به گزارش اصفهان زیبا؛ در سالهای اخیر، کشتهای گلخانهای بهعنوان راهکاری برای افزایش بهرهوری آب و تولید محصولات خارج از فصل، توجه بسیاری از کشاورزان و مسئولان را به خود جلب کرده است.
استان اصفهان به دلیل محدودیت منابع آبی و تغییرات اقلیمی، به یکی از مناطق مهم برای توسعهٔ این نوع کشتها تبدیل شده است. بااینحال، تجربههای گذشته نشان میدهد که رشد بیرویه و بدون برنامهٔ این بخش، نهتنها به اهداف اقتصادی و زیستمحیطی نمیرسد، بلکه میتواند به شکستهای بزرگ و هدررفت منابع منجر شود.
بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند کشت هیدروپونیک و بازیافت آب، در کنار طراحی مناسب سازههای گلخانهای، از عوامل کلیدی برای پایداری این نوع کشاورزی است. اما این فناوریها بدون مدیریت علمی و حمایت نهادهای تخصصی، بهسختی میتوانند کارآمد و اقتصادی باشند.
بهرهوری آب در کشت گلخانهای چشمگیر است
در این زمینه، بابک خیامباشی، عضو هیئتعلمی مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی اصفهان، معتقد است که توسعهٔ پایدار کشتهای گلخانهای نیازمند برنامهریزی دقیق، سرمایهگذاری هوشمند و نظارت مستمر است.
به گفتهٔ او، بهرهوری آب در کشتهای گلخانهای میتواند چشمگیر باشد، اما محدودیتهای تأمین انرژی و تجهیزات مناسب، چالشهای جدی پیش روی کشاورزان ایجاد کرده است. به همین دلیل، بدون ارائهٔ الگوی کشت علمی و همسو با شرایط اقلیمی و بازارهای هدف، رشد این بخش موقت و ناکارآمد خواهد بود.
چالش تأمین آب و انرژی
خیامباشی در توضیح شرایط کنونی گفت: «کشتهای گلخانهای به دلیل افزایش بهرهوری آب در سالهای اخیر بسیار موردتوجه قرار گرفتهاند. بااینحال توسعهٔ آن در استان با چالش تأمین آب و انرژی مواجه است.
تولید محصول خارج از فصل نیازمند انرژی برای گرمایش و سرمایش است و در شرایط فعلی هر دو بخش انرژی در استان با مشکلات جدی روبهرو هستند؛ بنابراین برای توسعه پایدار کشتهای گلخانهای باید این موارد در نظر گرفته شود.»
الگوی کشت برنامهٔ علمی و عملی میخواهد
او با تأکید بر اهمیت برنامهریزی افزود: «مسئولان باید یک برنامه علمی و عملی در قالب الگوی کشت محصولات گلخانهای ارائه دهند؛ هم برای مناطق قابلتوسعه و هم برای بازارهای صادراتی. در غیر این صورت هرگونه توسعهای موقت و ناپایدار خواهد بود و در نهایت شکست میخورد.»
نهادهای تخصصی نظارت دقیق اعمال کنند
به گفته خیامباشی، نظارت دقیق نهادهای تخصصی میتواند هزینههای اولیه ساخت گلخانهها را کاهش دهد و بازدهی تولید را افزایش دهد.
«اگر نهادهایی مانند نظاممهندسی یا سازمانهای مرتبط بتوانند نظارت کافی داشته باشند، هزینه ساخت سازههای گلخانهای کاهش مییابد. این سازهها باید متناسب با نوع محصول و شرایط اقلیمی طراحی شوند تا از هزینههای اولیه کاسته شود.»
بازچرخانی آب در کشتهای هیدروپونیک
یکی از محورهای مهم سخنان او، استفاده از روشهای نوین بازیافت آب در کشتهای هیدروپونیک بود.
خیامباشی توضیح داد: «در کشتهای هیدروپونیک، بازیافت آب اجتنابناپذیر است. ابتدا باید آب بازیافتی ضدعفونی شود، سپس با تجهیزات لازم غلظت عناصر غذایی آن پایش و اصلاح شود. در نهایت اسیدیته (pH) آب باید تنظیم شود تا دوباره در آبیاری به کار رود. اما در حال حاضر بسیاری از گلخانههای هیدروپونیک استان بهصورت باز عمل میکنند و بازچرخانی آب ندارند یا تجهیزات کافی در اختیار ندارند.»
گلخانهداران تمایلی به مشاوره ندارند
او با اشاره به نقش مشاورهٔ تخصصی ادامه داد: «این کشتها باید زیر نظر متخصص تغذیه گیاهی و گیاهپزشک انجام شوند. اما به دلیل بالابودن هزینههای تولید و نهادهها، بسیاری از گلخانهداران تمایلی به پرداخت هزینهٔ مشاوره ندارند. همین موضوع باعث شده کشتهای هیدروپونیک از نظر کیفیت و کمیت نتوانند هزینههای تولید را پوشش دهند و تعداد این گلخانهها در استان اندک باشد.»
بازیافت آب از هوای گلخانه
روش دیگر بازیافت آب، جمعآوری رطوبت موجود در هوای گلخانه است.
خیامباشی درباره این روش گفت: «بازیافت آب از رطوبت هوای گلخانه اگرچه هزینهبر است، اما میتواند بخشی از نیاز آبی را تأمین کند. بااینحال اگر بهدرستی انجام نشود، کمیت و کیفیت محصول قربانی تولید آب خواهد شد. برای مثال، در گلخانههای چوبی که سبزیجات خوراکی کشت میشوند، محدودیت سوخت و برق باعث میشود امکان استفاده از دستگاههای تقطیر آب وجود نداشته باشد.»
اهمیت تهویهٔ گلخانه
او همچنین به اهمیت تهویهٔ گلخانه اشاره کرد: «تهویه گلخانه فقط برای کاهش رطوبت نیست، بلکه برای تأمین دیاکسیدکربن موردنیاز گیاهان نیز اهمیت دارد. اگر تهویه کاهش یابد، باید از سیستمهای تزریق دیاکسیدکربن استفاده شود که هزینه زیادی دارد. همچنین رطوبت حدود ۶۰ درصد برای تولید محصولات ضروری است و کاهش آن باعث افت کیفیت محصول و طغیان آفات، مانند کنهها، در تابستان میشود.»
خیامباشی در پایان تأکید کرد: «اگر هدف بازیافت رطوبت از هوای گلخانه باشد، باید همزمان دستگاههایی برای کنترل سایر پارامترهای اقلیمی از جمله دما و دیاکسیدکربن هم به کار گرفته شوند تا شرایط بهینه تولید حفظ شود.»
لزوم برنامهریزی جامع و کاربرد فناوریهای نوین
توسعه کشتهای گلخانهای بستر افزایش تولید محصولات و رونق کشاورزی در منطقه و همچنین افزایش بهرهوری آب را فراهم کرده و از طرف دیگر بستر مناسبی را برای بکارگیری جوانان تحصیل کرده دانشگاهی فراهم میآورد.
با این حال تجربه و آمار نشان میدهد که توسعه کشتهای گلخانهای بدون برنامهریزی علمی و پایش مستمر، نهتنها بهرهوری آب را افزایش نمیدهد، بلکه سرمایهگذاریهای اولیه را نیز به هدر میدهد؛ بنابراین برنامهریزی جامع، نظارت تخصصی و استفاده بهینه از فناوریهای نوین، پیشنیاز دستیابی به توسعه پایدار و اقتصادی در این بخش است.
بدون چنین رویکردی، کشتهای گلخانهای در استان اصفهان، باوجود پتانسیل بالا، با ریسک بالای اقتصادی و زیستمحیطی روبهرو خواهند بود و موفقیت طولانیمدت را تجربه نخواهند کرد. ولی با از درنظر گرفتن ملاحظات ، هم توسعه کشت گلخانهای و هم بازیابی آب مصرفشده در گلخانه، میتواند بخش قابلتوجهی از نیاز آبی را خصوصاً در مناطق خشک و کمآب تأمین کند.
