در سالهای اخیر، جامعه ایران با چالشها و مسائل فکری و فرهنگی متعددی روبرو شدهاست. ورود هوش مصنوعی به حوزههای علومانسانی و اسلامی، مسئله حجاب، مباحث پیرامون جریان مقاومت، پدیده زن، زندگی، آزادی و… نمونهای ازایندست موضوعات است. بدیهی است که نقشآفرینی و ورود متولیان فرهنگی و دینی جامعه در حل این معضلات، یکی از وظایف اصلی، بلکه ماهیت وجودی این نهادها محسوب میشود. بر این اساس روزنامه اصفهان زیبا، در هفته نکوداشت اصفهان قصد دارد به بررسی عملکرد یکساله متولیان فرهنگی و دینی شهر اصفهان بپردازد و از میزان پیشرفت این نهادها گزارشی ارائه دهد. آنچه در ادامه میخوانید گفتگوی روزنامه با حجتالاسلاموالمسلمین دکتر عبدالرسول احمدیان، رئیسدفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه شعبه اصفهان درباره همین مطالبه است.
لطفا در ابتدای گفتوگو وظایف اصلی و ماهیت وجودی دفتر تبلیغات حوزه علمیه را تبیین کنید.
دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، نهادی خاص و انقلابی است که با عنایت و دستور ویژه حضرت امام خمینی (ره) تأسیس شد. در حال حاضر، این دفتر نهادی ویژه و زیرمجموعه دفتر مقام معظم رهبری فعالیت میکند. رئیسدفتر تبلیغات توسط مقام معظم رهبری در دورههای پنجساله انتخاب میشود. این دفتر بهعنوان یک مجموعه علمی و فرهنگی، در کنار حوزههای علمیه نقشآفرینی میکند.
دفتر تبلیغات، در دل حوزه علمیه قرار دارد و وظیفه واسطهگری بین حوزههای علمیه و مردم و حاکمیت را بر عهده دارد. این بدان معنا نیست که حوزههای علمیه با مردم و حاکمیت ارتباط ندارند، بلکه دفتر تبلیغات این وظیفه را برای خود تعریف کردهاست. سعی دفتر بر آن است که در هر جایی که نیاز فرهنگی یا دینی وجود داشتهباشد، متناسب با آن، نقش خود را ایفا کند. همین نقشآفرینی و واسطهگری در مواضع مختلف فرهنگی و دینی دفتر را مجبور به جامعیت، فراگیری و پوشش همهجانبه نیز کردهاست. این امر ما را ملزم میکند تا نقشها و ظرفیتهای بسیار متنوعی را در دفتر تبلیغات فعال کنیم.
بهعنوانمثال، در دفتر تبلیغات، تبلیغ وظیفه ذاتی این دفتر و یکی از اهداف اصلی شکلگیری آن است. اما گستردگی و جامعیتی که دفتر برای خود تعریف کرده این امر را به فعالیت مفصل مبدل کردهاست. چراکه فرایند انجام تبلیغ، دارای مجراها و روشهای بسیار متنوعی، از تبلیغات سنتی مانند منبر و محراب، سخنرانی و کلاسداری، تا تبلیغات تخصصی در حوزههای خاص مانند خانواده، پاسخ به شبهات دینی، مسائل اعتقادی و سیاسی است. افزون بر این، ورود به عرصههای نوپدید مانند فضای مجازی و تربیت مبلغین و کنشگران این فضا و یا فعالیت و کنشگری در حوزههای هنری، از جمله وظایف تبلیغی این دفتر است. علاوه بر این، وظایف تبلیغی دفتر، شامل فعالیتهای مجموعههای خلاق دفتر که در قالب تیمهای ایدهپردازی به ابداع محصول و یا خدمات فرهنگی جدیدی میپردازند نیز میشود. بدیهی است که این فعالیتها نیازمند پشتیبانیهای دانشی و آموزشی است؛ لذا وظیفه دیگر دفتر در خصوص امر تبلیغ، تأسیس پژوهشگاهها و مؤسسات آموزشی مختلفی همچون تأسیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده تا تربیت منابع انسانی از طریق مؤسساتی مانند دانشگاه باقرالعلوم، مؤسسه امام رضا، مؤسسه معصومیه، مؤسسه علامه مجلسی، و سایر مؤسسات تأسیسشده در دفتر تبلیغات، بهصورت تخصصی انجام میشود.
برایناساس، تفاوت میان وظایف تبلیغی دفتر با نقش و فعالیتهای حوزههای علمیه بهعنوان متولیان امر تبلیغ و نشر معارف دینی چیست؟
نقش اصلی مرکز مدیریت حوزه، آموزش طلاب، جذب آنها، و تأمین منابع انسانی است. دفتر تبلیغات بخشی از حوزهعلمیه است و تفاوت آن با مرکز مدیریت حوزه این است که مرکز مدیریت حوزه مسئولیت آموزش و جذب طلاب را دارد، درحالیکه وظیفه دفتر، بهرهبرداری از این نیروها بهمنظور رفع نیازهای جامعه است. در واقع دفتر تبلیغات واسطهگری بین حوزه و جامعه را انجام میدهد.
چرا مقام معظم رهبری دفتر تبلیغات اسلامی را بخش روشنفکری حوزههای علمیه دانستهاند؟
مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای این مجموعه چنین فرمودند: «دفتر تبلیغات، نماد روشنفکری حوزه است.» این جمله برای ما، بهعنوان عضو و مسئولی در این مجموعه بسیار مهم است و ما تلاش کردهایم که این نقش را بهخوبی ایفا کنیم. فعالیتهایی که در سالهای اخیر در دفتر تبلیغات شکلگرفته، بازنمایی همین مطالبه رهبری است. ما تمام تلاش خود را کردهایم تا انتظاری که مقام معظم رهبری از دفتر تبلیغات داشتند، اجرایی و عملیاتی کنیم.
روشنفکری و نماد روشنفکری حوزه علمیه بودن، به معیارها و بایستههای متنوعی نیاز دارد که ایجاد آنها کار سادهای نیست. ما معتقدیم که حوزههای علمیه روشنفکر هستند، اما دفتر تبلیغات میخواهد پرچمدار و نماد این روشنفکری باشد و در میدانهای جدید تبلیغی و فعالیتهای متنوع فرهنگی پیشگام باشد.
بهعنوان نمونه یکی از ایندست فعالیتها، موفقیت دبیرخانه کرسیهای آزاداندیشی دفتر است که توانسته بالغ بر ۲۰۰ جلسه در طول هفت تا هشت سال برگزار کند. هیچ مجموعه حوزوی یا دانشگاهی در این حد چنین کاری را انجام ندادهاست. هرچند دفتر تبلیغات این دبیرخانه را با همکاری مرکز مدیریت حوزه علمیه برادران، خواهران و مدارس مختلف تشکیل داد و با قوت این فعالیت را پیش برد، اما وقتی مرکز مدیریت حوزه علمیه اعلام کرد که این فعالیت وظیفه آنها است، ما با طیبخاطر دبیرخانه را به آنها منتقل کردیم.
دفتر تبلیغات در واگذاری رویدادها و فعالیتهای صورتگرفته، هیچ نگرانی و خساستی ندارد؛ چراکه ما معتقدیم که همیشه کارهای نو، جدید و روی زمینمانده فراوانی وجود دارد که کسی تابهحال آنها را انجام ندادهاست. اگر مجموعهای تقاضای ادامه پروژهای را داشته باشد، دفتر آن پروژه را واگذار کرده و به سراغ فعالیتهای جدید میرود.
نمونه دیگری ازایندست واگذاریها، انتقال دبیرخانه ادیان توحیدی، پس از سالها فعالیت و تلاش دفتر در این حوزه و برگزاری چند همایش بینالمللی به وزارت ارشاد است.
در راستای رسالت گسترش روشنفکری در جامعه و پاسخ به نیازهای فکری آن، چه برنامههایی را در آینده پیش رو دارید؟
یکی از برنامههای آینده دفتر، تأسیس خانه گفتگو بهعنوان محلی برای گفتگوی اقشار مختلف، اندیشمندان و دغدغهمندان حوزههای فرهنگی است. هدف این پروژه ایجاد فضایی امن و علمی برای تبادل اندیشهها و تبدیل ایدهها به طرحهای عملیاتی است. البته سابقه فعالیتهای دفتر در اصفهان برای تأسیس این خانه، به تأسیس صفاخانه در این شهر برمیگردد و ما قصد احیای صفاخانه اصفهان با وسعتی بیشتر و کارکردی گستردهتر را داریم. زیرا صفاخانه عمدتاً در حوزه ادیان فعالیت میکرد، اما خانه گفتگو قرار است در تمام حوزههای انسانی فعالیت کند. این طرح در حال حاضر در دست اجراست و ما تلاش میکنیم تا آن را به مرحله عملیاتی برسانیم.
علاوه بر این، گسترش این خانه در محیط فیزیکی و مجازی نیز ضروری است.
بهطورکلی میتوان گفت که دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه شعبه اصفهان، یکی از مراکز فعال در ترویج خردورزی و آزاداندیشی است. برخی از مهمترین فعالیتهای این دفتر در حوزه خردورزی و آزاداندیشی از اینقرار است:
۱. برگزاری دورههای آموزشی و کارگاههای تخصصی با هدف تقویت بنیانهای فکری و اعتقادی طلاب و مبلغان و پرورش نیروهایی که بتوانند با استدلال و منطق به تبلیغ دین بپردازند.
۲. برگزاری نشستها، دورهها و درسگفتارهای متعدد با هدف پاسخگویی به شبهات فکری و تقویت روحیه نقدپذیری در میان نخبگان در سطح مراکز علمی حوزوی و دانشگاهی.
۳.تشکیل دبیرخانه کرسیهای آزاداندیشی و برگزاری حدود سیصد کرسی با هدف ایجاد فضایی برای تضارب آرا و گفتوگوی علمی. این نشستها با حضور اساتید برجسته حوزه و دانشگاه، به بررسی مسائل روز جامعه از منظر دینی میپردازند. این فعالیتها به تقویت فرهنگ نقد و گفتوگو در جامعه کمک کردهاست.
۴. تولید محتوای علمی و تبلیغی، مانند فایلهای آموزشی و کتابهای تخصصی با هدف ترویج معارف اسلامی با رویکرد خردورزی و عقلگرا.
۵. انتشار نشریات و کتابهایی در حوزههای مختلف علوم اسلامی، مانند فقه، کلام، فلسفه، تاریخ، روانشناسی و…. بهمنظور تولید دانش بومی و اسلامی با رویکرد دینورزی خردگرا مبتنی بر چارچوبهای اندیشهای انقلاب اسلامی.
۶. پاسخگویی به شبهات و نیازهای فکری جامعه در قالب مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات و شبهات دینی بهصورت تلفنی، اینترنتی، نرمافزاری و چهرهبهچهره. این دفتر با راهاندازی مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، به شبهات فکری و دینی جامعه پاسخ میدهد.
۷. برنامههایی مانند پرسشوپاسخ دینی در رسانههای ملی نیز از جمله فعالیتهای این دفتر در راستای پاسخگویی به نیازهای فکری جامعه و ترویج خردگرایی دینی است.
۸. فعالیتهای بینالمللی و تعامل با دیگر فرهنگها نیز از دیگر ابعاد فعالیتی این دفتر است. تربیت مبلغان زباندان برای تبلیغ در خارج از کشور بهمنظور ترویج معارف اسلامی با رویکرد خردورزی و آزاداندیشی در تعامل با دیگر فرهنگها از سالیان پیش در این دفتر انجام میشود.
۹. حضور فعال در همایشها و نمایشگاههای ملی و بینالمللی و انجام فعالیت در حوزههای مجازی و برخط از دیگر فعالیتهای این دفتر برای حضور فعال و اثرگذار در مجامع علمی است.
آیا دفتر تبلیغات اسلامی خود را موظف به ورود در عرصه چالشهای مختلف اندیشهای که هر از گاهی در جامعه رخ میدهد، همچون مواجهه هوش مصنوعی با حوزههای اخلاق و دینداری، پدیده زن، زندگی، آزادی، مقاومت اسلامی و… میداند؟ آیا جامعه در این چالشها توسط دفتر تبلیغات پشتیبانی اندیشهای میشود؟
بله. قطعاً یکی از وظایف ذاتی که دفتر برای خود ترسیم کرده، همین موضوع است. دفتر تبلیغات در سالهای اخیر یک برنامهریزی مدون و کاملاً علمی را برای فعالیتهای فرهنگی خود طراحی کردهاست. مسائلی که در میزها و قطبهای این دفتر بررسی میشوند، از کف جامعه استخراج شدهاند و بهمرور زمان نیز قابلتغییر و تحول هستند. یکی از ویژگیهای دفتر تبلیغات، سیال بودن و توانایی تطبیق با مسائل جدید است. ما مسائل متعددی را در جامعه شناسایی کرده و با استفاده از ظرفیتهای آماری و اطلاعاتی که در اختیار دفتر است، آنها را اولویتبندی میکنیم. بهعبارتدیگر، ما در دفتر تبلیغات کاملاً مسئلهمحور عمل میکنیم. هر فعالیتی که انجام میدهیم، در راستای حل یک مسئله خاص است. حتی اگر مخاطب عمومی بهصورت شفاف متوجه این موضوع نشود، برنامه های دفتر کاملاً هدفمند در قالب دوره آموزشی، نشست و فعالیت فرهنگی، در پاسخ به نیاز و حل مسئلههای اجتماعی طراحی شده است. دفتر تبلیغات مجموعه سیالی است و این ویژگی یکی از وجوه تمایز دفتر تبلیغات با بسیاری از مجموعههای فرهنگی دیگر است.
مثلاً عرصه هوش مصنوعی یکی از چالشها و فرصتهای مهمی است که بشر در سالهای اخیر با آن مواجه شدهاست. این پدیده بهسرعت در حال تغییر جوامع است و ما باید بهعنوان دفتر تبلیغات، نقش خود را در پاسخگویی به نیازهای فکری جامعه در این موضوع ایفا کنیم. در دیداری که اعضای دفتر با مقام معظم رهبری داشتند، یکی از درخواستها و مطالبات ایشان این بود که دفتر باید نیازهای مراجع تأثیرگذار در جامعه را مرتفع کند. این مراجع شامل گروههای مختلف فرهنگی، نخبگان، اساتید دانشگاه، دانشجویان، معلمان، هنرمندان، نویسندگان و دیگر اقشار تأثیرگذار هستند. دفتر تبلیغات باید بتواند ارتباط مؤثری با این مجموعهها برقرار کرده و پشتیبانی فکری مناسبی از آنها به عمل آورد.
به عنوان مثال، دفتر تبلیغات با دانشگاه فرهنگیان تفاهمنامهای منعقد کرده و رویدادهای مشترک بسیاری با آنها اجرا کرده است. برخی از این فعالیتها شامل برگزاری جلسات آزاداندیشی، دورههای آموزشی، و پاسخگویی به شبهات دینی و اعتقادی، برگزاری اردوهای مشترک و فعالیتهای ویژه برای معلمان، طلاب، و دیگر مربیان تربیتی است. به عنوان مثال، با معلمان معارف، دین و زندگی و پرورشی و نیز طلاب حاضر در مدارس تحت طرح امین، همکاریهای گستردهای داشته و برای هر یک از این گروهها، برنامههای خاصی تعریف کردهایم و و آنها را مورد حمایت فکری و علمی قرار میدهیم.
همچنین، طرح «رشد آوند ۲» نیز با این دانشگاه در حال اجرا است که در آن از دانشجومعلمان و معلمان باسابقه برای پیشبرد اهداف فرهنگی و دینی استفاده میشود.
در دفتر تبلیغات، برنامهریزی برای حل چالشهای اجتماعی، در قالب ساختار قطبها و میزهای تخصصی انجام میشود. بهعنوانمثال، یکی از مسائل جدی که دفتر به آن پرداخته، مسئله ترویج سبک زندگی اسلامی است. وقتی از سبک زندگی صحبت میکنیم، منظور ما تنها جنبههای ظاهری و سطحی زندگی نیست، بلکه ابعاد عمیقتر فرهنگی، اجتماعی و دینی آن نیز مدنظر است که اصلاح آن منجر به کاهش محسوس آسیبها و چالشهای اجتماعی میشود.
سبک زندگی بهعنوان یکی از مهمترین مسائل جامعه امروز، نیازمند بررسی و ارائه راهکارهای مناسب است. دفتر تبلیغات، با تشکیل میزهای تخصصی و قطبهای مرتبط، راهکارهای عملی برای بهبود آن ارائه میکند. این راهکارها شامل برنامههای آموزشی، فرهنگی و تبلیغی است که میتواند به تغییر و بهبود سبک زندگی کمک کند. چراکه سبک زندگی سالم و مبتنی بر ارزشهای دینی و فرهنگی، نقش مهمی در پیشرفت جامعه دارد؛ لذا دفتر در این راستا، با همکاری متخصصان و نخبگان، به برگزاری کارگاههای آموزشی، تولید محتوای فرهنگی و تبلیغی و ایجاد فضای گفتگو و تعامل بین اقشار مختلف جامعه میپردازد.
یکی از نمونههای بارز این حمایتها، تشکیل مرکز ملی پاسخگویی دفتر تبلیغات است. این مرکز مأموریت دارد تا از معلمان و طلاب حاضر در آموزشوپرورش حمایت فکری به عمل آورد. برای این منظور، دورههای متعددی طراحی و اجرا شدهاست. علاوه بر این، یک خط ارتباطی تخصصی برای این قشر ایجاد کردهایم تا بتوانند بهصورت آنلاین و آفلاین با مرکز ملی پاسخگویی مرتبط باشند. اگر معلمان یا طلاب در مدارس با سؤالات، شبهات یا مسائل فکری مواجه شوند، میتوانند از طریق این خط ارتباطی با کارشناسان ما تماس بگیرند و پاسخهای علمی و دقیق دریافت کنند. این پشتیبانیها شامل حوزههای مختلفی مانند شبهات اعتقادی، مسائل تاریخی، تفسیر قرآن، احکام و دیگر مباحث دینی و فرهنگی است. مرکز ملی پاسخگویی بهصورت مستقیم با مردم نیز در ارتباط است و افراد میتوانند از طریق درگاههای مختلف، مانند خط تلفنی ۰۹۶۴۰۰، اپلیکیشن پاسخگو و دیگر روشهای ارتباطی آنلاین و آفلاین، سؤالات اعتقادی خود را مطرح کرده و پاسخهای لازم را دریافت کنند.
علاوه بر این، دفتر، پشتیبانی خاصی از مراجع و مجموعههای تأثیرگذار در جامعه به عمل میآورد. این پشتیبانیها برای ما نیز آوردههایی دارد و به ما کمک میکند تا نیازهای فکری و فرهنگی جامعه را بهتر درک کرده و پاسخهای مناسب و درخوری ارائه دهیم.
پس از تأکید مقام معظم رهبری بر اهمیت و جایگاه تبیین و تبلیغ در فضای کنونی کشور چه پارامترهایی به برنامههای اصلی این دفتر اضافه شد؟
بعد از تأکیدات مقام معظم رهبری در تیرماه سال گذشته مبنی بر تشکیل کانونهای تبلیغی و اولویتدادن به تبلیغ در حوزه علم، اصفهان بهعنوان پیشگام، اولین کانون تبلیغی را با حضور ایشان و با محوریت جوانان تشکیل داد. این کانون با عنوان «اولویت اول» متشکل از جمعی از خطبای جوان شهر اصفهان، با هدف توانمندسازی، هماندیشی و جهتدهی به فعالیتهای تبلیغی، سلسلهنشستهایی را تحت عنوان «تجربهنوردی» تعریف کرده که تاکنون ادامه دارد. این نشستها، در کنار خدمات ارائهشده به مبلغان، برنامهها و امکانات تخصصی نیز برای آنها در نظر گرفته شدهاست.
آیا دفتر تبلیغات اسلامی در کنار ارائه خدمات به مبلغان عمومی، برای مبلغان تخصصی نیز برنامه، امکانات و شرایط ویژهای قائل شده است؟
یکی از ادارات ویژه معاونت فرهنگ و تبلیغ، اداره اعزام تخصصی و گروههای تبلیغی تخصصی است. پس از آنکه مبلغان در حوزههای مقدماتی، توانمندیهای لازم را کسب میکنند، باتوجهبه آموزشها و دورههای مهارتآفرینی و بر اساس استعدادهای هر مبلغ، دورههای تخصصی برای آنها تعریف میشود. پس از اتمام این دورهها، مبلغان بهصورت کارورزی اعزام شده و محتوایی را که آموزش دیدهاند، در محیطهای تبلیغی ارائه میکنند. پس از رصد و مصاحبه، این افراد بهعنوان مبلغان تخصصی شناخته میشوند.
در اصفهان، حدود ۳۰۰ مبلغ تخصصی در موضوعات مختلفی همچون مشاوره خانواده، قرآن، مبارزه با فرق انحرافی، کودکونوجوان، موضوعات قرآنی، دانشآموزی و سایر زمینهها شناسایی شدهاند. این مبلغان در کمیتههای تخصصی مورد ارزیابی قرار میگیرند و پس از تأیید، در حوزههای مربوطه به فعالیت میپردازند. این رویکرد نشاندهنده تلاش جدی برای ارتقای سطح تبلیغ دینی و پاسخگویی به نیازهای جامعه در حوزههای مختلف است.
دفتر تبلیغات اسلامی در ایجاد تغییروتحول در سبک زندگی چقدر موفق بوده است؟
ما ادعا نمیکنیم که متولی کامل سبک زندگی ایرانی-اسلامی هستیم، اما بر اساس هماندیشیهای متعددی که با اندیشمندان این حوزه در سطح کشور داشتیم، یک مسئله خاص یعنی سواد مصرف فرهنگی را گزینش و مشغول فعالیت در این حوزه هستیم.
سواد مصرف فرهنگی به معنای توانمند شدن در انتخاب آگاهانه کالاهای فرهنگی است. این توانمند شدن شامل مصرف درست محصولات فرهنگی همچون کتاب، فیلم و بازیهای رایانهای و نیز نحوه درست حضور در فضای مجازی است. این توانمندی در انتخاب، تأثیر بسیار زیادی بر سبک زندگی افراد دارد؛ بنابراین، در دفتر تبلیغات، بهصورت تخصصی و ویژه بر افزایش سواد مصرف کالاهای فرهنگی کار میکنیم.
یکی دیگر از معضلات حوزه خانواده که از فاصلهگرفتن از سبک زندگی ایرانیاسلامی نشئتگرفته است، مسئله افزایش آمار طلاق است. بر اساس آمار، حدود ۶۰ درصد از طلاقها در پنج سال اول تشکیل زندگی مشترک اتفاق میافتد. این آمار برای ما یک مسئله مهم است و تلاش میکنیم تا با ارائه راهکارهای مناسب، به کاهش طلاقهای زودهنگام کمک کنیم. البته این به معنای نادیدهگرفتن دیگر مسائل دخیل در تقویت بنیاد نهاد خانواده نیست، بلکه ما این مسئله را بهعنوان یکی از اولویتهای خود انتخاب کرده و بر حل آن متمرکز شدهایم. در برنامههای مرتبط با خانواده، دفتر با مراکز مشاوره، نهادهای فرهنگی و سازمانهای مرتبط با خانواده همکاری کرده تا راهکارهای عملی برای کاهش طلاقهای زودهنگام ارائه دهد. این راهکارها شامل دورههای آموزشی، مشاورههای تخصصی و برنامههای حمایتی برای زوجهای جوان است.
دفتر در مسائل متعدد در حوزههای دیگری چون سیاسی، اجتماعی، مواجهه با فرقههای انحرافی و اصلاح نحوه درست ارتباط با نوجوانان و جوانان نیز فعالیتهای متنوعی طراحی کرده و هر یک از این فعالیتها با هدف پاسخگویی به نیازهای خاص جامعه و حل مسائل مرتبط با آنها برنامهریزی شدهاند.
در پایان از حسن انتخاب روزنامه اصفهان زیبا، برای ارائه فعالیتها و کارکرد مجموعههای فرهنگی مذهبی و در معرض عموم قرارگرفتن آنها تشکر کرده و از اینکه فعالیتهای این دفتر در منظر افکار عمومی قرار داده شود و مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد تا نواقص آن شناسایی و نقاط قوت آن تقویت شود، با آغوشی باز استقبال خواهیم کرد.















