درصد نوآموزان در هنگام ورود به مدارس با چاقی یا اضافه وزن روبهرو هستند. بر این اساس، باید روی نگرش خانوادههای دانشآموزان و افزایش آگاهی آنها در این زمینه سرمایهگذاری شود.» به گفته او «۸۰درصد مرگومیر کشورمان ناشی از بیماریهای غیرواگیر، مانند بیماریهای قلبی و عروقی و فشار خون است که سرمنشأ بسیاری از آنها چاقی و اضافه وزن است. همچنین تا یک و نیم درصد تولید ناخالص کشورها صرف درمان و مقابله با چاقی میشود؛ در کشور ما نیز هزینه دارو و درمان بیماریهای غیرواگیر بخش قابل توجهی از بودجه حوزه سلامت کشور را به خود اختصاص داده است.»
«کوچ» چاقی به برنامههای آموزش و پرورش
معاون سلامت آموزش و پرورش کشور اعلام کرده است «با بررسی بیش از 13 میلیون دانشآموز مشخص شد که حدود 30 درصد آنها دچار اضافهوزن و چاقی هستند. 8 درصد دانشآموزان هم به تازگی اضافه وزن پیدا کردهاند که دلیل بیشتر آن بیتحرکی و قرنطینه و ریزهخواری است.»
به همین منظور، آموزش و پرورش به فکر راهحلی در این خصوص افتاد و ۲۵ مرداد امسال، محسن حاجیمیرزایی وزیر این وزارتخانه دستورالعمل پروژه «کنترل وزن و چاقی (کوچ) دانشآموزان با رویکرد ترویج سبک زندگی فعال و سالم» را به ادارات کل آموزش و پرورش استانها ابلاغ کرد. هدف کلی از اجرای این طرح، افزایش دانش و بهبود نگرش و کمک به دانشآموزان در مدیریت وزن خویش و داشتن سبک زندگی فعال و سالم است. اهداف اختصاصی این طرح شامل «غربالگری و تعیین شاخص توده بدنی تمام دانشآموزان کشور در دو مرحله اولیه و ثانویه»، «جلب حمایت و همکاری تمام سودبران به ویژه مدیران، معلمان و کارکنان، دانشآموزان و والدین»، «جلب حمایت و همکاری سازمانهای سهیم و مؤثر در کمک به جای بهتر پروژه و همچنین مشارکت تمام حوزههای وزارت آموزش و پرورش»، «ایجاد تغییر رفتار و سبک زندگی دانشآموزان به سبک زندگی فعال و سالم»، «کاهش ۳ درصدی تعداد دانشآموزان چاق و دارای اضافهوزن»، «کمک به حفظ وضعیت دانشآموزان دارای وزن طبیعی و متناسب» و «کمک به بهبود وضعیت دانش آموزان لاغر و کموزن» است. طرح کنترل وزن و چاقی دانشآموزان از سال گذشته آغاز شده و تهران جزو پنج استانی بوده است که پایلوت طرح در 15مدرسه آن به اجرا درآمده است. در سال تحصیلی جاری نیز مقرر شده است تا دستورالعمل ملی ابلاغ شود و تمام دانشآموزان تحت پوشش قرار گیرند.
