به گزارش اصفهان زیبا؛ پیشوایان دینی ما به یمن داشتن شخصیت ممتاز علمی، اخلاقی و ارتباط با سرمنشأ هستی، عقول بشریت را در دو حوزه علوم انسانی و علوم طبیعی به تحسین واداشته‌اند.
آنان همواره برای مردم مانند قرآن کریم، تجلی معرفتی و هدایتی داشتند. ادعیه مأثور از پیامبر و خاندان مکرمشان، نمونه‌ای از این تجلی است؛ میراث گران‌قدر مسلمانان که هم ادب مناجات و دعا را به ما می‌آموزد و هم ما را با معارف بلند دین آشنا می‌کند.
دعای عرفه یکی از این میراث‌های گهربار است. امام حسین علیه‌السلام با خلق مضامین بلند این دعا که اوج عرفان شیعی محسوب می‌شود، روح انسان را با حقیقت هستی پیوند می‌زند. ایشان در این دعای پرمحتوا عالی‌ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دل‌نشین بیان می‌کند و سالکان راه حقیقت را در طی مراحل سیر و سلوک استوارتر و مصمم‌تر می‌سازد. امام در این دعا، مضامین بلند عرفانی را با الفاظ فصیح و بدیع در هم می‌آمیزد.
بررسی و سنجش فراوانی کلمات و موضوعات مطرح‌شده در این دعا حاکی از این است که مهم‌ترین و پرکاربردترین محور دعای عرفه، محور خداشناسی است که شامل مؤلفه‌های صفات و افعال خدا، احکام الهی، اسماء خداوند و شئون و شعایر الهی است. سایر محورهای این ادعیه عبارت‌اند از انسان‌شناسی، راهنماشناسی، هستی‌شناسی و معادشناسی.
حضور علوم مختلف در دعای عرفه
مطالب علمی دعای عرفه را می‌توان به دو دسته اشارات علمی و اعجازها تقسیم‌بندی کرد. اشارات علمی فرازهای دعای عرفه، به‌مثابه تلنگری برای ذهن جست‌وجوگر انسان بوده تا به زوایای نهان و آشکار مخلوقات دست یابد. در این دعا به برخی از شاخه‌های علمی بیشتر اشاره‌شده است که در ادامه به شرح آن پرداخته می‌شود.
زیست‌شناسی
فرازهای متعددی از دعای عرفه به تشریح خلقت انسان و ذکر ظرایف بدن آناتومی و فیزیولوژی او پرداخته است. این فرازهای متعالی از دیدگاه علم ژنتیک، جنین‌شناسی و فیزیولوژی قابل‌بررسی و تأمل است.
همچنین طرح مبحث نقش خاک در پایداری ژن برتر و نطفه مستعدتر موضوع اعجازگونه‌ای است که امام حسین (ع) در ۱۴ قرن پیش به آن پرداخته‌اند. این اشاره‌های ظریف و مهم در گستره زیست‌شناسی و زیست‌محیطی نشان‌دهنده آن است که آلودگی محیط در آلودگی نطفه و سرشت انسان تأثیر دارد. ازاین‌روست که حضرت اباعبدالله می‌فرمایند: «… مرا از بهترین خاک‌ها آفریدی». یعنی امام حسین (ع) سپاس‌گزار است که خالقش عنایت کرده و خلقتش را از خاک برتر قرار داده است.
علاوه بر این توجه امام به اندام‌ها و اعضای مختلف بدن در این دعا بیانگر این حقیقت است که هر یک از اعضای بدن هرچند ظاهرا کوچک و کم‌اهمیت به‌نظر می‌آید ولی نعمتی ارزشمند و موهبت بزرگ الهی است و رسم شکرگزاری حفظ این امانت‌های الهی و بهره‌گیری از آن‌ها در مسیر رضای خالق آن‌هاست.
زمین‌شناسی
در دعای عرفه فرازی با تعبیری معماگونه چنین آمده است:
«یا من کبس الأرض علی الماء و سد الهوا بالسماء»
ای که زمین را بر آب فروبردی و هوا را به آسمان بستی.
با رجوع به لغت‌نامه‌های لسان عرب چنین نتیجه می‌شود که این عبارات خبری غیبی از وجود لایه ازن در ۱۴ قرن پیش بوده است؛ لایه ازن از خروج هوا از محدوده زمین جلوگیری می‌کند و ضامن بقای حیات بر کره خاک است.
در ادامه عبارت چنین آمده است که «آنچه به‌سوی زمین کشیده می‌شود و سقوط می‌کند به‌وسیله سماء ممانعت می‌شود». این عبارت نیز به‌نحوی به لایه ازن و هوای ماورای آن اشاره کرده و تأکید مجددی بر این خبر غیبی مبنی بر وجود لایه ازن است.
علوم انسانی
علوم انسانی به مجموعه‌ای از مباحثی گفته می‌شود که مربوط به انسان و رفتارهای اوست. علومی همچون تربیت، اقتصاد، سیاست، مدیریت، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و تاریخ از این دسته‌اند.
در دعای عرفه نکات دقیقی در زمینه‌های مختلف و ابعاد گوناگون وجود انسان مطرح و نیازهای واقعی یک شهروند دینی در آن بیان‌شده است. حضرت سیدالشهدا پس از آنکه از خودشناسی به خداشناسی پل می‌زنند و نیازمندی به وحی را با یادآوری مقام نبوت و رسالت مطرح می‌کنند، با استفاده از زیباترین تعابیر، تمامی امکانات موردنیاز برای حصول و رسیدن به جایگاه انسان کامل را بیان می‌کنند: «خدایا قرار بده بی‌نیازی را در نفسم؛ یقین را در دلم؛ اخلاص را در کردارم؛ روشنی را در دیده‌ام و بینایی را در دینم و مرا از اعضا و جوارحم بهره‌مند کن و گوش و چشم مرا وارث من گردان».
امام حسین علیه‌السلام در این فقرات به شیوایی تمام، به موضوعات تربیتی اشاره کرده‌اند و با برشمردن عوامل تأثیرگذار بر شخصیت انسان، سلامت هرکدام را از خداوند خواستار شده‌اند.
همچنین ایشان در این دعای گهربار، ارتباط تربیتی انسان با خدا را از ابعاد مختلفی مانند ارتباط عابد و معبود، آمر و مأمور، سائل و مسئول، غنی و فقیر، راضی و مرضی، شاکر و مشکور و حامد و محمود بیان کرده و سرنخ‌های تربیتی را در اختیار متفکران این حوزه قرار داده‌اند.
