تاریخ پیدایش احزاب در ایران از 1320 تاکنون

 سپس یکی دیگر از هیئت‌های فعال بازار را نیز مطلع و در ائتلاف خود سهیم کردند. آن‌ها پس از ائتلاف، در یکی از ملاقات‌های مردمی با امام خمینی، ماجرای ائتلاف خود را به اطلاع ایشان رساندند و ایشان نیز ائتلافشان را تأیید کرد. ائتلاف‌کنندگان که بعدها به «هیئت‌های مؤتلفه اسلامی» معروف شدند، هیئت‌های مسجد امین‌الدوله، مسجد شیخ‌علی و اصفهانی‌ها در بازار تهران بودند. الگوی رفتاری و فکری هیئت‌های مؤتلفه، بیش از هر چیز منبعث از گروه فداییان اسلام به رهبری نواب صفوی بود و در این میان مهدی عراقی حلقه پیوند میان موتلفه و فدائیان اسلام بود.
محمد مهدی عبدخدایی، از اعضای فدائیان اسلام در این مورد به ایرنا می‌گوید: مؤتلفه پس از پانزدهم خرداد 1342 تشکیل شد. امام (ره) به دلیل آنکه سیستماتیک فکر می‌کرد دستور دادند هیئت‌های تهران ائتلاف کنند. لذا شاخه نظامی هیئت‌های موتلفه، فدائیان اسلام بودند، منتهی وقتی این تشکل آمد شهیدبهشتی را به عنوان مدیر و شهیدمطهری را به عنوان تئوریسین در کنار آن‌ها گذاشتند، لذا آن‌ها فعال شدند. در سال 44 چهار نفر از اعضای مؤتلفه که در ترور حسنعلی منصور دست داشتند، تیرباران شدند.
هیئت‌های مؤتلفه در زمان ایجاد به شدت تحت تأثیر اندیشه‌های امام خمینی بودند و برای نخستین بار، در تظاهرات ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ و ترور حسنعلی منصور، نقش ایفا کردند و در انقلاب اسلامی نیز علیه حکومت پهلوی فعالیت کردند. از افراد سرشناس این حزب می‌توان به مرتضی مطهری، سید محمد بهشتی، محمدعلی رجایی، سید علی اندرزگو، محمدجواد باهنر، حبیب‌الله عسگراولادی، حسن عباسپور، اسدالله بادامچیان، محمد خرسند، محمدنبی حبیبی، سید اسدالله لاجوردی، علاءالدین میرمحمدصادقی، سید مصطفی میرسلیم، جعفر شجونی، حسن غفوری‌فرد، محسن رفیقدوست اشاره کرد. این نکته نیز ناگفته نماند که بعدها چون مؤتلفه احساس کرد که ممکن است امام در جریان مبارزه شهید، محبوس یا تبعید گردد و ازاین‌رو دسترسی به ایشان ممکن نباشد، در یکی از دیدارهای خود از امام خواست که فقهایی را تعیین کند تا چنانچه دسترسی به ایشان امکان نداشت، نظر آن فقها برای مؤتلفه مبنا قرار گیرد.
 اما امام از خود آنان درخواست کرد که چند تن از روحانیان را که صلاح می‌دانند معرفی کنند تا امام از میان آنان، افراد مورد نظر خود را انتخاب کند که به‌دنبال این مذاکرات، مؤتلفه آقایان مطهری، بهشتی، احمد مولایی و گلزاده غفوری را معرفی کرد و امام نیز همه آن‌ها را تأیید کرد.
از میان این چهار تن بعدها همکاری گلزاده غفوری تداوم نیافت، اما آن سه تن دیگر به عضویت شورای روحانیت مؤتلفه درآمدند. البته عده‌ای نیز فقط از مطهری و بهشتی در مقام نمایندگان امام در مؤتلفه یاد کرده‌اند.
پس از پیروزی انقلاب و تشکیل نظام جمهوری اسلامی، به منسجم‌ترین نیروی سیاسی جناح راست بدل شدند و یکی از پرنفوذترین جناح‌ها در حزب جمهوری اسلامی به‌شمار می‌آمدند که دستِ‌کم تا پایان دهه نخست انقلاب، این جایگاه را حفظ کردند. در سال ۱۳۶۶ در پی انحلال حزب جمهوری اسلامی، حزب مؤتلفه اسلامی به عنوان یک حزب مستقل به فعالیت ادامه داد.
به ویژه در دهه نخست جمهوری اسلامی، مؤتلفه اسلامی، به اصلی‌ترین گروه «جناح راست» در ایران تبدیل شد. این گروه، در زمینه سیاسی دولت گرا ولی از نظر اقتصادی مخالف کنترل کامل وزارت بازرگانی و وزارت اقتصاد و دارایی بر همه فعالیت‌های تجاری و مبادلات اقتصادی است.
مؤتلفه پس از انقلاب اولویت خاصی را برای خود نسبت به سایر گروه‌های فعال سیاسی قائل بود و علت را در سابقه مبارزه علیه شاه و نزدیک دانستن خود به امام خمینی(ره)، حوزه و روحانیت می‌دانست.
 جمعیت هیئت‌های مؤتلفه اسلامی که در دی ماه سال ۱۳۸۲ به «حزب مؤتلفه اسلامی» تغییر نام داد، در مرامنامه خود آورده است: «مؤتلفه اسلامی، توانست برای اولین بار در تاریخ معاصر ایران، تشکلی سیاسی-عقیدتی، تحت رهبری ولی فقیه عادل زمان و مرجع تقلید و تحت نظارت و هدایت شورای روحانیت و به دور از الگوپذیری از سازمان‌ها و احزاب شرقی و غربی پدید آورد و شعار «مقلد» بودن به معنای واقعی و اصیل را مطرح سازد.»
حبیب‌الله عسگراولادی مسلمان، نماینده رهبر انقلاب در کمیته امداد امام خمینی، برای چند دهه رهبری این گروه را به دست داشت تا اینکه در سال ۱۳۸۲، همراه با بخشی از دگرگونی‌های جزیی در ساختار تشکیلاتی، وی از این سمت کناره‌گیری کرد و به جای وی محمدنبی حبیبی، شهردار پیشین تهران، دبیرکل حزب مؤتلفه اسلامی شد. هم‌اکنون اسدالله بادامچیان دبیرکل این حزب است. دفتر حزب مؤتلفه هنوز در تهران و شهرستان‌ها فعالیت دارد.