فرزند نامشروع!

به گزارش اصفهان زیبا؛

شجره ملعونه

سه سال پس از کودتای انگلیسی‌آمریکایی 28 مرداد، با این احساس نیاز که فرمانداری نظامی و رکن دو ارتش نمی‌توانند منافع پهلوی را در مقابل مخالفان سیاسی تأمین کنند، لذا لایحه تأسیس ساواک (سازمان اطلاعات و امنیت کشور) نگارش شد و در 1335 در مجلس سنا و مجلس شورای ملی به تصویب رسید. ساواک طبق قانون، زیرمجموعه نخست‌وزیری به‌حساب می‌آمد؛ ولی این سازمان قدرتی مافوق دولت داشت و مستقیم با شاه در ارتباط بود. ساواک به‌تدریج به بهانه تأمین امنیت ملی دست به هر نوع جنایتی زد و ازقضا نام مخوفی بود که موجب بدنامی و از علل سقوط رژیم پهلوی شد.ساواک اصفهان نیز در 1338 با تشکیلاتی مشابه چارت ساواک مرکز تأسیس شد. در 1344 سرهنگ ابوالفضل تقوی برای تصدی این پست به اصفهان اعزام شد و تا پاییز 1357 این پست را عهده‌دار بود و سرانجام ریاست آخرین دوره ساواک اصفهان به سرتیپ جلال سجده‌ای واگذار شد که تا سقوط رژیم ستم‌شاهی در 22 بهمن 1357 به فعالیت خود ادامه داد.در مقاله جداگانه‌ای به تاریخچه مفصل‌تر ساواک اصفهان و زندان پرداخته‌ایم و اکنون مطالب تکمیلی را بازگو می‌کنیم.

اسفند ۱۳۳۵: تصویب لایحه‌ تأسیس ساواک در مجلسین سنا و شورای ملی

فروردین ١٣٣٦: آغاز فعالیت ساواک به ریاست سپهبد تیمور بختیار

تیمور بختیار پس از اختلاف با محمدرضاشاه و اتهام خیانت به کشور، به اعدام غیابی محکوم شد و توسط مأموران ساواک در ۲۵ مرداد ۱۳۴۹ در دیاله عراق به قتل رسید.

1338: تأسیس ساواک اصفهان به ریاست احمد واثقی

اسفند ۱۳۳۹: برکناری تیمور بختیار از ریاست ساواک و انتصاب سرلشکر حسن پاکروان به ریاست آن سازمان

حسن پاکروان در ۲۲فروردین۱۳۵۸ به حکم قاضی شرع، حجت‌الاسلام صادق خلخالی تیرباران شد

خرداد ١٣٤٣: برکناری مصطفی امجدی از ریاست اداره‌کل سوم ساواک و انتصاب ناصر مقدم بـه آن سمت

بهمن ١٣٤٣: برکناری حسن پاکروان و انتصاب سپهبد نعمت‌الله نصیری به ریاست ساواک

بهمن 1349: یورش مسلحانه چریک‌های فدایی خلق به پاسگاه ژاندارمری سیاهکل. در این واقعه چند سرباز ژاندارمری و ارتش، به‌همراه دو چریک فدایی کشته شدند. بعدازاین، 10 نفر دیگر از چریک‌های شرکت‌کننده در این یورش، دستگیر و سپس اعدام شدند.

شهریور 1350: ضربه ۱۳۵۰ از سوی ساواک بر سازمان مجاهدین خلق (معروف به تازیانه تکامل!).

در آستانه برگزاری جشن‌های دوهزارو500ساله شاهنشاهی، با یورش گسترده گروه‌های ضربت ساواک، بیش از ۹۰درصد اعضا و ۱۰۰درصد مرکزیت سازمان مجاهدین خلق ایران دستگیر و اعدام شدند. تنها حکم مسعود رجوی، از اعدام به حبس ابد تقلیل یافت. این سازمان در 1344 تأسیس ‌شده بود.

بهمن ۱۳۵۰: حمله چریکی به کلانتری قلهک تهران

بهمن ۱۳۵۰: تشکیل کمیته‌ مشترک ضدخرابکاری

ایجاد کمیته مشترک ضد مبارزان مرکب از ادارات امنیتی ارتش، شهربانی و ساواک. محل کمیته مشترک در ساختمان شهربانی کل کشور در مرکز تهران و روبه‌روی ساختمان وزارت خارجه واقع‌ شده بود. از زمان تأسیس کمیته مشترک بر ضدخرابکاری تا ۱۳۵۶، دستگیری‌های خودسرانه و شکنجه زندانیان سیاسی در ایران سیستماتیک شده بود.

نمایی از شکنجه در زندان کمیته مشترک- امروز این زندان به «موزه عبرت» تبدیل شده است

1350: افتتاح زندان اوین

این زندان در شمال تهران، همچنان به‌عنوان معروف‌ترین زندان ایران (بازداشتگاه) شناخته شده است.

مرداد ۱۳۵۱: ترور سرتیپ طاهری، رئیس‌کل زندان‌های شهربانی.

-آغاز محاکمات سیاسی پشت درهای بسته، شکنجه و اعدام‌های سریع.

1352: فرار تقی شهرام از زندان ساری و صعود او به شاخه سیاسی مجاهدین خلق. تقی شهرام و بهرام آرام در 1354 با ترور و حذف شاخه مسلمان سازمان (مجید شریف‌واقفی، مرتضی صمدیه‌لباف، مرتضی لبافی‌نژاد و…) به‌طور رسمی تغییر ایدئولوژی به مارکسیسم را اعلام کردند.

۱۳۵۳: گروهی به نام «مهدویون» با مشی اسلامی و احتمالا منشعب از مجاهدین خلق توسط برادران امیرشاه‌کرمی در اصفهان به‌وجود آمد. ساواک در اوج اقتدار خود، عملا تمامی گروه‌های مبارز مسلحانه چپ یا اسلامی را شناسایی، دستگیر و منهدم کرده بود.

شهریور 1355: برای نخستین‌بار نمایندگان صلیب‌سرخ بین‌المللی مجوز بازدید از زندان‌های ایران را کسب کردند.

بهمن 1355: تعدادی از زندانیان سیاسی موردعفو قرارگرفتند و آزاد شدند.

اردیبهشت 1356: شاه تحت‌تأثیر فشارهای داخلی و خارجی، اعلام کرد در ایران زندانیان سیاسی دیگر شکنجه نمی‌شوند.

– تعداد زندانیان سیاسی از چهارهزار نفر به دوهزار نفر کاهش می‌یابد.

مرداد 1356: فرمان بخشودگی ۳۴۲ تن زندانی سیاسی به مناسبت فرارسیدن کودتای ۲۸مرداد صادر شد.

آذر 1356: به دستور شاه به مناسبت ۱۹ آذر، سالروز اعلامیه حقوق بشر، ۲۱ تن از متهمان سیاسی آزاد شدند.

اسفند ۱۳۵۶: زندانیان سیاسی «زندان قصر» دست به اعتصاب غذا زدند. به مناسبت تولد رضاشاه به دستور شاه ۳۴۸ تن از محکومان دادگاه‌های نظامی، آزاد شدند.

نمایی از سلول انفرادی در زندان قصر- زندان قصر امروز به باغ‌موزه تبدیل شده است

فروردین 1357: در بهار این سال گروه‌های چپ و مجاهدین در زندان قصر دست به اعتصاب غذا زدند.

– سازمان عفو بین‌المللی از تقاضای زندانیان سیاسی ایران که دست به اعتصاب غذا زده بودند، پشتیبانی کرد.

– موضوع اعتصاب غذای زندانیان سیاسی ابعاد وسيع بين‌المللي پيدا کرد و توجه تمام محافل سیاسی و مطبوعاتی دنیا را جلب کرد. یونایتدپرس اعلام کرد سازمان عفو بین‌المللی به شاه توصیه کرد، شخصا به تقاضای صدها زندانی سیاسی که اعتصاب غذا کرده‌اند، رسیدگی کند.

– دامنه اعتصاب غذای زندانیان سیاسی وسیع شد. بندهای 4 و ۵ و ۶ زندان قصر و زندانیان قزل‌حصار نیز به آن‌ها پیوستند.

– در زندان دستگرد اصفهان نیز، زندانیان سیاسی تقاضای امکانات بیشتری مانند بند جداگانه و مطالعه کتاب و روزنامه را از رئیس زندان داشتند. در این فضا، زندانیان قاچاقچی و اراذل‌واوباش با تحریک «سروان یزدانی»، مدیر داخلی زندان، با چاقو و اشیای برنده به زندانیان سیاسی حمله و آن‌ها را زخمی کردند. پس‌ازاین اتفاق زندانیان انقلابی دست به اعتصاب ملاقات و اعتصاب غذا زدند که بعدا منجر به تحصن خانواده زندانیان سیاسی در منزل آیت‌الله خادمی شد.

خرداد 1357: برکناری نعمت‌الله نصیری از ریاست ساواک و انتصاب سپهبد ناصر مقدم به جای او.

ارتشبد نعمت‌الله نصیری، سومین رئیس ساواک، در 26 بهمن 1357 به‌همراه سه نفر دیگر بر پشت‌بام مدرسه رفاه تیرباران شد. نصیری به‌همراه سرلشکر سید رضا ناجی (فرماندار نظامی استان اصفهان)، سپهبد مهدی رحیمی (فرماندار نظامی تهران) و سرلشکر منوچهر خسروداد (فرمانده نیروی هوایی) اولین کسانی بودند که توسط دادگاه انقلاب محاکمه و اعدام شدند

سپهبد ناصر مقدم (متولد 1297)، چهارمین و آخرین رئیس ساواک بود که در دادگاه انقلاب اسلامی، مفسد فی‌الارض و محارب با خدا شناخته شد و در فروردین 58 اعدام شد. هیچ‌کدام از چهار رئیس ساواک، به مرگ طبیعی از دنیا نرفتند

26خرداد57: زندانیان سیاسی اصفهان دست به اعتصاب غذا زدند و در طول شبانه‌روز فقط سه بار، آب و قند می‌خوردند. این اعتصاب 16 روز به طول انجامید و 18 تن از ایشان در بیمارستان زندان بستری شدند.

9 تیر 57: بیش از 40 نفر از مادران و همسران زندانیان سیاسی اصفهان، در منزل آیت‌الله سید حسن خادمی دست به تحصن زدند. پس از 16 روز ساواک وعده داد که به تقاضاهای زندانیان سیاسی اصفهان رسیدگی می‌کند و تحصن پایان یافت.

– در اوج انقلاب، ساواک از گروه طرف‌دار اعمال خشونت چون پرویز ثابتی تصفیه شد.

پرویز ثابتی، رئیس اداره‌کل سوم ساواک، چهره مرموز و مقام امنیتی قدرتمند دوره پهلوی دوم بود که در 1315 در سنگسر (از توابع سمنان) در خانواده‌ای بهایی به دنیا آمد. ثابتی در بحبوحه انقلاب با نام مستعار از ایران گریخت و در سال‌های گذشته نیز همچنان به مبارزه با جمهوری اسلامی مشغول بود

مهر 1357: انتشار نامه‌ زندانیان سیاسی مسلمان بند ۲ و ۳ و زندان شماره ۱ قصر و اعلام اعتصاب غذا به مدت یک هفته، برای همبستگی با حرکت انقلاب اسلامی و محکوم‌کردن کشتار ۱۷شهریور.

آبان ۱۳۵۷: دستور آزادی ۷۲۶ زندانی سیاسی صادر شد.

– ۱۱۲۶ زندانی سیاسی دیگر از زندان‌های کشور آزاد شدند.

تضمینی از شعر مولوی در تظاهرات پیش از انقلاب اسلامی

آذر 1357: مبارزه زندانیان مسلمان امت واحده برای گرفتن حق نماز جماعت در زندان قصر و تبعید تعدادی از آنان به زندان عادی.

دی 1357: ۲۶۶ تن زندانی سیاسی آزاد شدند.

– ۶۵ زندانی سیاسی دیگر آزاد شدند.

– خانواده زندانیان سیاسی برای آزادی کلیه زندانیان سیاسی در کاخ دادگستری متحصن شدند.

بهمن 1357: شاپور بختیار تصویب لایحه انحلال ساواک را اعلام کرد.

– در زندان‌ها توسط نیروهای مسلح مردمی گشوده شد و زندانیان سیاسی به دریای خروشان مردم در بیرون پیوستند.

22 بهمن 1357: پیروزی انقلاب اسلامی.

ابوالفضل تقوی، رئیس ساواک اصفهان، پس از دستگیری در 1358

اسامی زندانیان سیاسی اصفهان

اسامی زندانیان سیاسی اصفهان در منبع واحدی ذکر نشده است و برای تهیه اسامی از چندین منبع کمک گرفته‌ایم. از کسانی که نام آن‌ها برده‌نشده عذرخواهی می‌شود و امید است که این لیست تکمیل شود.

دقت شود مواضع فکری این زندانیان چه قبل یا بعد از پیروزی انقلاب مدنظر نبوده و نیست و این فهرست تنها برای نشان‌دادن گوشه‌ای از تاریخ انقلاب است. همه افراد لیست نیز در زندان اصفهان نبوده‌اند.

* فهرست فوق برگرفته از کتاب «تاریخ انقلاب در اصفهان»، صفحه 503 الی 505 است. کتاب مذکور می‌گوید نام زندانیانی که در آشوب‌های سال 57 دستگیر شده‌اند، زیاد است که در این فهرست نیامده [مانند سید اکبر پرورش، حسنعلی زهتاب و…] بلکه اغلب این افراد مبارزانی هستند که در سال‌های قبل‌تر دستگیر شده‌اند.

* کتاب دوجلدی «دلدادگان آزادی: فرهنگنامه زندانیان سیاسی دوره پهلوی» بعضی اسامی دیگر را نیز به همراه زندگی‌نامه ذکر کرده است؛ هرچند آن کتاب نیز ناتمام است و از کل چندهزار زندانی سیاسی دوره پهلوی تنها 300 اسم را نقل کرده است.

اسامی زندانیانی که در پرونده آن‌ها متولد استان اصفهان درج‌ شده و در لیست فوق نیست، بدین شرح است:

رضا احمدی، حجت‌الاسلام محمد اکرمی (متولد گلپایگان)، سید عباس امامی (متولد کاشان)، علی‌اصغر بدیع‌زادگان، محمود جوادیان (کاشان)، رحمت‌الله رحمانی (کاشان)، آیت‌الله سید جلال‌الدین طاهری حسین‌آبادی، حجت‌الاسلام سید محمد طباطبایی، رحیم عابدان‌زاده، سید محمد غرضی، عباسعلی فاتح (نجف‌آباد)، مهدی فقیهی (پزشکی)، احمد فهیمی‌فر (کاشان)، آیت‌الله سید حسن مدرس (اردستان)، حجت‌الاسلام حسنعلی مرتضوی، حجت‌الاسلام حسن مطمئن (آران‌وبیدگل)، جواد منصوری (کاشان)، بهنام موحد (شهرضا)، محمد میرمحمدصادقی، عیسی نخعی کمال‌آبادی، طیبه واعظی‌دهنوی، حجت‌الاسلام سید هادی هاشمی.

* در کتاب «انقلاب، دیروز، امروز، فردا»، نشر کانون زندانیان سیاسی مسلمان قبل از انقلاب، نام دو زندانی اصفهانی دیگر ذکر شده است که در اسامی بالا نیست: مهندس مصطفی ایزدی، نعمت‌الله ایزدی.

* نام آشنای حجت‌الاسلام احمد سالک که زندان و شکنجه‌های فراوانی را متحمل شده‌اند در هیچ‌یک از سه کتاب فوق ذکر نشده است که جای تعجب دارد!

حجت‌الاسلام احمد سالک و مرحوم اکبر پرورش؛ دو یار دیرین انقلاب در اصفهان