اینکه کلان‌شهر اصفهان با معضلات بزرگی همچون آلودگی هوا، شلوغی و ترافیک دست‌وپنجه نرم می‌کند، از دلایل مهمی است که مدیریت شهری اصفهان را به اجرای پروژه تراموا در اصفهان مصمم کرده است. در حالی‌که به زعم برخی از اساتید جامعه دانشگاهی کشور، این مسئله هنوز از مطالعات کافی و ضروری برخوردار نیست و چه‌بسا بشود هزینه گزاف در نظرگرفته‌شده برای تراموا را صرف نوسازی و بهسازی سایر وسایل نقلیه عمومی شهر کرد. دانــشـیـار دانـشـــکـده عــمــران و حمل‌ونقل دانشگاه اصفهان هم نظرات دیگری درباره اجرای این پروژه دارد.
مؤمنی در ابتدا با اشاره به برگزاری جلسه مناظره پروژه تراموای شهر اصفهان می‌گوید: «قبل از هر چیز باید بگویم در چنین جلساتی لزوما یک گزینه ایدئال وجود ندارد که با انتخاب آن بشود سایر گزینه‌ها را مردود دانست. همه گزینه‌ها مزایا و معایبی دارند؛ اما وقتی افرادی بعد از برگزاری جلسات تبادل‌نظر و مناظره درباره موضوعی اظهارنظر می‌کنند، شاید بتوانند با پختگی بیشتری سخن گویند.» او می‌افزاید: «همچنین برگزاری این نوع جلسات از طرف مدیریت شهری امری بسیار خوب و نشانه شجاعت است.»
تراموا یکی از گزینه‌های انتخابی پیش روی ماست
دانشیار دانشکده عمران و حمل‌ونقل دانشگاه اصفهان سپس به ارائه توضیحی درباره سابقه تاریخی تراموا پرداخته و بیان می‌کند: «تراموا یکی از گزینه‌های حمل‌ونقل عمومی از میان چند گزینه حمل‌ونقل شهری در جهان است و پدیده جدیدی هم نیست؛ هرچند تراموایی که امروز در بـرخـی شهـرهـای دنـیـا استفاده می‌شــود بـسـیـار مـدرن است.» او خاطرنشان می‌کند: «سابقه تراموا به حدود 160 سال قبل برمی‌گردد و در بعضی از شهرهای بزرگ دنیا در حمل‌ونقل درون‌شهری مورد استفاده قرار گرفته است. این وسیله معایب و مزایایی دارد که اینک در آستانه سال 1400 شمسی و 2021 میلادی به‌عنوان یکی از گزینه‌های انتخاب پیش روی ما قرار گرفته است.»
باید همه گزینه‌های حمل‌ونقلی به دقت بررسی شوند
او با تأکید بر اینکه باید همه گزینه‌ها، احتمالات و معیارهای موردنظر درخصوص اجرای این پروژه در اصفهان بررسی شود، می‌گوید: «اینکه چه روش‌های دیگری در مقابل تراموا داریم و چرا باید تراموا را انتخاب کنیم، از معیارهایی پیروی می‌کند که اگرچه لزوما و صد درصد ما را به تصمیم قطعی نمی‌رسانند؛ اما باید بررسی شوند. برای مثال یکی از معیارها این است که تراموا برخلاف مترو، هزینه‌های اجرایی و حتی نگهداری بسیار کمتری دارد؛ بنابراین می‌توان تعداد بیشتری از آن را نسبت به مترو در شهر راه‌اندازی کرد.»
تراموا چهره شهر را به شدت تغییر می‌دهد
مؤمنی تصریح می‌کند: «اما از سوی دیگر همیشه گفته‌شده که تراموا می‌تواند چهره شهر را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار دهد و به دلیل سازه‌هایی که برای احداث آن لازم است، از زیبایی بصری شهر بکاهد. بنابراین معیارها و شاخـص‌هـــای نـسبـتــا زیادی وجود دارد که بـاعـث مـی‌شـود بتوانیم یک سیستم حمل‌ونقلی را به دیگری ترجیح دهیم یا آن را با روش دیگر مقایسه کنیم. بعضی از این معیارها در سطحی هستند که بی‌توجهی به آن‌ها، می‌تواند همه مطالعات مهندسی و بودجه‌ای انجام‌شده را زیر سؤال ببرد.»
بررسی شرایط فرهنگی و تاریخی اصفهان یک ضرورت است
مؤمنی در ادامه از در نظر گرفتن شرایط و ویـژگـی‌هـای شـاخـص شهر اصـفـهـان به‌عنوان یک معیار ضروری قبل از اجرای پروژه تراموا سخن گفته و توضیح می‌دهد: «برای شهری مانند اصفهان انتخاب‌هایی در زمینه سیستم حمل‌ونقل وجود دارد که هرکدام از آن‌ها برای گوشه‌ای از شهر مناسب است؛ چرا که شهر اصفهان خصوصیاتی دارد که باید در خصوص آن‌ها دقیق و حساس بود.»
او ادامه می‌دهد: «مثلا اصفهان از نظر فرهنگی بسیار متنوع است و این ویژگی در 60 یا 70 سال اخیر ایجاد نشده، بلکه این شهر در طول تاریخ شهری به‌اصطلاح مولتی‌کالچر بوده و محله‌های مختلفی با مردمان و مذاهب متنوع داشته است. هرچند به دلیل حرکتی که این شهر به سمت یکنواختی فرهنگی‌اجتماعی داشته، دیگر نمی‌توان محله‌های مستقلی را در شهر مشاهده کرد و آمیختگی زیادی میان محله‌های آن به وجود آمده است.» مؤمنی دومین ویژگی اصفهان را برخورداری از محله‌هایی بسیار قدیمی با بافت سنتی و در کنار آن‌ها، محله‌هایی نوساخـت می‌داند و تأکید می‌کند: «این ویژگی هم ظرف 50 سال گذشته ایجاد نشده و اصفهان از دوره صفویه به بعد، هم بـخـش‌هـای مـنظـم و هـم بخش‌های شهرقلعه‌ای را داشته است.»
سیستم حمل‌ونقل می‌تواند برای بافت تاریخی اصفهان آسیب‌زا باشد
به گفته او، شاخصه سوم اصفهان در فرهنگ معماری بسیار ارزشمند آن است؛ چنانکه در هر نقطه شهر بناهای بسیار باشکوهی از حیث معماری وجود دارد که فوق‌ارزشمند هستند. مؤمنی تأکید می‌کند: «با این حساب، وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌توانند به‌شدت برای این سازه‌ها مهم باشند. هم از جهت اینکه سیستم حمل‌ونقل می‌تواند به این بخش آسیب‌رسان باشد و هم اینکه امکان دسترسی به این بخش را برای مردم شهر فراهم کند.» به گــفـتــه او، بـه‌هـرحـــال مـراکـــز شهری ما حول این بـنـاهای تاریخی ایجاد شده‌اند و سیستم حمل‌ونقل باید ضمن انــجـام کـارکـرد اصـلـی‌شـــان، ســلامــت و نگهداری از این آثار را نیز در نظر
بگیرند.
سیستم حمل‌ونقل باید حامی صنعت گردشگری اصفهان باشد
دانشیار دانشکده عمران و حمل‌ونقل دانشگاه اصفهان، صنعت گردشگری را از مهم‌ترین شاخصه‌های اصفهان ذکر کرده و شرح می‌دهد: «بخواهیم یا نخواهیم، اصفهان محوطه‌ای است که بیشتر درآمد شهری‌اش بایداز طریق گردشگری و توریسم تأمین شود. گردشگر هم خواستار جابه‌جایی در شهر است و مدیریت سیستم حمل‌ونقل شهری ما باید به مسئله توریسم به‌طورجدی نگاه کند. » او می‌افزاید: «هرچند در گذشته اصفهان از بافت اقتصادی در درون و حومه شهر نیز برخوردار بوده و کارخانه‌های مختلفی در آن وجود داشته که شغل نیمی از مردم شهر را تأمین می‌کرده است؛ ولی در حال حاضر آن بافت اقتصادی تا حدی از بین رفته؛اما بافت تاریخی‌فرهنگی شهر که زیرساخت اصلی صنعت گردشگری است، همچنان باقی مانده است. بنابراین هیچ گریزی از این نداریم که درآمد شهری ما بر این اساس بنا شود.»
اقتصاد شهری اصفهان به صنعت توریسم وابسته است
او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر اصفهان به تولید فولاد، سیمان و پتروشیمی هم مشهور است؛ ولی این‌ها درون شهر نیستند و آنچه می‌تواند اقتصاد درون‌شهری ما را بسیار قوت بخشد و حتی درآمدی بیش از سایر حوزه‌ها ایجاد کند، توریسم است. پس در امر حمل‌ونقل باید این مؤلفه به‌درستی دیده شود. نمی‌توانیم بگوییم همه هتل‌ها در کنار بناهای تاریخی ساخته شوند. چه‌بسا در حال حاضر برخی از موزه‌ها، بناهای تاریخی و مجموعه‌ای از خدمات شهری ما دورتر از مرکز شهر ایجاد شده‌اند و لازم است که گردشگر بتواند در این مسیرها رفت‌وآمد کند.»
وسعت شهر اصفهان، سیستم حمل‌ونقل عمومی می‌خواهد
او با بیان اینکه ویژگی مهم دیگر اصفهان وسعت آن است، اضافه می‌کند: «زندگی در یک شهر بزرگ اقتضائاتی دارد که یکی از آن‌ها سیستم حمل‌ونقل عمومی است. وقتی من در چنین شهری زندگی می‌کنم و می‌خواهم فرزندم به آن‌طرف شهر برود و در فلان مدرسه تحصیل کند، باید امکان این کار برای او فراهم شود. این مسئله در شهری مانند اصفهان که بافت متغیری دارد و برخی مسیرهای آن به دلیل حفظ و نگهداری بیشتر از بافت تاریخی مسدود یا یک‌طرفه شده (و باید همچنین باشد)، از اهمیت بیـشـتـری نـیـز بـرخـوردار است.»
مناقشه بر سر موضوع حمل‌ونقل در اصفهان سابقه دارد
مناقشه بر سر تراموا در اصفهان یادآور مناقشه دیگری در زمینه حمل‌ونقل در اصفهان است. در سال‌های قبل قرار شد در اطراف شهر رینگ‌های ترافیکی احداث شوند. در آن زمان عده‌ای معتقد بودند بزرگراه‌ها باید به صورت مرتفع و روی پل ساخته شوند. به زعم آن‌ها این روش که در شهرهای بزرگی مانند توکیو هم اجرایی شده بود، باعث امنیت و کنترل سرعت بیشتری می‌شد و ضمنا فضایی را در زیر پل ایجاد می‌کرد که می‌توانست کاربردهای شهری زیادی داشته باشد. گروه دیگر می‌گفتند اتوبان‌ها باید در عمق زمین ایجاد شوند تا ضمن ایجاد امنیت و کـنـتـرل سرعت، از سروصدای عـبـور خودروها نیز بکاهند. در سال‌های بعد هر دو مدل در شهر اجرا شد. اما احداث اتوبان در عمق به یک متد غالب در اصفهان بدل و به یک مؤلفه چهره شهری اصفهان تبدیل شد.
پروژه تراموا نیازمند احداث خطوط آزمایشی است
او تأکید می‌کند: «پروژه تراموا هم باید همین مسیر را از نظر مطالعات و منـاقـشـات طی کند و ضمن آن، باید بـازخـوردهـــای فـرهـنـگـی، اجتماعی و اقــتـصــادی مـرتـبـط با چند مـسـیـر آزمایشی را سنجش کنیم.» مؤمنی تصریح می‌کند:«تراموا باید این مسیر تحولی را طی کند و یکی دو خط حاشیه‌ای برای آن ایجاد شود تا به یک درک عینی از آن برسیم. درخصوص مترو نیز چنین اتفاقی افتاد. اینک حدود سه سال است که مترو در اصفهان جای خود را پیدا کرده و مردم منتظر راه‌اندازی خطوط بعدی آن هستند که امیدواریم دو خط دیگر هم زودتر اجرایی شود.»
نحوه برآورد هزینه احداث تراموا باید شفاف باشد
دانشیار دانشکده عمران و حمل‌ونقل دانشگاه اصفهان، شفاف‌سازی نحوه برآورد هزینه از سوی متولیان اجرای پروژه تراموا را رکن مهم دیگری در این خصوص می‌داند و می‌افزاید: «درباره هزینه‌های احداث تراموا از نظر نحوه برآورد و منبع تأمین باید شفاف‌سازی جدی و مستمری از طرف شورای شهر و شهرداری اصفهان وجود داشته باشد.» او ادامه می‌دهد: «توجه به نوسازی و بهینه‌کردن روش‌های دیگر حمل‌ونقل نیز باید در کنار این شفاف‌سازی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر یک سند ساز وکار جامع ذیل طرح جامع حمل‌ونقل شهر اصفهان باید تدوین و منتشر شود.»
نحوه تأمین برق تراموا با نگرانی همراه است
او می‌افزاید: «از سوی دیگر نحوه تأمین برق برای تراموا با توجه به شرایط فعلی کشور، نگرانی‌های جدی ایجاد می‌کند. در حال حاضر نیروگاه‌های آبی در شرایط مناسبی نیستند و داشـتـن برق نـیــروگــاه هسته‌ای نیز با چالش روبه‌روست. اگر بار تولید برق تراموا بر نیروگاه‌های سوختی گذاشته شود، اجرای پروژه تراموا در اصفهان با داشتن آلودگی هوا، کاملا مردود خواهد بود.»
