به گزارش اصفهان زیبا؛ نسل بشر بهعنوان یکی از اجتماعیترین نوع گونهها در جهان حاضر شاخته میشود. گذر از دوران ابتدایی و بدوی و انتخاب سبک زندگی یکجانشینی توسط انسان، سبب شد نیاز به برقراری تماس با اجتماعات دورتر به دلایل تجاری، سیاسی و شخصی بیشتر احساس شود و در نتیجه باعث بهوجود آمدن راههای ارتباطی گوناگون در طول تاریخ شد.
ایران، اولین کشور دارای پیامرسان ارتباطی
کهنترین و شناختهشدهترین سیستم پیامرسان سرتاسری در جهان، متعلق به سرزمین ایران است. در دورانی که هنوز بسیاری از نقاط جهان کمتر شناختی از ابتداییترین آثار تمدن داشتند، قدیمیترین سرویس خبررسانی توسط کوروش هخامنشی در ۵۳۰ سال قبل از میلاد مسیح ایجاد شد که بعدتر در زمان داریوش هخامنشی به دلیل ساخت و توسعه جادههای ارتباطی بین شهرها بهطورکاملتر گسترش یافت.
هرودت، مورخ یونان باستان، شرح مفصلی از این سیستم پیامرسان بیان داشته و مینویسد: «هیچ روشی سریعتر از روش ارسال پیامها که توسط پارسیان کشف شده بود، وجود نداشت. نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب نمیتواند این پیکها را از انجام تندوتیز وظیفهشان بازدارد. چاپار اولی بهسرعت پیام را به دومی میرساند و دومی به سومی و بهاینترتیب پیام بین چاپارها دستبهدست میشود تا به مقصد برسد؛ مثل مشعل المپیک که یونانیها آن را دستبهدست میکنند تا به معبد هفائستوس تقدیم کنند. نمیتوان تصور کرد جنبندهای سریعتر از آنها حرکت کند.»
گسترش چاپارخانهها
در دوران ساسانیان این سیستم بسیار گستردهتر و از هند و چین تا روم باستان در مسیر تجارت و جاده ابریشم برقرار شد. با حمله اعراب و سقوط امپراتوری ساسانی، این روند هنوز نسبتا پابرجا بود و خلفای اسلامی به تقلید از سیستم چاپار ایرانیها نسبت به ارسال و دریافت پیامها و مکتوبات خود اقدام کردند؛ هرچند چاپارخانهها در این دوران بیشتر محلی برای کسب اطلاعات و اخبار و به نحوی جاسوسی از اقصانقاط پهنه حکومت آنها بود. این سبک مکاتبه تا دوران قاجار کموبیش تنها راه ارتباطی بین اشخاص، حکام و تجار بود.
در دوره صفویه با توجه به توسعه تجاری و اجتماعی در کشور و با ساخت کاروانسراها این سبک پیامرسانی تقویت شد. بعدتر در دوران صدارت امیرکبیر، همزمان با سایر اصلاحاتی که در زمینههای مختلف مملکتی به عمل آمد و اهمیت دسترسی به اخبار نقاط مختلف کشور و جهان به دلیل گسترش روابط بینالمللی، او برای ایجاد پست و چاپارخانه دستوراتی صادر و مسئولیت چاپارخانه را به میرزا شفیعخان چاپارچیباشی واگذار کرد.
ایجاد وزارت پست
در همین دوران، وزارت پست به فرمان ناصرالدینشاه تأسیس و در پی آن نظام پستی نوینی در کشور ایجاد شد که سرویسهای پستی منظم با تعرفههای مشخص از نتایج آن بود. در این همین زمان بود که جهان بهمرور وارد دوران جدید صنعت و تکنولوژی و با انقلاب صنعتی جنبههای مختلفی از اختراعات و ابداعات در زمینههای گوناگون به جهانیان ارائه میشد.
رسیدن خط تلگراف به ایران
اختراع تلگراف، انقلابی در زمینه ارتباط در جهان بود و برای اولین بار انسان را قادر به ارسال و دریافت پیام از ورای هزاران کیلومتر کرد. در دوران استعمار هندوستان توسط بریتانیا، بعد مسافت برای اخذ دستورات و اجرای فرمانها به یکی از معضلات انگلیسیها تبدیل شد. اختراع تلگراف کلید حل این مشکل بود؛ اما سرزمین ایران همچون سدی در مسیر ارتباط شرق و غرب قرار داشت. پس از مذاکرات بسیار، قرارداد تأسیس خط تلگراف در ایران بین بریتانیا و ایران منعقد و نخستین ارتباط تلگرافی در ایران میان مدرسه دارالفنون و کاخ گلستان برقرار شد. پیامی که ارسال شد این بود: «منت خدای را عزّ وجلّ که طاعتش موجب قربت است و به شکراندرش مزید نعمت…».
ایجاد وزارت پست و تلگراف
خطوط تلگراف یکی از بهروزترین فناوریهایی بود که به سرعت و تنها به فاصله یکدهه بعد از اروپا و آمریکا در ایران پا گرفت. در دوره اول مجلس شورای ملی، اختیارات و مسئولیت تلگرافخانهها به وزارتخانه پست با نام جدید وزارت پست و تلگراف واگذار شد.
تلگرافخانه در اصفهان
در سال 1242 شمسی خطوط تلگراف به اصفهان رسید. برخورداری از منافع این وسیله ارتباطی برای شهر اصفهان از یک سو حائز اهمیت بود. در این دوران تلگرافخانه اصفهان به فردی آلمانی به اسم ارنست هولتسر سپرده شد که هفت سال نیز در این مسئولیت بود. او در این مدت شیفته سبک زندگی، آدابورسوم و اوضاع کشور ایران علیالخصوص شهر اصفهان شد. پس از پایان مدت مأموریت در تلگرافخانه و مراجعت به اروپا، او بار دیگر با خرید یک دوربین عکاسی به اصفهان مراجعت و شروع به ثبت آثار معماری، آدابورسوم و مشاغل کرد.
در کتابی که از او درخصوص تجربیاتش از زندگی در ایران و اصفهان بهجا مانده، هدف خود از این کار را اینگونه شرح داده است: «ایران و اصفهان در آستانه یک تحول فرهنگی قرار گرفتهاند و از چند سال پیش به این طرف بسیاری از عوامل بیگانه اغلب به سبک اروپایی دارند در این کشور نفوذ میکنند. عمارتهای کهن، عادات و آدابورسوم تدریجا از بین میروند؛ بهطوریکه تا چند سال دیگر آنچه را که شاردن و تاورنیه به وصف آوردهاند، پیدا نتوان کرد. از این گذشته طی دوران اقامتم فرصت یافتم از منظرهها و ساختمانها و میدانهای جالب عکسبرداری کنم و خوشحالم که این عکسها یادگاری از بسیاری از عمارتهای کهن است که بعدها خراب شدند و از بین رفتند.»
هولستر در جلفای اصفهان ازدواج کرد و تا آخر عمر در این شهر به سر برد و بیش از هزار قطعه عکس از جنبههای مختلف فرهنگ ایران و اصفهان برجای گذاشت که یکی از ارزشمندترین گنجینههای بهجامانده از آن دوران برای مطالعه و بررسیهای تاریخی است. امروزه تنها اثر از تلگرافخانه قدیمی اصفهان نام کوچهای است که در خیابان خاقانی و در نزدیکی خانه هولستر باقی مانده است.
رسیدن خط تلفن به اصفهان
چرخهای پیشرفت تکنولوژی با سرعت هرچه تمامتر در حال چرخش بود. فصل جدید ارتباطات در سال 1263 شمسی با ورود تلفن، درست 11 سال پس از اختراع، در ایران آغاز و نخستین تماس تلفنی از عمارت شمسالعماره به باغ سپهسالار انجام شد.
پای خطوط تلفن بهزودی در شهر اصفهان باز و ساختمانی در کوچه تلفنخانه خیابان سپه به این امر اختصاص داده شد. در اخبار سال 1264 شمسی در خصوص ساخت سربازخانهای خبری آمده است و هنگام شرح محل، آن را «از جانب غرب محدود به باغ بادامستان که الان تلگرافخانه دولتی است» ذکر کرده که در محدوده کوچه تلفنخانه امروزی است. احتمال دارد محل سابق بنای تلفنخانه، تلگرافخانه دولتی بوده که بعد تغییر کاربری داده است.
در اخبار سال 1290 شمسی و واقعه بلوای نان در اصفهان نیز میخوانیم که این مرکز در پی آشوب مورد تخریب و غارت مردم معترض قرار گرفت؛ اما کماکان به فعالیت خود ادامه داد. با توجه به فراگیر شدن تلفن در ایران، در سال 1308 رسیدگی به امور تلفن و شکایات مشترکان به وزارت پست و تلگراف واگذار شد و نام وزارتخانه نیز به وزارت پست و تلگراف و تلفن تغییر یافت.
تلفن اتوماتیک به جای تلفن دستی در اصفهان
با توجه به اینکه نسل اول تلفن بهصورت مغناطیسی و دستی بود و برقراری ارتباط از طریق اپراتور در مرکز انجام میشد، لاجرم برای ارتباط بین مشترکان میبایست یک رشته سیم مجزا از هر مشترک به مرکز تلفنخانه کشیده میشد. با همهگیرترشدن تلفن در دوران پهلوی اول، حجم زیادی از سیمهای تلفن از مرکز تلفنخانه به اقصی نقاط شهر کشیده شده بود؛ درنتیجه شبکهای گسترده و بدمنظره از سیمهای درهمتنیده برفراز مرکز مخابرات و کوچه تلفنخانه به وجود آمده بود.
در یکی از زمستانهای سرد آن سالها در پی بارش برف سنگین در شهر اصفهان این شبکه از سیمهای تلفن که توان تحمل سنگینی برف را نداشت به ناگاه در سحرگاه روز بعد از بارش فروریخت و ارتباطات تلفنی دچار آسیب و قطع شد. همین حادثه سبب شد سیستم تلفنی جدید اتوماتیک و بدون واسطه و اپراتور به جای سیستم مغناطیسی قدیمی جایگزین شود و مرکز مخابرات نیز به ساختمان جدیدی در خیابان باغ گلدسته منتقل شد.
بنای قدیمی اولین تلفنخانه اصفهان در خیابان سپه اکنون بهصورت ساختمانی مخروبه تبدیلشده که هر آن احتمال واگذاری و تخریب کامل آن میرود. پست، تلگراف و تلفن به مدت چنددهه یکهتاز میدان ارتباطات بودند؛ بهخصوص کیوسکهای تلفن عمومی و مراکز مخابراتی بینشهری و بینالمللی که تا همین چند سال پیش بخش جداییناپذیر از زندگی ایرانیان بود و امروز دیگر بهنوعی تبدیل به خاطره مشترک نسلهای قدیمیتر شده است.
فراگیرشدن تلفن همراه
تابستان سال 1372 آغاز دوران جدیدی در صنعت مخابرات و ارتباطات بود. پدیدهای جدید به نام تلفن همراه در ایران معرفی شد. در سالهای ابتدایی، این پدیده با استقبال عمومی آنچنانی روبهرو نشد و بیشتر بهعنوان کالایی لوکس شناخته میشد.
هرچند نهایتا تلفن همراه بهمرور محبوبیت خود را در بین ایرانیان باز کرد؛ اما وقوع حادثهای هوایی منجر بهسرعتگرفتن و ایجاد محبوبیت آن شد. در دیماه سال 1376 مشکلات جوی سبب بروز سانحه برای هواپیمای فوکر 100 هما شد که فرود اضطراری آن در زمینهای باتلاقی اطراف اصفهان را به همراه داشت. با توجه به قطع ارتباط هواپیما با برج مراقبت فرودگاه و مهآلودبودن هوا نیروهای امدادی تا مدتی موفق به مکانیابی محل حادثه نشدند.
تماس تلفنی یکی از مسافران هواپیما از طریق تلفن همراه و اعلام مکان حدودی سانحه و شرایط مکانی، منجر به اعزام سریع نیروهای امدادی به محل حادثه شد. انتشار این خبر و کارآمدی تلفن همراه در این حادثه یکی از عوامل تشویق و تهییج بیشتر مردم برای خریداری و تهیه این وسیله ارتباطی جدید بود.
از میانههای دهه هفتاد شمسی و ورود ایران به عصر اینترنت، صنعت پیامرسانی و ارتباطات دچار تحول عظیمی شد؛ بهخصوص همهگیرشدن تلفنهای همراه هوشمند سبب شد اکثرجامعه دسترسی به اینترنت جهانی داشته و توسط پیامرسانهای بیشمار در کسری از ثانیه به اقصی نقاط جهان ارتباط تصویری و صوتی برقرار کنند.
