به گزارش اصفهان زیبا؛ بیش از دو دهه از خشکی زاینده‌رود می‌گذرد و این رود خسته همچون فردی به‌خواب‌فرورفته، آرام و بی‌صدا کف شهر خوابیده است؛ نه صدای خروشش شهر را می‌نوازد و نه نجوایی از آن به گوش می‌رسد. نه خبری از رقص مرغان دریایی بالای آسمانش است و نه صدای آواز آوازخوان‌ها زیر پل‌هایش.
هرچه هست، برهوت است و برهوت که سیمای شهر را روزبه‌روز عبوس‌تر و غمگین‌تر از دیروز نشان می‌دهد و می‌رود تا کم‌کم زاینده‌رود را به خاطره‌ها تبدیل کند و از این رود و ترنم نغمه‌هایش، تنها قاب‌عکسی تأمل‌بر‌انگیز برجای بگذارد و تا ابد یک پرسش را در ذهن اصفهانی‌ها بچرخاند که «چرا و چگونه زاینده‌رود به این روزگار افتاد؟» روزی و روزگاری زاینده‌رود را حالا، اما تک‌تک اصفهانی‌ها می‌دانند.
همه آن‌ها خوب می‌دانند که چه بر سر این رود آمد و چه بر سر آن رفت! و چه شد که حالا یک اصفهان که نه، یک ایران به عزای آن نشسته است! زاینده‌رود که خشکید، سایه رونق هم از سر اصفهان پر کشید و به تبع آن، اتفاق‌های ناخوشایند دیگری هم افتاد که در این گذار به‌طور خلاصه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است.
گاوخونی نشسته در غبار!
زاینده‌رود که خشکید، رسیدن آب به گاوخونی هم حرام شد. چراکه رودخانه روی خشک‌شدن تالاب و کم‌شدن آب در منطقه و پایین‌آمدن سطح آب‌های زیرزمینی اثرگذار بوده و کشاورزی منطقه را بسیار تحت‌تأثیر قرار داده است. علت آن نیز زهاب‌های کشاورزی اراضی بالادست و چاه‌های عمیق آب است که روی ورودی و مصب تالاب تأثیر گذاشته است.
تالاب بین‌المللی گاوخونی حالا حدود دو دهه است که نتوانسته آب ورودی خود را تأمین کند. درحالی‌که تا پیش‌ازاین میزبان 150 هزار پرنده بود. همین چند وقت پیش بود که منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری، از خشک‌شدن 98 درصدی تالاب خبر داد. اتفاقی که نشان می‌دهد هر لحظه بیم آن می‌رود که گاوخونی را به کانون گردوغبار تبدیل کند. تالاب اکنون در آستانه تبدیل‌شدن به کانون گردوغبار مسموم است که می‌تواند تا شعاع 500 کیلومتر را با مخاطره مواجه سازد.
چشمانی که در انتظار آب خشک شد!
غم‌نامه کشاورزان اصفهانی، حالا سال‌هاست که دهان به دهان چرخیده و آوازه‌اش کشور را پر کرده است. کشاورزانی که برای گرفتن حقابه قانونی خود به هر دری زده‌اند. اما پناهی پیدا نکرده‌اند.
خیلی‌هایشان که سن‌وسالی از آن‌ها گذشته است و دیگر پا به سن گذاشته‌اند، می‌گویند بی‌آبی آن‌ها را صدقه‌بگیر و محتاج به نان شب کرده است. برخی دیگر هم می‌گویند هرچه داشته و نداشته‌اند، فروخته‌اند تا بتوانند در این سال‌های بی‌آبی روزگار بگذرانند.
همین سال گذشته بود که جمعی از زنان و مردان شرق اصفهان به نشانه اعتراض در آبان، چندین شبانه‌روز در بستر خشک رودخانه خیمه زدند و بست نشستند تا شاید فرجی حاصل شود. اما نشد و حضور وزیر نیرو در جمعشان هم نتوانست گره‌ای از مشکلاتشان باز کند.
آن‌ها امسال نیز دوباره به‌منظور دریافت حقابه برای کشت پاییزه دست به تجمع زدند. ولی گوش شنوایی پیدا نکردند. همان‌طور که دفعه‌های گذشته نیز تجمع‌های اعتراض‌آمیز آن‌ها راه به جایی نبرد.
بی‌آبی و خشکی زاینده‌رود کشاورزان اصفهانی را خانه‌نشین کرده و باعث شده است زمین‌هایشان را به حال خود رها کرده و در جست‌وجوی آب، عمرشان را طی کنند!
اصفهان و فرونشست!
«اصفهان تا ۲۰۲۵ خالی از سکنه می‌شود!» بی‌آبی وضعیتی برای شهری به‌وجود آورده که روزی‌روزگاری پُرآبی‌اش زبانزد خاص و عام بود و آب به استان‌های همسایه‌اش می‌رساند. حالا اما خشک‌سالی چنان بر اصفهان چیره شده است که فرونشست تا مرکز شهرش نفوذ کرده و نه‌تنها زیرساخت‌های شهری که مناطق مسکونی‌اش را هم تهدید می‌کند.
آن‌طور که برآوردها نشان می‌دهد و از زبان کارشناسان خارج می‌شود و رسانه‌ها نشر داده‌اند، هرآن بیم آن می‌رود که بر اثر فرونشست زمین زیر ۸۱۶ هزار خانه مسکونی، شش‌هزار بنای تاریخی، ورزشگاه بزرگ نقش‌جهان، دو پالایشگاه، سه فرودگاه و ۲,۵ میلیون نفر خالی شود.
گفته می‌شود که آبخوان دشت اصفهان‌برخوار تا ۹ سال دیگر تخلیه می‌شود و پس از آن، شهر در معرض تهدید فرونشست ویران‌کننده خواهد بود. در حال حاضر هم حجم تقریبی آب باقی‌مانده در آبخوان دشت اصفهان‌برخوار حدود ۴,۵میلیارد مترمکعب و میزان مصرف آب سالانه ۳۱۱ تا ۵۱۲ میلیون مترمکعب است و اگر آبخوان تغذیه نشود، در سال‌های ۱۴۰۹ تا ۱۴۱۶ به‌صورت کامل تخلیه می‌شود.
کارشناسان می‌گویند اصفهان برای نجات از بحران کمتر از ۱۰ سال دیگر فرصت دارد؛ چراکه آبخوان دشت اصفهان‌برخوار هزار و ۶۰۶ کیلومترمربع و به شکل کاسه است. نوع لایه‌بندی آبرفت این دشت به‌صورت ساندویچی بوده و اصلی‌ترین دلیل فرونشست، برداشت‌های بیش‌ازاندازه از آبخوان بدون انجام تغذیه مناسب آن است.
اصفهان بی‌آب و فرار بزرگ!
آب نیست و زندگی بدون آب غیرممکن است. بی‌آبی سال‌هاست که تیشه به ریشه زندگی مردمانی زده که وابستگی شدیدی به آب دارند و زیست فردی و اجتماعی آن‌ها درگرو جاری‌بودن زاینده‌رود است.
مردمانی مثل اهالی ورزنه که از زمان خشکی زاینده‌رود خیلی‌هایشان به‌ناچار شغل آباواجدادی خود را کنار گذاشتند و چمدان بستند و در جست‌وجوی شغلی دیگر به شهرهای صنعتی کوچ کردند؛ همان‌هایی که آمار و ارقام دقیقی از تعدادشان وجود ندارد.
اما به نظر می‌رسد تعدادشان کم نباشد. چندی پیش دراینباره سعید رحیمی، فرماندار ورزنه، با اشاره به اینکه ۹۸ درصد تالاب گاوخونی خشک است، گفته که اگر خشک‌سالی ادامه یابد و حقابه تالاب را ندهند، با فعال‌شدن ریزگردهای این عرصه، چند میلیون نفر باید از این منطقه کوچ کنند.
البته این فقط مردم ورزنه نیستند که به دلیل بی‌آبی ناچار به مهاجرت شدند؛ بلکه بسیاری از کارشناسان هشدار می‌دهند که به‌زودی موج مهاجرت از اصفهان به دلیل بی‌آبی رخ خواهد داد. جهانگیر عابدی کوپایی، استاد گروه مهندسی آب دانشگاه صنعتی اصفهان، در گفت‌وگو با «ایرنا» این موضوع را تأیید کرده.
آنجا که گفته است: «با خشک‌شدن زاینده‌رود، مهاجرت‌های بی‌رویه از اصفهان به شمال کشور و استان‌هایی که وضعیت بهتری دارند، اتفاق خواهد افتاد. با ادامه این وضعیت مهاجرت روستائیان به حاشیه شهرها به دلیل خالی‌شدن کانون‌های تولید از سکنه ممکن است مخاطره‌آمیز باشد. کاهش بارندگی، اختلال در بارش‌ها، تغییر اقلیم و نبود ذخیره برف کافی در مناطق کوهستانی بر خشک‌شدن زاینده‌رود تأثیر دارد.»
زاینده‌رود خشکید از تعداد گردشگران هم کاسته شد
دو دهه خشکی زاینده‌رود، رونق را از اصفهان گرفت. اگر تا پیش‌ازاین خیلی از گردشگران داخلی و خارجی نام و آوازه زاینده‌رود را شنیده بودند و به عشق دیدنش سختی سفر را به جان می‌خریدند و فرسنگ‌ها راه طی می‌کردند تا به اصفهان برسند و به تماشای این زیبای پرخروش بنشینند، اما حالا زاینده‌رود به بیمار بی‌جانی تبدیل شده است که نای نفس‌کشیدن ندارد.
همین هم شده که پای خیلی از گردشگران از اصفهان بریده شده است. این موضوع را نتایج پژوهشی با عنوان «بررسی اثر خشک‌سالی زاینده‌رود بر تقاضای گردشگری شهر اصفهان» نوشته «غلامحسین کیانی» و «ریحانه ملکی» نشان می‌دهد.
این پژوهش با استفاده از آمار سال‌های 90-1357 تأثیر این پدیده و سایر عوامل تأثیرگذار بر تقاضای گردشگری شهر اصفهان را بررسی کرده و نتایج آن نشان می‌دهد که خشکی زاینده‌رود تأثیر منفی بر جذب گردشگر در این شهر داشته و به‌طور میانگین باعث کاهش 19 درصدی در ورود گردشگر به این شهر شده است.
مرگ آبزیان و کاهش پرندگان مهاجر
خشکی زاینده‌رود فقط حیات انسان‌ها را تحت‌تأثیر قرار نداده است؛ بلکه جاری‌نبودن آب در سال‌های گذشته در بستر رودخانه و همچنین تالاب گاوخونی باعث مرگ‌ومیر آبزیان و کاهش جمعیت پرندگان مهاجر و تنوع گونه‌های جانوری شده است؛ به‌طوری‌که رسانه‌ها گزارش داده‌اند با کاهش منابع آبی، پرندگان مهاجر حوضه زاینده‌رود کاهش‌یافته و حیات‌وحش تالاب گاوخونی نیز در معرض نابودی قرار گرفته است.
بررسی‌های چند سال اخیر، به‌ویژه از ۱۳۹۹ به بعد نشان می‌دهد که جمعیت این پرندگان کاهش یافته است. حتی برخی گونه‌ها، دیگر مشاهده نشدند. این در حالی است که به گفته آمارها، به‌طور میانگین سالیانه 20هزار پرنده آبزی و کنار آبزی از 137 گونه مختلف به تالاب وارد شده و در سال 1371 پذیرای 940میلیون مترمکعب آب بوده و در سال 1373 بیش از 150هزار پرنده در این منطقه شناسایی شده است.
به گفته ایمان ابراهیمی، پرنده‌نگر به «اصفهان‌زیبا»، در تالاب گاوخونی حدود 150 گونه پرنده آبزی مثل فلامینگو، اردک سرسبز، اردک سر حنایی و انواع حواصیل‌ها زندگی می‌کنند که برخی از این‌گونه‌ها در معرض انقراض و در فهرست قرمز گونه‌های درمعرض خطر پرندگان اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارند.
اردک سرحنایی یکی از همین گونه‌هاست. گاوخونی یکی از زیستگاه‌هایی است که در زمان مهاجرت، این پرنده مهمانش می‌شود. مطالعات در این زمینه بسیار محدود است و نمی‌توان گفت چه تعدادی از جمعیت این پرنده‌ها از بین رفته‌اند. فقط مشاهده‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از گونه‌ها دیگر وجود ندارند. گونه‌هایی که احیای آن‌ها شاید هزاران سال طول بکشد یا اینکه اصلا امکان احیا نداشته باشند. از سوی دیگر، خیلی از این پرنده‌ها ممکن است خشکی‌های طولانی‌مدت را نتوانند دوام بیاورند.
زاینده‌رود و زایش اشتغال
آب که باشد، آبادانی و اشتغال هم هست؛ این را آمار و ارقامی می‌گوید که به استناد آن می‌توان نرخ بیکاری در استان را تبیین کرد. آن‌طور که «ایرنا» گزارش داده، جاری‌بودن و نبودن زاینده‌رود نقش اساسی در افزایش یا کاهش نرخ بیکاری در اصفهان دارد.
نگاهی به آمار نرخ بیکاری استان اصفهان در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که این شاخص از سال ۹۲ تا کنون با فرازوفرودهایی مواجه شده که به گفته کارشناسان اقتصادی و مسئولان، ناشی از عوامل مختلفی مانند جریان آب زاینده‌رود، خشک‌سالی، مهاجرت، رُکود یا رونق بخش کشاورزی و واحدهای صنعتی و خدماتی و برنامه‌های اشتغال‌زایی دولت است.
نرخ بیکاری استان اصفهان در سال ۹۲ با کاهش ۲,۸ درصدی نسبت به سال ۹۱ به ۱۰,۹ درصد رسید. اما در سه سال بعد از آن روند افزایشی به خود گرفت و در سال‌های ۹۳، ۹۴ و ۹۵ به ترتیب به ۱۲,۴، ۱۳,۸ و ۱۴,۶ درصد رسید.
کارشناسان اقتصادی یکی از دلایل مهم نرخ بیکاری در فاصله سال‌های ۹۳ تا ۹۵ را ادامه خشک‌سالی می‌دانند. نرخ بیکاری استان اصفهان از سال ۹۶ روند نزولی به خود گرفت و به ۱۴,۴ درصد رسید و در سال‌های ۹۷ و ۹۸ این روند، حفظ شد و نرخ بیکاری در این خطه به ترتیب به ۱۳,۸ و ۱۰,۷ درصد کاهش یافت.
مقایسه نرخ بیکاری در استان اصفهان با میانگین کشوری نیز نشان می‌دهد که روند فرازوفرود این شاخص بین سال‌های ۹۲ تا ۹۸ کاملا با فرایندی که برای نرخ بیکاری کشوری اتفاق افتاد، یکسان است؛ یعنی از سال ۹۲ تا ۹۵ روند افزایشی و پس از آن، روند کاهشی دارد. اما درمجموع، نرخ بیکاری اصفهان از میانگین کشوری بالاتر بوده است.
نرخ بیکاری اصفهان در مقایسه با میانگین کشوری از سال‌های ۹۲ تا ۹۷ به ترتیب ۰,۵، ۱,۸، ۲,۸، ۲,۲، ۲,۳ و ۱,۸ درصد بیشتر بود. اما در سال ۹۸ این شاخص با میانگین کشوری برابر شد. کارشناسان اقتصادی، صنعتی‌بودن، بالابودن نرخ مهاجرت و خشک‌سالی یک دهه گذشته را ازجمله عوامل تأثیرگذار بر بالاتربودن نرخ بیکاری استان اصفهان در مقایسه با میانگین کشوری می‌دانند.
اصفهان با بیش از ۹ هزار واحد صنعتی و تولیدی و حدود یک‌میلیون کارگر، صنعتی‌ترین استان کشور به‌شمار می‌آید؛ درحالی‌که نرخ بیکاری اصفهان در سال‌های ۹۵ و ۹۶ با وجود اجرای طرح‌های مختلف اشتغال‌زا و رونق تولید در وضعیت چندان مناسبی در مقایسه با سایر استان‌ها قرار نداشت. اما از سال ۹۷ این جایگاه بهبود یافت و در سال ۹۸ میزان آن با میانگین کشوری برابر شد.
نرخ بیکاری استان اصفهان در سال ۹۵ معادل ۱۴,۶ درصد بود و در رتبه پنجم استان‌ها قرار گرفت. نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال ۹۶ نیز نشان می‌دهد این خطه با نرخ بیکاری ۱۴,۴ درصد در رتبه چهارم نرخ بیکاری کشور قرار داشت. میانگین نرخ بیکاری کشور در سال‌های ۹۵ و ۹۶ معادل ۱۲,۴ و ۱۲,۱ درصد بود.
نرخ مشارکت اقتصادی در سال ۹۵ در کشور ۳۹,۴ و در استان اصفهان ۴۰,۴ درصد بود که این شاخص در سال ۹۶ در کشور به ۴۰,۳ و در استان اصفهان به ۴۱,۳ درصد رسید. این آمار نشان می‌دهد که جمعیت آماده و جویای کار در این یک سال، افزایش یافت.
کارشناسان اقتصادی و آماری ازجمله دلایل وضعیت نرخ بیکاری اصفهان در این سال‌ها را مسئله آب، خشک‌سالی، کاهش سهم اشتغال در بخش کشاورزی، ثابت‌ماندن سهم اشتغال در بخش صنعت و افزایش نرخ مشارکت اقتصادی عنوان کردند.
به گفته لعلی، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان اصفهان، مسائلی مانند زاینده‌رود جاری، افزایش کشت‌وکار به‌ویژه در شرق اصفهان و رونق برخی واحدهای تولیدی و صادرات آن‌ها در این موضوع نقش داشت.
مدیر کارآفرینی و اشتغال اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان اصفهان ازجمله عوامل مؤثر بر کاهش نرخ بیکاری در این فصول را افزایش چشمگیر نزولات آسمانی و تأمین آب موردنیاز بخش کشاورزی و افزایش سطح زیر کشت اراضی کشاورزی، رقابت‌پذیری کالاهای تولید داخل برای صادرات به بازارهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ازنظر کیفیت و قیمت تمام‌شده و …عنوان کرد.
