میدانیم و سابق بر این نیز عنوان کردهایم که آثار هنری فقط به شرطی که برای اولین بار در ایران به ثبت رسیده یا منتشر شده باشند از حمایتهای قانونی مربوط به «حقوق مادی» بهرهمند میگردند و آثار هنری که برای اولین بار در خارج از کشور به ثبت رسیده باشند، چنین حمایتی در ایران نخواهند داشت. اما در مطلبی که اکنون مقابل شماست میخواهیم به این مسئله نگاه کنیم که صرف نظر از حمایتهای معطوف به حقوق مادی در قانون به نفع آثاری که در ایران ثبت و نشر شدهاند، وضعیت نوع دیگری از حمایت یعنی حمایت از «حقوق معنوی» آثار هنری که در خارج از کشور خلق یا نشر شدهاند چگونه خواهد بود؟
بهطورکلی تنها مرجعی که در مورد افشا و انتشار آرای قضایی تصمیمگیری میکند، خود قانون است. تعریف و تفسیر ما از علنی بودن یا نبودن دادگاه اجرایی یا اعلامیبودن آرا، نحوه ابلاغ یا انتشار مفاد رأی و مفاهیم مشابه نمیتواند به ما این مجوز را بدهد که تصمیم بگیریم آرای قضایی مربوط به موضوعات مدنظرمان را علنی کنیم. بهعنوانمثال نمیتوانیم معتقد به این باشیم که بهصرف علنیبودن یک دادگاه، پس رأی صادرشده آن نیز علنی و قابل نشر در جراید باشد. هر رأی، هر پرونده، هر موضوع و هر دادگاه ویژگیهای مختص به خود را داشته و نحوه علنی کردن یا انتشار آرای قضایی باید بر اساس تمام این شرایط بررسی و تعیین شود.
با پیشرفت فناوریهای دیجیتال و گسترش فضای مجازی و امکان اشتراک هرچه بیشتر فایلهای صوتی و تصویری، انواع سوءاستفادههای هنری از آثار صوتی و تصویری نیز به شکلهای تازهای فراوان شدهاند. از جمله ساخت آثار مدیا با استفاده از چند اثر دیگر اما بدون اجازه از پدید آورندگان آنها. در این یادداشت نگاهی خواهیم داشت به این مسئله که پدید آورندگان در آثار ترکیبی و غیر ترکیبی، مشترک و غیر مشترک و به طور کلی تمام آثار هنری از هر جنس و نوعی که باشند، تا چه اندازه مجاز به استفاده از سایر آثار هنری دیگر هستند؟ و این استفاده تا چه میزان باید با ذکر نام پدیدآورندگان آثار اصلی و در چه مواقعی بدون ذکر نام آنها نیز ممکن خواهد بود؟
بااینکه قوانین خاصی ازجمله قانون جرائم رایانهای در خصوص امکان وقوع و انواع جرائم در حوزه فضای مجازی به تصویب رسیدهاند که با ذکر عنوان و توضیح تخصصی، واسطههای تکنولوژیک نشر و سوءاستفاده غیرمجاز از آثار هنری را تشریح و ابعاد امکان بروز جرم توسط آنا واسطهها را به همراه مجازاتهای مصوب، تشریح کردهاند، اما هنوز برخی از قوانین قدیمی در بندهایی که به چاپ و تکثیر یا نشر آثار اشاره میکنند نیازمند تبدیل برخی مفاهیم به مصداقهای امروز هستند.
به تازگی با انتشار اخبار تأیید شده و تأیید نشدهای مبنی بر برخی اتهامات اخلاقی علیه بعضی از هنرمندان شناخته شده، اعتبار آنها در برابر قضاوت مخاطبان قرار گرفته است. صرف نظر از اینکه این قبیل اتهامات به درستی عنوان شده باشند یا نه، در این یادداشت میخواهیم به این بپردازیم که آیا در آثار هنری مشترک، وقتی یک هنرمند خوشنام در کنار هنرمند دیگری که متهم به مسائل دونشأن هنر قرار گرفته باشد، نفر اول یا وراث وی میتوانند با حذف بخشی که توسط هنرمند دوم ایجاد شده است، پاکی نام پدید آورنده را حفظ کرده و وی را از اتهامات مطرح شده دور نگه دارند؟