زاینده‌رود نزدیک به یک هفته است که دوباره جاری شده و صدای پای آن همراه با نسیم خنک بهاری همراه شده است. این درحالی است که خروجی سد زاینده‌رود آخرین مرتبه از ساعات ابتدایی ششم فروردین افزایش پیدا کرد و پس از زمان محدود رهاسازی (هفدهم فروردین) مجددا خروجی سد کاهش پیدا کرد؛ اما تعدادی از کشاورزان اصفهانی از مسئولان درخواست کردند تا آب را برای کشت مزارع شرق رهاسازی کنند.
به همین دلیل مسئولان استانی تصمیم گرفتند که آب به مدت ۱۲ روز رهاسازی شود تا نیاز آبی کشاورزان را برای کشت برطرف کنند و به همین منظور رودخانه دوباره در اواخر فروردین بازگشایی شد. باز و بسته‌کردن آب رودخانه آن هم به فواصل کوتاه پیامدهای زیادی دارد.
سال‌هاست فعالان محیط‌زیست نسبت به آن هشدار می‌دهند و مطالبه اصلی آن‌ها جریان دائمی زاینده‌رود از پایاب تا تالاب است. درحالی‌که این مطالبه سال‌هاست که شنیده نشده است و هر بار با شدت‌گرفتن اعتراضات یا بارش مؤثر آب در بستر رودخانه با فواصل کوتاه جاری می‌شود.
مسعود برهانی، استادیار گروه تحقیقات مرتع، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» به پیامدهای قطع و وصل‌شدن زاینده‌رود پرداخته است.
اواخر فروردین دوباره جریان رودخانه بازگشایی شد؛ این درحالی است که این اتفاق به فاصله بسیار اندکی از آخرین بازگشایی رخ داد. باز و بسته‌کردن زاینده‌رود چه عواقبی را به همراه دارد؟
قسمت‌هایی از رودخانه (قبل از سد چم آسمان) معمولا در طول سال دارای جریان آب هستند. منتهی زمانی که آب به سد چم آسمان می‌رسد، قسمت‌های مختلفی از آن صرف مصارفی همچون شرب و یزد و صنعت می‌شود و به همین خاطر هم در طول سال معمولا این قسمت از رودخانه خشک است. بنابراین قطع و وصل‌شدن زاینده‌رود در 60 کیلومتری اصفهان (جنوب غرب) تا تالاب گاوخونی رخ می‌دهد.
شاید در رابطه با مصارفی که برای رودخانه تعریف شده است، اعتراض و اختلافی وجود نداشته باشد و این مصارف صرف بخش‌های مختلفی همچون شرب و کشاورزی و صنعت و… شوند. اما انتقاد اصلی به سیاست‌های تعیین‌شده‌ای است که در رابطه با زاینده‌رود و جریان‌یافتن یا نیافتن آن اتخاذ می‌شود.
درحال حاضر در مهم‌ترین بخش رودخانه زاینده‌رود که در شهر اصفهان قرار دارد، شاهد خشکی دائمی و متناوب هستیم که این مسئله تبعات زیادی را به همراه دارد. رودخانه یک آبراه است. اکوسیستمی که شامل اجزای زنده و غیرزنده است. بنابراین قطع و وصل‌شدن جریان آب باعث مرگ این اکوسیستم زنده و اجزای آن می‌شود.
از نظر علمی باز و بسته‌کردن مداوم آب رودخانه کاملا اشتباه است و ظلمی در حق طبیعت به شمار می‌رود؛ چرا که اکوسیستمی که با باز و بسته‌شدن رودخانه احیا می‌شود، دوباره با بسته‌شدن آن خشک می‌شود و می‌میرد. درست است که متولیان امر می‌گویند، چاره‌ای جز این نداریم؛ اما این کار درست نیست.
آیا واقعا چاره‌ای جز باز و بسته‌کردن مداوم آب هم وجود ندارد؟
مطالعاتی در این زمینه انجام شده است. نتایج نشان می‌دهد با مجموع 100 میلیون متر مکعب آب جریان دائمی آب در طول سال را داشته باشیم؛ چرا که این جریان دائمی در کل زاینده‌رود لازم نیست برقرار شود. درحال حاضر تا پل چم آسمان جریان دائمی آب وجود دارد و فقط از این مقطع تا گاوخونی خشک می‌شود. برای این مقطع نیز تخمین زده‌اند که با اختصاص حقابه زیست‌محیطی رودخانه می‌توان رودخانه را از خشکی نجات داد.
منتهی این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی درست است و باید در تابلوی مصارف و منابع به آن توجه شود. در این باره باید برنامه‌ریزی‌های لازم انجام شود و اختصاص حقابه به رودخانه جزو اولویت‌ها قرار گیرد. همان‌طور که مصارفی همچون صنعت و کشاورزی و شرب و… در اولویت قرار گرفته است.
در سطح شهر بیش از 3 هزار و 500 چاه وجود دارد. این چاه‌ها از منابع آبی که توسط زاینده‌رود تأمین می‌شوند در آبخوان اصفهان تغذیه می‌کنند. وقتی این منابع خشک می‌شوند، سطح آن نیز پایین می‌رود و فرونشست رخ می‌دهد و خود فرونشست نیز پیامدهای زیادی را به همراه دارد و باعث آسیب‌رساندن به سازه‌های باستانی و… می‌شود. وقتی حقابه زاینده‌رود در نظر گرفته نمی‌شود، هیچ توجیهی برای باز و بسته‌کردن مداوم آب هم وجود ندارد.
آیا برای باز و بسته‌کردن آب باید فواصل خاصی را در نظر گرفت؟ قطع و وصل جریان آب به فواصل کوتاه چه پیامدهایی را به همراه دارد؟
مسئله این است که وقتی برای مدت زیادی رودخانه خشک شود، این خشکی باعث نفوذ آب می‌شود و زمانی که آب جریان پیدا کند، این نگرانی وجود دارد که بخشی از آب نفوذ پیدا کند. اکنون آب بدون توجه به مختصات رودخانه بازگشایی می‌شود. درحالی‌که در گذشته کشاورزان خودشان با توجه به جریان آب برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام می‌دادند.
پس تصمیم‌گیرندگان در این باره باید حتما در نظر داشته باشند طوری برنامه‌ریزی کنند که میزانی از آب به مصرف اکوسیستم رودخانه اختصاص یابد تا سفره آب زیرزمینی تغذیه کند و جریان آب هر‌چند کم اما به صورت دائمی در رودخانه جاری باشد.
