به گزارش اصفهان زیبا؛ هرسال آبان که از راه می‌رسد، خبرنگاران حوزه فرهنگ و کتاب به تکاپو می‌افتند برای پوشش برنامه‌های مرتبط با این هفته همچون رونمایی‌ها، جشن‌های امضا، اردوهای مدارس به کتابخانه‌ها و پوشش برنامه‌های کتابخانه‌های عمومی و برنامه‌هایی ازاین‌دست.
امسال نیز به روال هرسال، بیست‌وسوم تا سی‌ام آبان از سوی شورای سیاست‌گذاری هفته کتاب به‌عنوان روزهای این هفته اعلام و شعار آن «خواندن برای همدلی» انتخاب شده و شهر اصفهان میزبان رویدادهای فرهنگی است.
اما قصد این نوشته، ارائه گزارشی از برنامه‌های پیش روی شهر اصفهان در این هفته فرهنگی نیست؛ درواقع می‌خواهیم به یک سال گذشته نگاهی بیندازیم و به‌طور اجمالی بررسی کنیم که آیا در طول یک سال گذشته و از پایان هفته کتاب سال پیش تا امروز که یک روز به شروع آن باقی مانده، شهر اصفهان رنگ و بویی از کتاب داشته است؟ از آنجایی که آماری رسمی و تجمیعی از تعداد برنامه‌های کتابی یک سال گذشته اصفهان در دسترس نیست، به‌ناچار به سراغ گوگل می‌روم و عبارت «رونمایی کتاب اصفهان» را جست‌وجو می‌کنم. بیشترین داده‌ها مربوط به برنامه‌هایی است که در کتابخانه مرکزی شهرداری، شهر کتاب، جهاد دانشگاهی، حوزه هنری، نگارستان امام خمینی، نهاد کتابخانه‌های عمومی و سازمان حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس برگزار شده است و تعداد کتاب‌هایی که در این داده‌ها نمایش داده شد، حدود بیست عدد بود.
اینجا چند سؤال پیش می‌آید؛ تعداد کتاب‌های منتشرشده در طول یک سال گذشته در شهر اصفهان چقدر است و چه نسبتی میان این میزان و برنامه‌های مرتبط با آن‌ها برقرار است؟ چه عواملی باعث برگزارشدن یا نشدن چنین برنامه‌هایی می‌شود؟ چرا ناشران سطح شهر در این خصوص رغبت نشان نمی‌دهند؟ آیا به سراغ نهادهای فرهنگی و دانشگاهی برای همکاری در این زمینه رفته‌اند؟ نویسندگان چنین درخواستی از ناشران خود می‌کنند؟ نهادهایی که امکانات و فضای برگزاری برنامه‌های کتابی را دارند، چقدر امکانات خود را در اختیار نویسندگان و ناشران قرار می‌دهند و چقدر با چنین پیشنهادهایی از سوی عوامل کتب روبه‌رو می‌شوند؟ و سؤالاتی از این قبیل. بااین‌حال، حتی طبق اطلاعات ناقص گوگل می‌توان به این نتیجه رسید که بستر و ظرفیت برپایی برنامه‌های کتابی منظم در سطح شهر فراهم است؛ از برپایی برنامه‌های گسترده و مفصل تا دورهمی‌های خودمانی و کوچک باید دید چرا رویدادهای کتابی در اصفهان کم‌رنگ و ضعیف است.
خوب است به نمایشگاه کتاب نیز اشاره‌ای شود. در طول سال نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین پاتوق و گردهمایی دوستداران کتاب و عوامل صنعت نشر گزینه ناشران سراسر کشور برای مطرح کردن تازه‌های نشر خود است. ناشران شهر اصفهان نیز از این ظرفیت غافل نماندند و در نقاط مختلف نمایشگاه کتاب که برای این برنامه‌ها در نظر گرفته شده و نیز در غرفه‌های خودشان کتاب‌های خود را به روش‌های مختلف معرفی می‌کنند. استفاده از این ظرفیت را می‌شود حرکتی زیرکانه و درعین‌حال از سر ناچاری پنداشت؛ چراکه شهر اصفهان پذیرای این رویدادها نیست.
ناشران بی‌رغبت
بی‌رغبتی ناشران را به برگزاری چنین برنامه‌هایی می‌شود یکی از عوامل این خلأ فرهنگی دانست؛ برای مثال، مدیر انتشارات فرهنگ مردم دلیل بی‌رغبتی همکارانش را در انجام این اقدامات ترویجی، نداشتن اعتمادبه‌نفس عنوان می‌کند. او نظرش را این‌طور توضیح می‌دهد که وقتی تیراژ کتاب‌ها به دلیل شرایط اقتصادی بسیار ضعیف است، برای ناشر و نویسنده دیگر اعتمادبه‌نفسی برای مطرح کردن کتابش با چنین برنامه‌هایی باقی نمی‌ماند. همچنین اغلب کتاب‌ها کاربرد فرهنگی‌علمی ندارد و کتاب‌های دانشگاهی است که نیازی به رونمایی و نقد ندارد.
مرتضی ثابت‌قدم که یکی از ناشران متخصص کتاب کودک است، می‌گوید در گذشته که اوضاع ناشران مناسب بود، رویدادهای متنوعی در نمایشگاه کتاب و در سطح شهر برگزار می‌کرده است. او همچنین نقد پررنگی به عملکرد مسئولان فرهنگی استان در حوزه کتاب و نشر وارد می‌کند و همه مشکلات را معطوف به کم‌رنگ بودن رونمایی نمی‌داند.
ناشران مشتاق؛ نهادهای خسته!
با این حال، مسئول اجرایی نشر آرما که از ناشران تخصصی علوم انسانی در اصفهان است، ولی برنامه‌های نقد و بررسی آثارش محدود به تهران است، توپ را در زمین نهادهای فرهنگی می‌اندازد. او می‌گوید: اگر نهادهایی در جایگاه برگزارکننده به ما پیشنهاد برنامه بدهند، همکاری می‌کنیم. ما در حوزه علوم انسانی فعالیم؛ اما عرصه علوم انسانی در اصفهان محدود است و عرصه برای کتب عمومی‌تر فراهم است. حتی گاهی به فضاهای دانشگاهی اعلام آمادگی کرده و کتاب معرفی کرده‌ایم؛ اما با بی‌رغبتی‌شان مواجه شده‌ایم.
مجتبی مطهر دلیل کمبود این برنامه‌ها را در اصفهان این می‌داند که رویدادهای کتابی به‌طور مشترک میان ناشران و کتاب‌فروشان یا ناشران و سازمان‌های فرهنگی برگزار می‌شود؛ بنابراین پیشنهاد از سوی این نهادها باید به ناشر ارائه بشود و ما نمی‌توانیم درخواست برگزاری برنامه بکنیم؛ زیرا بار برگزاری بر دوش طرف مقابل است.او نداشتن فضای مستقل را دلیل دیگر بیان می‌کند و توضیح می‌دهد: اگر کتاب‌فروشی اختصاصی داشتیم، همچون برخی ناشران تهران، از آن فضا استفاده می‌کردیم. اما وقتی فضای مستقلی نداریم، باید از فضاهای موجود استفاده و هزینه کنیم که این از عهده ناشران خصوصی برنمی‌آید. به همین دلیل این موضوع به پیشنهادهای متقابل وابسته می‌شود. درحالی‌که در اصفهان چنین درخواستی نداشته‌ایم و بیشتر برنامه‌هایمان در تهران برگزار می‌شود. حتی از شهرهای دیگر همچون قم و شیراز و تبریز پیشنهاد همکاری داشته‌ایم.
مسئول اجرایی نشر آرما تنها پیشنهاد برگزاری برنامه را در سال جاری و از سمت جهاد دانشگاهی به مناسبت محرم عنوان و تأکید می‌کند که به‌هرحال همه ناشران و پدیدآورندگان مشتاق دیده شدن و نقد و بررسی آثارشان هستند.
مطهر خاطرنشان می‌کند: پرسش و مسئله‌مندی در فضاهای دانشگاهی و عرصه عمومی مطرح نیست و این جنس رویدادها بسته به مسئله‌مندی برگزار می‌شود. باید پرسید که چرا عرصه علوم انسانی در اصفهان نحیف است و کار جدی و مستمری انجام نمی‌شود.
نشر آرما آثار داستانی قوی و مشهوری در عرصه ادبیات مقاومت منتشر کرده که در ماجرای طوفان‌الاقصی ظرفیت بسیاری برای نقد و بررسی دارند؛ بااین‌حال حتی این آثار نیز در یک سال گذشته در سطح شهر معرفی و مطرح نشده‌اند. مطهر اظهار می‌کند: با اینکه تمایل بسیاری برای ارائه و معرفی این دست از آثار داریم، حتی برای این کتاب‌ها نیز پیشنهادی به ما داده نشده. آن شور و شوقی که از سر نیاز و علاقه‌مندی به گپ‌وگفت درباره کتاب‌ها باشد، ندیده‌ایم.
ناشرانِ گیرافتاده در منطقه امن!
حوزه هنری کاشان یکی از نهادهایی است که برنامه‌های منظمی در عرصه ادبیات با عنوان «کاشیان» برگزار می‌کند و عهده‌دار باز کردن سر صحبت با ناشران و نویسندگان برای معرفی و بررسی آثارشان است. مسئول برگزاری «کاشیان» می‌گوید: پیشنهادها به ناشران و نویسندگان از جانب خودمان است و از سوی آن‌ها به‌طورجدی و فراوان اعلام آمادگی نمی‌شود. علی لطفی درباره ضعیف بودن برنامه‌های فرهنگی مرتبط با کتاب در شهر اصفهان این‌طور نظر می‌دهد: در اصفهان به‌طور سطحی به مسائل نگاه می‌شود و نگاه عمیقی وجود ندارد. در واقع کتاب‌خوانان با رویکرد نقد کتاب یا آشنایی بیشتر با نویسنده‌اش مطالعه نمی‌کنند و صرفا با قصد دریافت اطلاعات کتاب می‌خوانند. به همین دلیل اشتیاقی از سوی مخاطبان برای برگزاری این رویدادها دیده نمی‌شود. برای ناشران نیز دغدغه‌ای وجود ندارد و حاضر نیستند از منطقه امنشان خارج و به فضاهای کشف‌نشده وارد شوند.
غفلت از ظرفیت رسانه‌ها
شاید یکی از عوامل بازتاب نیافتن برنامه‌های کتابی را در سطح شهر بشود ارتباط ضعیف نهادهای برگزارکننده با رسانه‌ها دانست. اکثر خبرگزاری‌های شاخص کشوری در استان اصفهان نمایندگی داشته و روزنامه‌ها و جراید نیز در این شهر فعالیت پررنگی دارند. بااین‌حال اکثر برنامه‌ها از دید رسانه‌ها دور مانده و خبرنگاران نمی‌توانند رسالت خود را انجام دهند؛ زیرا خبری به دستشان نمی‌رسد و برگزارکنندگان از این ظرفیت بهره نمی‌برند.فراموش نکنیم که برپایی برنامه‌های نقد و بررسی، جشن امضا، رونمایی و گپ‌وگفت حتی در فضاهای خودمانی و محدود، در طولانی‌مدت منجر به شناخته شدن و جذب مخاطبان به آثار جدید و متناسب با نیاز روز می‌شود و این جز منفعت برای چرخه نشر نخواهد بود. اصفهان در عرصه نشر از مدعیان کشور است و چشم ما به امید روزی است که فضای شهر در طول سال رنگ و بوی کتاب بگیرد و هر هفته شاهد برنامه‌های متنوعی در این خصوص باشیم.
