آغاز این دهه با منتشر شدن «مرگ طبیعت: زنان، اکولوژی و انقلاب علمی»[1] کلید خورد. «کارولین مرچنت»[2] استاد تاریخ علوم و اخلاق در دانشگاه کالیفرنیا بود. او معتقد است عصر روشنگری زمانی شروع شد که بشریت نیز آسیب رساندن به طبیعت را آغاز نمود، و به این دلیل ادراک انسان از طبیعت تغییر کرد. به طوری که انسانها طبیعت را چیزی خنثی و خالی تلقی کردند که آماده استثمار است. او این شکل از ادراک طبیعت را به ادراکی که نسبت به بدن زنان وجود دارد مرتبط میداند و معتقد است هر دوی این دیدگاهها یکی هستند. او در کتاب خود با بهرهگیری از مطالعات پیوندی فمینیسم اجتماعی و محیطگرایی، چشمانداز تاریخی کاملی از دلیل چرایی سلطه بر زنان و بهرهبرداری از طبیعت ارائه میکند که ریشههای مشترکی در عقلگرایی علمی و اقتصادی دارد و از قرون وسطی وجود داشته است. کار او، با مستندات مستحکم تاریخی کامل میشود. اثر او به عنوان یک اثر در حوزه «فمینیسم مادی»[3] خوانده شده است.
با این که در اثر سوزان گریفین که پیش از این معرفی شد، همانند مرچنت از دادههای مهم تاریخی استفاده شده بود، اما دادههای مرچنت بیش از گریفین در محافل آکادمیک اثر داشت. یکی از مهمترین دلایل آن نیز شیوه ارائه گریفین بود و عدم تطبیق شکل نوشتار او با شکل طراحی تحقیق سنتی. با این وجود، مرچنت نیز همچنان زیر تیغ نقد قرار گرفت چرا که او نیز به یک موضوع «میانرشتهای»[4] پرداخته بود. با این که طرح مسائل میانرشتهای از همان دهه 70 میلادی، همزمان با شروع انتشار متون اکوفمینیستی، یکی از بحثهای دانشگاهی محسوب میشد، اما این موضوعات تا اواخر دهه 90 و آغاز قرن بیست و یکم به عنوان موضوعات مورد تایید در دانشگاهها مقبولیتی نداشتند. این موضوعات به تازگی و در دو دهه گذشته توانستهاند چارچوب فکری، معرفتشناختی و هستیشناختی مستقلی پیدا کنند و در دنیا به شکل رشتههای دانشگاهی تدریس شوند. در واقع از همان دهه 70 میلادی این چالش به وجود آمده بود که رویکردهای تکرشتهای دیگر توانایی پاسخگویی و حل مشکلات دنیای مدرن را ندارند. با این وجود بسیاری از دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی بیش از حد به قوانین سنتی پژوهش وابسته بودند و در برابر ایده میانرشتهای مقاومت میکردند. با این حال رویکرد میانرشتهای نیز در آن زمان خالی از اشکال نبود، اما از میان صدها مقالهای که درباره این رویکرد سخن میگفتند اکثرا به ضعفهای آن میپرداختند تا فرصتهایی که میتواند در اختیار محققین قرار دهد. تعاریف دقیقتر از این رویکر در دهه آغازین قرن21 توسط دانشمندان علوم اجتماعی ارائه شد. کرونین[5] درباره آن میگوید «تحقیقات میانرشتهای زمینه جدیدی از تحقیقات است که در «جامعه دانشگاهی» ظاهر شده و علم و سیاست را برای پرداختن به موضوعاتی مانند تخریب محیط زیست، فنآوریهای جدید، بهداشت عمومی و تغییرات اجتماعی به یکدیگر پیوند میدهد» (2008: 3). در ابتدای راه اما به شکل شگفتانگیزی تحقیقات میانرشتهای حمایت خود را از طریق سیاستگزاران، موسسات عمومی، بنگاههای اقتصادی و سایر سازمانها به دست آوردند. چرا که گویی آنان سریعتر متوجه شده بودند پاسخهای موجود راه حلی برای ابعاد پیچیده مشکلات ایجاد نخواهند کرد. به همین علت هم نخستین تحقیقات میانرشتهای در مراکز دولتی شروع به کار کردند. فیشر[6] بیان میدارد که چهار عامل مهم برای موفقیت یا عدم موفقیت در پیوند علوم طبیعی – اجتماعی مشخص شده است: «نخست پارادایمها یا معرفتشناسیها در علوم فعلی (تکرشتهایها)، دوم مهارتها و شایستگیهای دانشمندان درگیر، سوم زمینه نهادی تحقیق و چهارم سازماندهی همکاریها» (2011: 251). بازنگری تک تک متون اکوفمینیستها بر اساس این شاخصهها اگر چه موضوع پراهمیتی است اما از ظرفیت چنین نوشتاری خارج است، با این حال در یک بررسی به شکل اجمالی جای خالی یکی از مهمترین شاخصهها در این تحقیقات تا پیش از دهه هشتاد میلادی حس میشود و آن سازماندهی همکاریهایی میان دانشمندان علوم طبیعی و علوم اجتماعی بوده است. در همین سالها که اکوفمینیسم در حال مستحکم کردن جایگاه خود در آمریکا بود، چندین آنتولوژی[7] مترقی منتشر شدند که اولین آن Reclaim the Earth بود. این آنتولوژی توسط لئونی کالدکات[8] و استفانی للاند[9] در سال 1983 ویرایش شد. این اولین کتاب واقعا میانرشتهای اجازه درک تنوع حیرتانگیز اجزای تشکیل دهنده اکوفمینیسم را میدهد. اثر کالدکوت و للاند اختلاف متاخر میان نظریه و کنشگری را تا حدودی از میان برداشت؛ با ارائه شعر همچون تحقیق دانشگاهی و نیز فعالیت مشترک با فمینستهای متنوع از جمله وانگاری ماتای[10] (کنیا) در جنبش کمربند سبز[11]، روزالی برتل[12] (کانادا) در مورد انرژی هستهای و سلامت، ویلمت براون[13] (انگلستان / ایالات متحده) در مورد اکولوژی گتو سیاه[14]، مارتا زابالتا[15] (آرژانتین) در مورد مادران میدان د مایو[16]، کالکتیو مانوشی[17] )هند) در مورد کشتن دختربچهها، و آنیتا آناند[18] (هند) در چیپکو آندولان[19]. اگرچه تمامی آنها اهداف مشابهی را دنبال میکردند، اما نظریهها و جنبشهای مردمی تا آن زمان در چارچوبهای مشخصی عمل میکردند. Reclaim the Earth اولین اثری بود که پیوندهایی طولانی مدت میان دو حوزه عمل ایجاد کرد؛ یعنی کنشگری و نظریه. این اثر در میان آثار میانرشتهای شاخصههایی که موجب موفقیت این رویکرد تحقیق میشود را دارا بود.
در سال 1984 نیز آریل سالاه[20] استرالیایی با انتشار کتاب[21] خود پیشنهاد گسترش بازتاب جنبش دیپ اکولوژی[22] را ارائه میکند که او آن را بیش از اندازه «انسانمحور» میداند. استدلالهای وی بیان داشت یک رویکرد ترکیبی میان محیطزیستگرایی و فمینیسم میتواند برای جنبش اکولوژی کلیتی ایجاد کند و او توضیح میدهد که این کلیت رفتار اخلاقیتر با همه موجودات زنده را امکانپذیر مینماید.
این اثر یکی از آثاری است که به عقیده دانشمندان ویژگیهای جهانی اکوفمینیسم را نمایان کرده است. چنین آثاری در سالهای بعدی دهه هشتاد نیز منتشر شدند و در اواخر این دهه منجر به انتقادات جدی به رویکردهای علمی و اختصاصا پارادایم اثباتگرایی شدند. در نوشتار بعدی نیمه دوم دهه هشتاد میلادی و نیز اثر آن بر علوم پایه را مرور خواهیم کرد.
منابع:
Cronin, K.Transdisciplinary Research (TDR) and Sustainability. Acceded in 8th of January 2016, on the Web site of Learning for Sustainability : http : // learningforsustainability.net /pubs/ Transdisciplinary _ Research _and_ Sustainability . pdf. 2008.
Fischer, A.R.H., Tobi, H., Ronteltap, A.: When natural met social: a review of collaboration between the natural and social sciences. Interdiscip. 2011.
Guerreiro, André. Interdisciplinary Research in Social Sciences: a two way process? Universidade do Algarve. 2016.
Lauwers , Margot. Angles and “limes” in American Studies: Ecofeminism in the research field, Angles [Online], 3 | 2016, Online since 01 November 2016, connection on 28 July 2020.
Tobi, Hilde. Kampen, Jarl K. Research design: the methodology for interdisciplinary research framework, Published online: 27 April 2017.
[1] The Death of Nature: Women, Ecology, and the Scientific Revolution
Carolyn Merchant [2]
[3] material feminism
[4] Interdisciplinary
[5] Cronin.
[6] Fischer
[7] Anthologie
[8] Leonie Caldecott
[9] Stephanie Leland
[10] Wangari Maathai
[11] The Green Belt Movement
[12] Rosalie Bertell
[13] Wilmette Brown
[14] black ghetto ecology
[15] Marta Zabaleta
[16] The Mothers of the Plaza de Mayo
[17] The Manushi Collective
[18] Anita Anand
[19] Chipko Andolan
[20] Ariel Salleh
[21] Deeper than Deep Ecology: the Eco-Feminist Connection
[22] Deep Ecology movement
