به گزارش اصفهان زیبا؛ گفتوگو با او چندان سخت نیست؛ مدیرکل دفتر امور بانوان و خانواده استانداری اصفهان که شاید یکی از جوانترین مدیران این مجموعه بهشمار میآید، لابهلای گفتوگویی که البته بهصورت مکتوب صورت گرفته، تمامقد به دفاع از عملکرد خود در حوزه زنان میپردازد و مدعی است که تا امروز، بسیاری از مشکلات و مسائل مربوط به این قشر از جامعه را شنیده و برای رفع آنها گام برداشته است؛ ادعایی که شاید ازنظر بسیاری از زنان، چندان مورد تأیید واقع نشود؛ چراکه ازنظر آنها تعداد اندک پستهای مدیریتی که توسط زنان اداره شود و نرخ پایین مشارکت اقتصادی آنها و حضور کمرنگشان در عرصههای مختلف جامعه و… کارنامه چندان قابل دفاعی باقی نمیگذارد.
مرضیه استکی، اما در خلال این گفتوگو معتقد است موضوع خانواده، از زمانی که بر جایگاه مدیرکلی نشسته تا به الان، از ضرورت بسیاری برخوردار بوده است؛ موضوعی که ازجمله اولویتهای مهم دولت سیزدهم نیز بهشمار میآید.
سالهاست که دفتر امور بانوان در استانداری اصفهان، راهاندازی شده است؛ دفتری که انتظار میرود به زنان و مسائل مربوط به آنها در استان اهمیت ویژهای دهد و گامی مؤثر در راستای مشکلات آنها بردارد. در این سالها، اما به نظر میرسد این دفتر نتوانسته است آنطور که بایدوشاید به زنان و امورات آنها بپردازد؛ چراکه حداقل ما خروجی مؤثری از آن ندیدهایم. برایمان بگویید وظایف این دفتر دقیقا چیست؟
برای دفتر امور بانوان استانداری وظایف مختلفی تدوین شده است، وظایفی مثل گفتمانسازی برای نقشآفرینی بانوان در عرصههای خانواده و اجتماعی، ترویج سبک زندگی ایرانیاسلامی، ترویج هویت زن مسلمان، ترویج الگوی زیست عفیفانه، ارتقای ارزشهای انقلابی و اسلامی، ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت در خانواده، تحکیم بنیان خانواده، تحقق سیاستهای افزایش جمعیت، ارتقای سطح سلامت، بهداشت و ورزش در بین زنان و دختران، اشتغالزایی ویژه اقشار مختلف ازجمله زنان خودسرپرست و اشتغال زنان در حوزههای مختلف، بررسی و رسیدگی به مسائل و مشکلات بانوان شاغل، اعم از بانوان شاغل در دستگاههای دولتی و بانوان شاغل در بخشهای خصوصی و غیردولتی، بررسی آسیبهای اجتماعی در حوزه بانوان و خانواده و استفاده بهینه از توانمندسازی زنان بهعنوان یک سرمایه اجتماعی در توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی استان از این جمله هستند.
مواردی که به آن اشاره کردید، وظایفی است که شاید روی کاغذ برای این دفتر در نظر گرفته شده است؛ درحالیکه نگاه به وضعیت زنان استان (بهویژه آنهایی که در پایگاههای اجتماعی و اقتصادی پایینتر قرار دارند) نشان میدهد دفتری که شما تصدیگری آن را برعهدهدارید، اقدامات چندان مؤثری در حوزه زنان انجام نداده است، اقداماتی که سوای تشریفات و فراتر از وظایفی باشد که برای شما روی کاغذ ذکر شده! اصلا شما با چه متر و معیاری مسائل مختلف زنان را اولویتبندی میکنید؟
با توجه به رویکرد دولتها، از بین مواردی که به آنها اشاره شد، اولویتها مشخص میشوند. دفتر امور بانوان استانداری با بررسیهای انجامشده، مسائل زیادی را احصا و با توجه بهضرورت، اولویتبندی کرده است؛ در دولت آیتالله رئیسی نیز چندین محور و موضوع را در دستورکار خود قرار دادیم تا بهطور ویژه روی آنها کار کنیم.
مهمترین اولویت در این دوران در حوزه زنان چه موضوعی بوده است؟
در این دولت، نگاه، نگاه خانوادهمحور بود. با این رویکرد، چند کارگروه ذیل رسالتهای دفتر امور بانوان و خانواده تشکیل شد که در دستورکار خود موضوعهای نشاط و سلامت اجتماعی بانوان، جمعیت و فرزندآوری، کسبوکار خانوادهمحور، زیست عفیفانه، تحکیم بنیان خانواده و گفتمانسازی الگوی سوم و مسئولیتهای بانوان را داشتند. در هر یک از این زمینهها دستورالعملهای خاصی مطرح و پیگیریهای لازم انجام شد. از بین اینها باز موضوعهایی بهطور ویژهتر مورد پیگیری قرار گرفت.
مثلا چه موضوعهایی؟
موضوعهایی مثل جوانی جمعیت و فرزندآوری، کسبوکار خانوادهمحور.
در اولویتبندی مسائل، آیا نیازها و مشکلات تمامی زنان در نظر گرفته شده است؛ چه زنان خانهدار و چه زنان تحصیلکرده و شاغل. بههرحال، اولویتها و نیازهای هر گروهی با گروه دیگر متفاوت است!
طبق وظیفه قانونی، خدمات این دفتر شامل بانوان شاغل در دستگاههای دولتی و بانوان شاغل در بخشهای خصوصی است یا وقتی درباره خانواده صحبت میکنیم، منظور کل اعضای خانواده یعنی پدر، مادر و فرزندان است؛ البته نقش محوری را در خانواده، مادر دارد و این مادر ممکن است در بیرون خانه در دستگاه دولتی یا خصوصی شاغل یا مادر نمونهای باشد که ترجیح داده باشد در خانه رسالت مادری خود را انجام دهد.
این بانوان چنانچه درخواستی داشته باشند، ملزم به پیگیری آنها هستیم. معمولا درخواستهای زیادی از دفتر بانوان و خانواده میشود. بخشی از آنها مربوط به مواردی میشود که ما طبق وظایف و رسالتهایمان باید پیگیری میکردیم.
در هر یک از کارگروههایی که مطرح شد، اقدامات و پیگیریهایی در حال انجام بود که میتوانست تا پایان دولت سیزدهم به نتایج خوبی برسد؛ اما با توجه به اتفاقی که افتاد و تغییر دولت، احتمالا بعضی از این موارد زمانبر خواهد شد و شاید هم به نتیجه دلخواه نرسد و چهبسا با توجه به نگاه و رویکردی که وجود خواهد داشت، به نتیجه برسد و خروجی آن را در سالهای آینده ببینیم؛ برای مثال، در کارگروه نشاط و سلامت اجتماعی بانوان، موضوع باغهای بانوان را در سطح استان پیگیر بوده و هستیم. این باغهای بانوان بهطور ویژه در سندهای بالادستی هم مورداشاره قرار گرفتهاند؛ مثلا در بند 13 و 53 از بخش اول منشور حقوق و مسئولیتهای زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران بر «حق دسترسی عادلانه به امکانات ورزشی و آموزشی درزمینه تربیتبدنی و تغییرات سالم زنان» تأکیدشده است.
در بند 4 بهبود وضعیت زنان و دختران پیرامون توسعه، «تجهیز و گسترش مراکز فرهنگی و ورزشی برای سپریکردن اوقات فراغت بانوان» تصریح شده است؛ ازسوی دیگر وزارت کشور هم در بند 13 شرح وظایف دفتر امور بانوان و خانواده، این دفتر را ملزم به «مطالعه و شناخت امکانات و تسهیلات مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در سراسر کشور و برنامهریزی برای استفاده و بهرهبرداری از امکانات مذکور» کرده و در بند یک شرح وظایف دفتر زنان و امور خانواده استانداریها نیز به «هدایت و راهبری و حمایت امور فرهنگی و اجتماعی زنان و خانواده در سطح استان» اشاره شده است؛ لذا ما موضوع باغهای بانوان را بهطور ویژه پیگیری کردیم. باید گفت بهرغم اینکه ما 114 شهر در استان داریم 53 شهر دارای باغ بانوان هستند.
از طرف دیگر، این باغهای بانوان باید متناسب با نیاز بانوی ما باشد؛ بهعبارتدیگر، ما نهتنها با توجه به آسیبهایی که در این زمینه وجود دارد، پیگیر این هستیم که همه شهرستانهای ما باغ بانوان داشته باشند، درصدد این بودیم که آنهایی هم که دارند، فضای داخلی خود را مطابق با نیاز بانوان تجهیز کنند.
در حوزه اشتغال چه اقداماتی انجام شده است؛ با توجه به اینکه گفته میشود نرخ مشارکت اقتصادی زنان در اصفهان 15درصد است؟
یکی دیگر از کارگروههای ذکرشده، کارگروه «کسبوکار خانوادهمحور»بود که به اشتغال خانوادهمحور در دولت سیزدهم توجه ویژهای شد. در ابتدا رصد و پایشی در جهت بررسی وضعیت اشتغال بانوان ما در خانواده انجام و مشخص شد کسبوکارخانوادهها به چه شکل است. منظور مشاغلی است که مادر خانواده برای کمک به همسر خود در خانه ایجاد کرده و خب اینها همان مشاغل خانگی هستند.
مشخص شد که بسیاری از خانمها علاقهمند هستند کسبوکاری راه بیندازند. این بانوان نیاز به آموزش دارند و در کنار آن حتما باید استعدادسنجی هم داشته باشیم که ببینیم آیا این بانوان فقط علاقهمند به انجام این کار هستند یا توانمندی لازم برای انجام آن را هم دارند؟ به این منظور در 28 شهرستان یکسری دورههای آموزشی با عنوان «کارکشف» انجام شد تا با توجه به شرایط خانوادگی، توانمندی و محل اقامت خود سراغ مشاغل دلخواه بروند. در همین زمینه متوجه شدیم اغلب مشاغلی که خانمها به سمت آنها میروند، فاقد بازار کار مناسب هستند و گاهی هم نه بر اساس علاقه، بلکه فقط بهصرف اینکه فکر میکنند این شغل درآمد خوبی دارد، به سمت آن میروند. این کارکشفها کمک زیادی به اینگونه افراد کرد تا بتوانند بر اساس استعداد، علاقه و زیستبوم خود به انتخاب شغل بپردازند.
در بحث آموزش اشتغالزایی بانوان لازم است موضوع خانوادهمحوری بهطور ویژه موردتوجه قرار گیرد. قرار نیست ما به مادری کمک کنیم تا کسبوکار مناسب خود را پیدا کند و بعد از سهم مادری و همسریاش در این قصه جا بماند؛ درواقع وقتی ما از کسبوکار خانوادهمحور سخن میگوییم، منظور چنین کسبوکاری است. پس از آموزش، بازار کار در قدم بعدی بود. در این خصوص هم در استان برنامهریزی داشتیم؛ چه برای بانوانی که از قبل فعالیت داشتند و چه آنهایی که تازه کسبوکار خود را شروع کردند.
بخشی از این بازار، بازار فیزیکی و بخشی بازارهای مجازی است. در این خصوص نیاز داشتیم به پلتفرمی که هم به دیجیکالا وصل باشد، هم به کسبینو و هم به باسلام. ویترینی به نام «دارابانو» تهیه شد. محصولات ویژه و فاخر سراسر استان در این سایت ارائه میشود و فقط محصولات تولید بانوان را ارائه میکند؛ علاوه براین، در بحث اشتغال نیز موضوعهای ویژهای پیگیری شد؛ ازجمله صندوق ضمانت بانوان برای کمک به بانوانی که قصد دارند وام بگیرند، اما شرایط ضامن را ندارند. با کمک معاونت ریاستجمهوری صندوق ضمانت زنان سرپرست خانوار به این منظور ایجاد شد تا بانوان سرپرست خانواری که قصد وامگرفتن دارند، ولی ضامن ندارند، بتوانند وام خود را دریافت کنند؛ البته مبلغ این وامها صد میلیون تومان است. اگرچه مبلغ بالایی نیست، میتواند اندکی گرهگشا باشد.
لابهلای حرفهایتان به این موضوع اشاره کردید که در طول دولت سیزدهم، موضوع خانواده از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بود و به همین دلیل نیز جزو اولویتهای نخست شما قرار گرفته است. در این حوزه، چه اقدام شاخصی انجام دادهاید؟
با توجه به بند ه تبصره 9 قانون بودجه 1402 میبایست یک درصد از بودجه هر دستگاه اجرایی به رشد و شکوفایی حوزه زنان و خانواده اختصاص پیدا میکرد. از این یک درصد بودجه، میبایست 30درصد اختصاصا برای بانوان شاغل در آن دستگاه و 70درصد دیگر صرف آحاد جامعه مخاطب میشد؛ مثلا سازمان بهزیستی باید 30درصد از این یکدرصد را صرف بانوان شاغل در دستگاه خود و 70درصد را صرف جامعه مخاطب خود کند؛ یعنی بانوان یا خانوادههایی که مشمول خدمات بهزیستی میشوند.
پیگیری لازم برای اجرای این بند توسط معاونت زنان ریاستجمهور و متعاقبا دفتر ما در خصوص تمام دستگاههای اجرایی شامل این بند در استان انجام شد و دستگاهها ملزم شدند حتما آن را هزینه کنند و در صورت عدم هزینه این بودجه، آن را به خزانه برگردانند که الحمدلله تمام دستگاههای شامل آن را اجرایی کردند؛ همچنین در حوزه اشتغال و کارآفرینی هم با توجه به درخواست افراد و بررسیهای انجامشده، وامهایی خاص حوزه مشاغل خرد و خانگی پرداخت شد که آمارش موجود است.
در خصوص پیگیری اجرای قانون جوانی جمعیت چه اقداماتی انجام شد؟
همانطور که مستحضرید مقام معظم رهبری در سال 93 دغدغه خود را در خصوص جمعیت کشور در قالب سیاستهای کلی جمعیت بیان کردند؛ بعدها توسط مجلس محترم قانون مربوط به آن تصویب و به دستگاهها ابلاغ شد.
در دولت سیزدهم این قانون بهخوبی پیگیری و ستاد ملی جمعیت و رویداد ملی جمعیت تشکیل شد. در خرداد 1401 از طرف وزارت کشور به استانها لزوم تشکیل قرارگاه جوانی جمعیت ابلاغ شد که استاندار، رئیس قرارگاه استانی و مدیر دفتر بانوان، دبیر آن بود. یکی از وظایف ما برای اجرای قانون جوانی جمعیت رصدکردن عملیاتیشدن و اجرای وظایف سایر دستگاهها بود.
در این راستا در اصفهان چه اتفاقی رخ داد؟ آیا آن بخش از قانون جوانی جمعیت که بر عهده شما گذاشته شده بود، بهطور کامل اجرا شد؟ نتایج آن چیست؟
در استان اصفهان نیز مرتب جلسههای ستاد جوانی جمعیت به ریاست استاندار یا معاون سیاسیامنیتی تشکیل شد و خوشبختانه جزو استانهایی بودیم که در سال 1402 شیب نزولی کاهش ولادتها کاهش یافت. گفتنیها در این حوزه زیاد است؛ اما لب مطلب این است که علاوه بر استان، در شهرستانها هم باید ستاد جوانی جمعیت به ریاست فرماندار تشکیل و اجرای این قانون پیگیری میشد.
یکی از موارد در این خصوص اهدای زمین و وام فرزندآوری به خانوادهها بود که ما اهدای زمین را بر اساس قرعهکشی در بعضی شهرستانها انجام دادیم و در بهارستان اصفهان هم این اتفاق افتاد. در کنار قانون نیاز داشتیم به رصدکردن وضعیت استان و اینکه ببینیم چه چیزی مانع فرزندآوری در استان میشود. در 1401 جلسه ویژهای برای تمام شهرستانها به این منظور تشکیل شد و با عنوان «بوم جمعیتی شهرستان» از آنها خواستیم وضعیت فرزندآوری، نیازها و مسائلی را که آسیب میزنند، مشخص کنند.
پس از تدوین بوم جمعیتی هر شهرستان به کمک وزارت کشور و ثبتاحوال حدود 28 شاخص مؤثر بر حوزه فرزندآوری را مشخص کردیم. از بین این شاخصها مسائل مهمی استخراج شد و ما متوجه شدیم علاوه بر قانون که باید پیگیری شود، سایر مشوقها و موانع چیست. بعضی موضوعها اهمیت ویژهای داشت؛ مثل وضعیت ازدواج، طلاق، فاصله بین ازدواج و فرزند اول. بر همین مبنا مقرر شد سامانه رصد جمعیت راهاندازی شود تا عملکرد دستگاهها را رصد کند. در اتاق وضعیت جمعیت استان هم که بهزودی افتتاح میشود، این 28 شاخص و مسئله هر شهرستان تا لایه روستائیان شهرستان بررسی شد؛ مثلا اینکه وضعیت ازدواج، طلاق یا فرزندآوری در فلان شهرستان چگونه است. در این میان ازدواج، ناباروری و سقطجنین مسائلی هستند که در استانمان باید بهطور ویژه پیگیری کنیم؛ چون بخش مهمی از کاهش آمار نوزادان به این موضوعها اختصاص دارد.
در بعضی از شهرستانها سن ازدواج در حال افزایش است و این موضوع به فرزندآوری آسیب میزند یا در بعضی شهرستانها طلاقهای زیادی اتفاق میافتد. زیادبودن فاصله بین ازدواج و ولادت فرزند اول (در اصفهان پنج سال است) نیز مسئلهای آسیبرسان است؛ یعنی بهطور میانگین پنجسال بعد از ازدواج اولین فرزند به دنیا میآید. مسائل ویژه دیگری نیز در اتاق وضعیت رصد میشود؛ شامل تجرد ، بحران ازدواج،بحران طلاق، بحران فرزندآوری و اقدام به پیشگیری، حفظ جنین و سقطجنین، مردمیسازی و ترویج و تقویت فرهنگ مشارکت اجتماعی.
یکی از موضوعهای بسیار مهم در مسئله جمعیت بحث اقناع افکار عمومی و استفاده از مردم در این موضوع است. امسال سال مشارکت مردمی است و مشارکت مردم فقط در موضوعهای اقتصادی نیست. این مسئله باید مردمی و ترویج شده و فرهنگ فرزندآوری بین مردم تقویت شود.
برای زنان روستایی چه کردید؟ آیا آنها نیز در برنامهها موردتوجه قرار گرفتهاند؟
افتتاح اتاق وضعیت طرح فتحان (فرزندان تحولآفرین ایران) بهزودی انجام میشود. قرار است لایههای روستایی وارد شده و از ظرفیت خود مردم برای حل مسئله جمعیت استفاده شود.
در این طرح بناست فرمانداران، بخشداران و دهیاران به حل این مسئله کمک کنند. مخاطبان ما هم جوانان دهه شصت به بعد بوده که در حال تشکیل زندگی هستند و خانوادههای بدون فرزند یا تکفرزند یا دو فرزند، زوجهای جوان در آستانه ازدواج یا تازه ازدواجکرده که فعلا قصد فرزندآوری ندارند و کنشگران محلی و اجتماعی.
